شناسایی و اولویت بندی عوامل تأثیرگذار بر روند طراحی و نحو فضا در خانه های سنتی (نمونۀ موردی: خانۀ ادب سمنان) | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 10، شماره 26، آذر 1399، صفحه 233-254 اصل مقاله (1.31 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.18458.1897 | ||
| نویسندگان | ||
| محیا قوچانی* 1؛ محمد عربی2 | ||
| 1کارشناسی ارشد، مهندسی معماری، دپارتمان مهندسی معماری، دانشکدۀ فنی پسران سمنان، دانشگاه فنی و حرفه ای استان سمنان، سمنان، ایران . | ||
| 2کارشناس ارشد معماری، عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور، سمنان، ایران. | ||
| چکیده | ||
| هنرمندان گذشتۀ ما می‌دانستند که از «چه چیز»، «چه مقدار» و «در کجا» استفاده کنند و به این‌صورت هنر و معماری غنی ما تداوم داشت. مسکن معاصر از الگوی مسکن سنتی که آمیخته با فرهنگ غنی ایرانی-اسلامی بوده، فاصله گرفته است. از بین بردن شکاف ایجاد شده بین دو الگوی سنتی و معاصر، نیازمند بازیابی ارزش‌ها و اصول مورد توجه معماری سنتی می‌باشد. شکل خانه متأثر از عوامل متعددی است که تمامی آن‌ها از نظر میزان اهمیت و تأثیرگذاری در یک سطح قرار ندارند. فضاهای زیستی در هر منطقه، تحت‌تأثیر خاستگاه‌های فرهنگی، محیطی، اجتماعی، تاریخی و سیاسی آن منطقه شکل گرفته است. هدف این پژوهش، نخست دستیابی به شاخص‌های مؤثر بر نظام استقرار فضایی مطلوب و سپس اولویت‌بندی این شاخص‌ها در ساختار فضایی مسکن ایرانی-اسلامی است. به این‌منظور پژوهش به‌دنبال پاسخ به این پرسش است که کدام عناصر، نقش پررنگ‌تری را در شکل‌دهی به نظام استقرار فضایی خانه‌های سنتی دارند؟ فرض بر این است که معمار در انتظام فضایی خانۀ سنتی، با توجه به اهمیت و اولویت هر فضا نسبت به فضای دیگر، به طراحی پرداخته است؛ بنابراین با استفاده از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی، ابتدا به استناد مطالعات کتابخانه‌ای و استخراج اصول پنج‌گانۀ «پیرنیا»، مبانی طراحی برای سازماندهی فضایی در خانه‌های سنتی، ارائه شده که شامل: زمینه و بافت، گونه‌های فضایی، محرمیت، هندسه، سلسله‌مراتب و ساخت و نیارش است؛ سپس با انجام تحقیق میدانی، نمود آن در ساختار فضایی خانۀ تاریخی ادب سمنان با استفاده از نمودارهای توجیهی نحو فضا و نرم‌افزار Depthmap مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در آخر با توجه به بررسی و تحلیل اطلاعات جمع‌آوری شده، ترتیب قرارگیری فضاها در انتظام فضایی خانۀ ادب سمنان به کمک روش تصمیم‌گیری چند معیارۀ «تاپسیس»، به‌ترتیب: هشتی، ورودی، تابستان و زمستان‌نشین، حیاط، مهمان‌خانه، مطبخ (آشپزخانه)، سرویس بهداشتی و انبار اولویت‌بندی شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، معمار براساس باورهای فرهنگی و دینی، عوامل جغرافیایی و همسایگی منطقه و شکل زمین، فضاهای خانه سنتی را ساماندهی کرده است؛ بنابراین برای ارتقاء تفکر حاکم‌بر جامعۀ معماری و رسیدن به یک معماری برتر، شناخت و بهره‌برداری از معماری اصیل گذشته، سهم بسزا و قابل‌توجهی را به‌خود اختصاص می‌دهد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| روند طراحی؛ نحوه چیدمان فضا؛ روش تاپسیس؛ خانۀ ادب سمنان | ||
| مراجع | ||
|
- ارمغان، مهتاب؛ ثروت‌جو، حمید، 1391، «سازماندهی فضایی مسکن معاصر: بهره‌گیری از الگوهای معماری سنتی». همایش ملی صد سال معماری و شهرسازی ایران معاصر، کرج: سازمان نظام مهندسی ساختمان استان البرز. - اشراقی، فیروز، 1378، اصفهان از دید سیاحان خارجی. چاپ اول، اصفهان: نشر آترپات. - اکرمی، غلامرضا؛ زارع، فائزه، 1392، «طراحی خانه در بافت سنتی شهری (مطالعه موردی: طراحی در بافت سنتی قم)». نشریۀ هنرهای زیبا، دورۀ 18، شمارۀ 2، صص: 55- 68. - ایزدی، محمدسعید؛ شریفی، عادل، 1394، «ارزیابی طرح کارل فریش بر پیکربندی ساختار فضایی بافت قدیمی شهر همدان (با استفاده از تکنیک چیدمان فضا)». نشریۀ باغ نظر، سال 12، شمارۀ 35، صص: 15- 26. - بختیاری‌فر، مهرنوش؛ مسگری، محمدسعدی؛ کریمی، محمد، 1387، «مدلسازی تعیین میزان مناسبت کاربری اراضی با استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره مکانی». همایش ژئوماتیک 87، تهران: سازمان نقشه‌برداری کشور. - بمانیان، محمدرضا؛ امینی، معصومه، 1396، معماری ایرانی؛ خانه ایرانی. چاپ اول، تهران: نشر اول و آخر. - بهمنی، المیرا؛ گودرزی سروش، محمدمهدی؛ زارعی، محمدابراهیم، 1395، «بررسی شناخت عوامل زمینه‌گرا در کالبد خانه‌ها و بافت کهن سنندج با نگاهی به ویژگی‌های عمارت وکیل‌الملک». نشریۀ مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، سال 7، شمارۀ 26، صص: 55- 69. - پالاسما، یوهانی، 1389، «پدیدارشناسی مفهوم خانه در نقاشی و معماری و سینما (هویت، حریم خصوصی و مأوا)». ترجمۀ امیر مجد، نشریۀ صنعت سینما، شمارۀ 97، صص: 116- 121. - پوراحمدی، مجتبی؛ یوسفی، مجتبی؛ سهرابی، مهدی، 1390، «نسبت طول به عرض حیاط و اتاق‌ها در خانه‌های سنتی یزد: آزمونی برای نظر استاد پیرنیا دربارۀ مستطیل طلایی ایرانی». نشریۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 47، صص: 69- 77. - پورمند، حسنعلی؛ طباطبایی‌ملاذی، فاطمه، 1394، «الگوی پنهان حاکم‌بر نظام استقرار فضایی در مسکن ایرانی-اسلامی (بررسی موردی خانه رسولیان یزد)». نشریۀ پژوهش‌های معماری اسلامی، سال 3، شمارۀ 9، صص: 3- 21. - پیوسته‌گر، یعقوب؛ حیدری، علی‌اکبر؛ اسلامی، مطهره، 1396، «بازشناسی اصول پنج‌گانۀ استاد پیرنیا در معماری خانه‌های سنتی ایران و تحلیل آن با استناد به منابع اعتقادی اسلامی (مطالعه موردی: خانه‌های شهر یزد)». نشریۀ مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، سال 7، شمارۀ 27، صص: 51- 66. - ترنر، تام، 1384، شهر همچون چشم‌انداز؛ نگرشی فراتر از نوگرایی (پست-پست‌مدرنیسم) در طراحی و برنامه‌ریزی شهری. ترجمۀ فرشاد نوریان، چاپ اول، تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری. - حیاتی، حامد؛ صفرپور بهبهانی، وفا، 1395، «بررسی و تبیین سازماندهی انتظام فضایی در معماری خانه‌های سنتی (نمونه موردی: خانه تیزنو دزفول)». نشریۀ مطالعات جغرافیا و عمران و مدیریت شهری، دورۀ 2، شمارۀ 1، صص: 65- 75. - حیدری، علی‌اکبر؛ قاسمیان‌اصل، عیسی؛ کیایی، مریم، 1396، «تحلیل ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایران با استفاده از روش نحو فضا (مطالعۀ موردی: مقایسۀ خانه‌های یزد، کاشان و اصفهان)». نشریۀ مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، سال 7، شماره 28، صص 21- 33. - دستورانی، محمدتقی؛ کریمیان، علی‌اکبر؛ براهیمی، محمودرضا؛ رستم، محمدحسین. 1391، «مروری بر روش تاپسیس (TOPSIS) و کاربرد آن در ارزیابی توان اکولوژیکی حوزه‌ها به‌منظور مدیریت جامع آبخیز». مجموعه مقالات هشتمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری، 27 و 28 اردیبهشت، دانشگاه لرستان. - سلطان‌زاده، حسین، 1390، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی». نشریۀ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شمارۀ 75، صص: 69- 86. - طبسی، محسن؛ مختاری، معصومه، 1393، «بررسی و تحلیل سازماندهی فضایی در خانه‌های قدیمی دورۀ قاجار شهر یزد». دومین کنگره بین‌المللی سازه و معماری و توسعه شهری، تبریز. - قادری، امیرحسین، 1393، «جزوه آموزشی تصمیم‌گیری چند معیاره Topsis»، برگرفته از سایت www.moi.ir - قاسمی‌سیچانی، مریم؛ معماریان، غلامحسین، 1389، «گونه‌شناسی خانه دورۀ قاجار در اصفهان». نشریۀ هویت شهر، سال 5، شمارۀ 7، صص: 87- 94. - قیومی بیدهندی، مهرداد؛ عبدالله‌زاده، محمدمهدی، 1391، «بام و بوم و رمدم؛ بازخوانی و نقد اصول پیشنهادی پیرنیا برای معماری ایرانی». نشریۀ مطالعات معماری ایران، شمارۀ 1، صص: 7- 23. - کریمی، علی، 1393، حقیقت خانه؛ رهیافتی به شناخت قدر و منزلت شایسته خانه، رواق نظر؛ ده مقاله در معماری. تهران: مؤسسۀ تألیف و ترجمه و نشر آثار هنری متن. - مداح، محسن، 1390، پیشنهاد گزارش ثبت بنای تاریخی خانۀ ادب سمنان. سمنان: نشر میراث‌فرهنگی استان سمنان. - مرتضی، هشام، 1387، اصول سنتی ساخت و ساز در اسلام. ترجمۀ ابوالفضل مشکینی و کیومرث حبیبی، چاپ اول، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری. - مسائلی، صدیقه، 1388، «نقشه پنهان به مثابه دست‌آورد باورهای دینی در مسکن سنتی کویری ایران». نشریۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 37، صص: 27- 38. - معماریان، غلامحسین، 1381، «نحو فضای معماری». نشریۀ صفه، شمارۀ 35، صص: 75-83. - نقی‌زاده، محمد، 1391، «تأملی در شناخت مبانی مسکن اسلامی-ایرانی». فصلنامۀ هنر، شمارۀ 170، صص: 38- 55. - هدایت، اعظم؛ طبائیان، سیده مرضیه، 1391، «بررسی عناصر شکل‌دهنده و دلایل وجودی آن‌ها در خانه‌های بافت تاریخی بوشهر». نشریۀ شهر و معماری بومی، شمارۀ 3، صص: 35-54. - یزدانفر، عباس؛ حسینی، باقر؛ زرودی، مصطفی، 1392، «فرهنگ و شکل خانه (مطالعه موردی: خانه‌های سنتی شهرستان تنکابن و رامسر)». نشریۀ مسکن و محیط روستا، شمارۀ 144، صص: 17- 32. - Brown, F., & Bellal, T., 2001, “Comparative analysis of Mzabite and other Berber domestic spaces”. Proceedings of the 3th International Symposium on Space Syntax, Atlanta, GA.
- Haq, S., 1999, “Can Space syntax Predict Environmental Cognition?”.Proceedings of the 2th International Space Syntax Symposium, Atlanta, GA.
- Hillier, B., & Hanson, J., 1984, The social logic of space. Cambridge, Cambridge University press.
- Klarqvist, B., 1993, “A space syntax glossary”. Nordisk arkitektur for skning, Vol (2), Pp: 11- 12.
- Manum, B., 2009, “A-graph complementary software for axial-line Analysis”. Proceeding of the 7th International Space Syntax Symposium, Stockholm, Sweden.
- Momeni, M., & Sharifi Salim, A., 2011, MADM Models and Softwares. Second Publication, Tehran: Moemni.
- Mostafa, A., & Hassan, F., 2013, “Mosque layout design: An analytical study of mosque layouts in the early Ottoman period”. Frontiers Of Architectural Research, Vol. 2, No. 4, Pp: 445-456.
- Penn, A., 2003, “Space syntax and spatial cognition or why the axial line?”. Environment and Behavior, Vol 35, No. 1, Pp: 30-65.
- Pourebrahim, Sh.; Hadipour, M., & Bin Mokhtar, M., 2011, Intergration of spatial suitability analysis for landuse planning in coastal ares, case of Kuala Langat District. Selangor, Malaysia: Landscape and Urban Planning.
- Turner, A., & Pinelo, J., 2010, Introduction to UCL Depthmap. 10 September 2010 Version 10.08.00r. UCL
- Witlox, F., 2005, “Expert system in land-use planning: An overview”.Expert system with Applications, Vol. (29), Pp: 437-445.
- Young, K.; Chung, J.; Kong, E.; Shin, H., & Heo, J., 2015, “A study on the design methodologies for activating,large-scale underground commercial complexes”. Proceedings of the 10th International Space Syntax Symposium, The Bartlett School of Architecture, University College London. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 815 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,361 |
||