مطالعۀ آرایه های فلزی نصب شده بر درب بقعۀ سیدحمزۀ تبریز (با تأکید به آرایه های دورۀ قاجار) | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 10، شماره 26، آذر 1399، صفحه 215-232 اصل مقاله (1.86 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.18076.1873 | ||
نویسندگان | ||
اکرم محمدی زاده1؛ محسن مراثی* 2 | ||
1دکترای تاریخ تطبیقی-تحلیلی هنر اسلامی، دانشکدۀ هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران. | ||
2استادیار گروه پژوهش هنر، دانشکدۀ هنر دانشگاه شاهد، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
بقاع متبرکۀ امامزادگان، یکی از مهمترین زیارتگاهها در نزد مردم ایران است که همواره مورد تعظیم و تکریم قرار میگیرند. وجود مرقد مطهر امام هشتم شیعیان حضرت امام رضا؟ع؟ در شهر مشهد و ارادت قلبی ایرانیان به علویان از ابتدای تاریخ اسلام باعث مهاجرت آنان به ایران و درنتیجه پراکندگی بقاع متبرکه در پهنۀ جغرافیایی این سرزمین شده است. در هر منطقه و با توجه به ویژگیهای اقلیمی و نیز رونق انواع هنرها و توجه به اعتقادات و آئینهای مذهبی همان منطقه، بنای داخلی مقابر امامزادگان بهصورتهای مختلف آراستهشده و جلوهگاه هنرهای گوناگون بوده است. یکی از این زیارتگاهها، بقعۀ «سید حمزه» در شهر تبریز است. برروی درب داخلی این بنا تزئینات فلزی مختلفی مشتملبر صورتک، پنجه و کتیبههایی از آیات و عبارات دعایی نصبشده است. هدف از انجام این پژوهش، شناسایی انواع و ویژگیهای هنر فلزکاری آذربایجان در دوران معاصر است. بر ایناساس و با توجه به منع تصویرگری و شمایلسازی در اماکن مقدس، پژوهش حاضر قصد دارد ضمن بررسی نقوش آثار فلزی، علت نصب این صورتکها برروی درب این مکان را بررسی کند. پرسشهای اصلی این پژوهش عبارتنداز: آثار فلزی نصبشده بر درب بقعۀ امامزاده سید حمزه چه ویژگیهایی دارند؟ با توجه به منع تصویرگری بالأخص در مکان مذهبی، دلایل نصب این آثار فلزی بر درب بقعۀ امامزاده چه بوده است؟ برای رسیدن به پاسخ این پرسشها از روش توصیفی-تحلیلی بهره گرفته شده است. اطلاعات و دادههای موردنیاز این تحقیق از طریق میدانی با مشاهدۀ آرایههای فلزی نصبشده بر درب و نیز روش کتابخانهای گردآوری شده و روش تجزیه و تحلیل دادهها با توجه به موضوع تحقیق کیفی است. نتایج تحقیق نشان میدهد این اشیاء از فلزات کمبها و تحتتأثیر هنر عامۀ عصر قاجار ساخته شدهاند. اهمیت و جایگاه این مکان در باور عامۀ مردم، عامل نصب این اشیاء بر درب امامزاده و نوعی ابزار برای ادای نذر مسلمان حاجتمند بوده است. | ||
کلیدواژهها | ||
بقعۀ امامزاده سید حمزه؛ تبریز؛ تزئینات فلزی؛ صورتک؛ هنر عامه | ||
مراجع | ||
- استراوس، اَنسِلم؛ کربین، جولیت، 1390، مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینهای. ترجمۀ ابراهیم افشار، تهران: نشر نی. - الویری، محسن؛ قرائتی، حامد، 1392، «بررسی تاریخی کارکرد ارتباطی هنر در اماکن مذهبی عصر قاجار». فصلنامۀ مطالعات تاریخ فرهنگی، پژوهشنامۀ انجمن ایرانی تاریخ، شمارۀ 17، صص: 20-1. - بختورتاش، نصرتالله، 1386، نشان راز آمیز، گردونه خورشید یا گردونه مهر. تهران: نشر آرتامیس - پنجهباشی، الهه؛ فرنیا، فرهد، 1396، «خورشید و فرشته، نمادی از زن در کاشیهای کاخ گلستان». نشریه زن در فرهنگ و هنر، دورۀ 9، صص: 528-511، DOI: 10.22059/JWICA.2017.236284.904. - تناولی، پرویز، 1386، طلسم گرافیک سنتی ایران. تهران: بنگاه. - حافظنیا، محمدرضا، 1392، مقدمهای بر روش تحقیق در علوم انسانی. چاپ نوزدهم، تهران: سمت. - حبیبی، حسن، 1389، شماری از زیارتگاههای استان آذربایجان شرقی. پژوهش گروهی بنیاد ایرانشناسی (شعبۀ آذربایجان شرقی)، سرپرست طرح در شعبه: محمود رنجبر، ناظر طرح: امیرهوشنگ انوری، تهران: بنیاد ایرانشناسی، زیرنظر نهاد ریاست جمهوری. - حشریتبریزی، ملامحمدامین، 1371، روضه اطهار(مزارات متبرکه و محلات قدیمی تبریز و توابع). بهتصحیح: عزیز دولتآبادی، تبریز: انتشارات ستوده. - خواجهنصیری، نسیم، 1393، «طراحی و ساخت زیورآلات فلزی با الهام از شمایلهای فلزی با تأکید بر شمایلهای مسجد صاحبالامر». پایاننامۀ کارشناسیارشد، بهراهنمایی: رضا افهمی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز (منتشر نشده). - دووینیو، ژان، 1379، جامعهشناسی هنر. ترجمۀ مهدی سحابی، تهران: انتشارات مرکز. - ذکاء، یحیی، 1382، زندگی و آثار صنیعالملک. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. - رضازاده، طاهر، 1394، فلزکاری غرب ایران در سدههای ششم و هفتم هجری. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - سانتو، ایوان؛ کلنیی، بلا، 1394، هنر ایران عصر قاجار در مجموعههای مجارستان 1343-1210ه.ق (از مجموعه شاهکارهای هنر ایران در مجموعههای جهان2). ترجمۀ طاهر رضازاده، تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن». - ساواژ اسمیت، امیلی، 1387، ابزارآلات علمی، مجموعه هنر اسلامی ناصر خلیلی. ترجمۀ غلامحسین علی مازندرانی. تهران: کارنگ. - شفیعتبریزی، علی بن موسی؛ بیتا، «بقعه سید حمزه». نشریۀ وحید، صص: 56-51. - شوالیه، ژان؛ گربران، الن، 1388، فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضائلی، تهران: انتشارات جیحون. - شیل، لیدیمری، 1368، خاطرات لیدی شیل. ترجمۀ حسین ابوترابیان. تهران: انتشارات نو. - عربنیا، فرامرز، 1377، «نماد پژوهی خورشید». پایاننامۀ کارشناسیارشد ارتباط تصویری، تهران: دانشگاه هنر تهران (منتشر نشده). - فرهوشی، بهرام، 1392، ایرانویج. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. - کارنگ، عبدالعلی، 1374، آثار باستانی آذربایجان(آثار و ابنیه تاریخ شهرستان تبریز). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و راستی نو. - کربلاییتبریزی، حافظحسین، 1383، روضات الجنان و جنات الجنان. بهاهتمام: محمدامین سلطان القرائی، تبریز. - گیرشمن، رمان، 1370، هنر ایران در دورۀ پارت و ساسانی. ترجمۀ بهرام فرهوشی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - لطیفزاده، مروارید، 1388، «بررسی نقش فلز در اشیاء ویژه عاشورا». فصلنامۀ هنر، شمارۀ 82، صص: 135-125. - معینالدینی، محمد؛ نادعلیان، احمد؛ مراثی، محسن، 1393، «بررسی مفهوم و جایگاه سبک هنری در هنر عامه». نشریۀ مطالعات فرهنگ-ارتباطات، سال 5، شمارۀ 27، صص: 109-87 . - محمدی، بیوک، 1387، درآمدی بر روش تحقیق کیفی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - موسیپور، ابراهیم، 1387، سیزده پژوهش دربارۀ طلسم، تعویذ، جادو. تهران: کتاب مرجع. - ورنویت، استفان، 1383، گرایش به غرب (در هنر قاجار، عثمانی و هنر). جلد ششم از گزیدۀ ده جلدی مجموعۀ هنر اسلامی ناصر خلیلی، ترجمۀ پیام بهتاش، تهران: نشر کارنگ. - مصاحبه با آقایان: «جعفر فرشباف» و «محمدعلی نظامپور» از زرگران محلی سازندۀ این آرایهها در تاریخ 12/12/1394. - Carboni, S., 1997, Following The Stars Images of The Zodiac in Islamic Art. Newyork: The Metropolitan Museum of Art.
- Farhad, M. & Bağci, S., 2010, Falnama The Book of Omens. Washington, D. C: Freer Galleryof Art & Arthur M. Suckler Gallery.
- Mohammadizadeh, A. & Marasy, M., 2019, “Metal Decorations of Door of Saheb al-Amr Mosque in Tabriz: Azerbaijan Folk Art from Qajar Era”. Journal of History Culture and Art Research, No. 8(1), Pp: 272-284. Doi: 10.7596/taksad.v8i1.1972.
- Sakhai, E., 2008), Persian rugs and carpets. England: Antique collectors club Ltd.
- www.pinterest.com | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 482 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 704 |