سیر تحول کتیبه نگاری در بناهای سلطنتی از اواخر دورۀ ایلخانی تا اوایل صفوی براساس نگاره های سه نسخۀ شاخص شاهنامۀ فردوسی | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 10، شماره 26، آذر 1399، صفحه 141-162 اصل مقاله (1.15 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.18060.1872 | ||
| نویسندگان | ||
| مریم صالحی کیا1؛ میترا شاطری* 2 | ||
| 1دانش آموختۀ کارشناسی ارشد باستان شناسی اسلامی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران. | ||
| 2استادیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران | ||
| چکیده | ||
| از زمان آفرینش شاهنامۀ فردوسی این اثر مورد توجه پادشاهان و صاحب‌منصبان بوده و در ادوار مختلف، به فرمان آن‌ها، نسخ نفیسی از آن به‌دست برجسته‌ترین هنرمندان هر عصر ساخته شده است. در تاریخ نگارگری ایران، سه نسخۀ شاهنامه اهمیت ویژه‌ای دارند؛ شاهنامۀ بزرگ مغول (دموت) مربوط به اواخر دورۀ ایلخانی، شاهنامۀ بایسنقری متعلق به دورۀ تیموری و شاهنامۀ شاه طهماسبی (هوتون) مربوط به اوایل دورۀ صفوی. به فراخور موضوع داستان‌ها، شماری از نگاره‌های هر سه نسخه، دارای تصاویری از ابنیۀ سلطنتی هستند و نگارگران در ترسیم هر چه بهتر بناها و تزئینات آن‌ها به‌ویژه کاشی‌کاری، تلاش و دقت بسیار کرده‌اند. بناها دارای کتیبه‌هایی هستند که هر یک سیمای کتیبه‌های ساخته شده در دوره‌های خود را به‌خاطر می‌آورند. پژوهش حاضر می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد که، کتیبه‌‌نگاری در هر یک از سه نسخه به تفکیک، با چه شاخصه‌های متفاوت بصری ترسیم شده و این ویژگی‌ها در نوع و رنگ خط، محل قرارگیری، رنگ و تزئینات زمینه و مضامین، چگونه نمود یافته است؟ و در گذر از یک دوره به دورۀ بعد چه تحولاتی در آن‌ها پدید آمده است؟ با توجه به اهمیت نگاره‌ها در پژوهش‌های باستان‌شناسی، هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی سیر تحولی و مقایسۀ کتیبه‌‌نگاری بناهای سلطنتی از اواخر دورۀ ایلخانی تا اوایل صفوی برمبنای نگاره‌های سه نسخۀ شاهنامۀ فردوسی (شاهنامۀ بزرگ مغول، شاهنامۀ بایسنقری و شاهنامۀ طهماسبی) است. اطلاعات به شیوۀ کتابخانه‌ای گردآوری شده و روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی و تطبیقی است. کتیبه‌های بناها، در دورۀ مغول با خط کوفی و در دورۀ تیموری با خطوط کوفی و ثلث، اغلب مضامین سیاسی و مذهبی دارند؛ و در دورۀ صفوی، کتیبه‌های ثلث و نستعلیق مضامین دعایی، اخلاقی و عرفانی را تداعی می‌کنند. در دورۀ تیموری از نقوش اسلیمی و در دورۀ صفوی از نقوش اسلیمی و ختایی، برای تزئین زمینۀ کتیبه‌ها استفاده شده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| نگارگری؛ کتیبه نگاری؛ شاهنامۀ بزرگ مغول؛ شاهنامۀ بایسنقری؛ شاهنامۀ شاه طهماسبی | ||
| مراجع | ||
|
- احمدی‌نیا، محمدجواد، 1393، «نگاره‌های شاهنامۀ طهماسبی: از هاروارد تا فرهنگستان هنر». فصلنامۀ نقد کتاب، سال 1، شمارۀ 1 و 2، صص: 53-37. - آژند، یعقوب، 1387، «جلوه‌های شکوه شاهنامه‌نگاری». مصاحبه‌کننده: مریم خاکیان، آیینه خیال، شمارۀ 6، صص: 117-116. - برند، باربارا، 1383، هنر اسلامی. ترجمۀ مهناز شایسته‌فر، تهران: مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی، چاپ اول. - بلر، شیلا؛ بلوم، جاناتان، 1385، هنر و معماری اسلامی، ترجمۀ اردشیر اشراقی، تهران: سروش، چاپ دوم. - حسینی، سید محمود، ۱۳۹۲، شاهنامۀ بزرگ ایلخانی (دموت). تهران: عطار، چاپ اول. - حیدرخانی، مریم، 1394، «نقاشی ایرانی در مقام منبع تاریخ معماری ایران». دو فصلنامۀ معماری ایرانی، شمارۀ 7، صص: 163-151. - رهنورد، زهرا، 1392، تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی نگارگری. تهران: سمت، چاپ سوم. - سلطان‌زاده، حسین، 1383، «باغ ایرانی به روایت مینیاتور». معماری و فرهنگ، سال 5، شمارۀ 17، صص: 180-173. - سلطان‌زاده، حسین، 1387، فضاهای معماری و شهری در نگارگری ایرانی. تهران: چهار طاق، چاپ اول. - شایسته‌فر، مهناز؛ سدره‌نشین، فاطمه، 1392، «تطبیق نقوش تزئینی معماری دورۀ تیموری در آثار کمال‌الدین بهزاد با تأکید بر نگارۀ گدایی بر در مسجد». فصلنامۀ نگره، شمارۀ 25، صص: 38-19. - نسخۀ چاپی شاهنامۀ بایسنقری، 1352، تهران: شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران، چاپ اول. - فروتن، منوچهر، 1384، «درک نگارگران ایرانی از ساختار فضای معماری ایران (دوره‌های ایلخانی و تیموری و اوایل صفوی 619-995 ه.ق.)». فصلنامۀ فرهنگستان هنر، شمارۀ 13، صص: 83-70. - فروتن، منوچهر، 1389، «زبان معمارانه نگاره‌های ایرانی». هویت شهر، سال 4، شمارۀ 6، صص: 131-124. - مهرابی، بهنام؛ مسجدی، حسین، 1388، «شاهنامۀ بایسنقری شاهکار نگارگری ایران». فصلنامۀ تخصصی دانش، مرمت و میراث‌فرهنگی، سال 5، شمارۀ 4، صص: 98-91.
- Lauren, S., 2004, Painted Interiors from the Houghton Shahnameh. Florida State University Libraries.
- Grabar, O., 2006, Islamic Visual Culture 1100- 1800. Ashgate Publishing LTD.
- www.heritage-aj.com/2018/08/roma-in-r-18-0827.html/ view in 10/6/2020
- www.fotografra.islamoriente.com: view in 18/10/1016
- www.metmuseum.org: view in 14/10/2016 | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 621 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 673 |
||