تأملی در کاربری برخی عناصر داخلی نیایشگاه‌های دوره‌ی ساسانی: منطبق سازی یافته‌های نواحی شرقی فارس و غرب کرمان با شواهد باستان‌شناختی مناطق غرب ایران | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 10، شماره 26، آذر 1399، صفحه 75-96 اصل مقاله (2.02 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.17943.1868 | ||
| نویسندگان | ||
| علیرضا زبان آور* 1؛ محمد مرتضایی2؛ رضا شعبانی صمغانی3 | ||
| 1دانشجوی دکترای باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران. | ||
| 2دانشیار پژوهشکدۀ باستان شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران | ||
| 3استاد گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| تاکنون و در رابطه با پیشنهاد‌های ارائه‌شده دربارۀ کارکرد برخی عناصر یافت‌شدۀ داخل نیایشگاه‌های ساسانی به یافته‌های نواحی جنوب ایران توجه نشده و بیشتر براساس یافته‌های غرب ایران نتیجه‌گیری شده است. تا به امروز در تعدادی از محوطه‌های ساسانی جنوب ایران، علاوه‌بر یافت‌شدن تعدادی پایۀ سنگی و گچی که معمولاً به‌نام «پایۀ آتشدان» تفسیر شده‌اند، تعدادی سکوهای سنگی-گچی نیز یافت‌شده که می‌تواند در کنار این پایه‌ها تحلیلی نوین از فرهنگ مذهبی دورۀ ساسانی در جنوب ایران ارائه دهد. در این پژوهش سعی گردیده تا براساس شواهد باستان‌شناختی مناطق جنوبی ایران، به‌ویژه نواحی شرقی فارس و غرب کرمان و مقایسه و سنجش آن‌ها با یافته‌های سایر مناطق، منابع مکتوب و رسومات مرتبط با زرتشتی‌گری، به نحوۀ کارکرد این عناصر پی‌برد. مهم‌ترین پرسش پژوهش عبارتنداز: سکوهای مورد مطالعه چه کاربردی داشته اند؟ فرضیه‌ای که می‌توان برای این پرسش درنظر گرفت کاربری مذهبی عناصر یاد شده است. تحقیق پیشِ‌رو از منظر ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی و توصیفی-تحلیلی بوده و روش گردآوری اطلاعات در آن، بدین‌ترتیب است که در مرحلۀ نخست، به‌صورت میدانی-کتابخانه‌ای یافته‌های مرتبط با موضوع پژوهش موردمطالعه و سنجش با سایر سازه‌های مشابه و هم‌راستا قرارگرفته و سپس سعی‌شده تا به‌صورت کتابخانه‌ای نتایج به‌دست‌آمده از نخستین مرحله با منابع مکتوب و رسومات آیین زرتشتی منطبق‌سازی شوند. برآیند حاصل از این پژوهش این نکته را مطرح می‌کند که احتمالاً کاربرد سکوهای سنگی-گچی به‌دست‌آمده از برخی محوطه‌های مذهبی دورۀ ساسانی در جنوب ایران با سکوها و پایه‌های گچی موجود در برخی نیایشگاه‌های ساسانی به‌ویژه در غرب ایران که به «سکوی Tشکل» معروفند، یکسان بوده و می‌توان کارکرد این‌گونه عناصر را در رابطه با مراسمی هم‌چون «یزشن» و فضاهای دربرگیرندۀ این عناصر را نیز به‌عنوان «یزشنگاه» یا «اورویسگاه» تفسیر نمود. این نوشتار از این منظر می‌تواند موردتوجه و اهمیت باشد که سعی در ایجاد رابطه میان شواهد باستان‌شناختی و منابع مکتوب به‌منظور تعیین کارکرد برخی عناصر داخلی نیایشگاه‌های ساسانی دارد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| دوره‌ی ساسانی؛ سازه‌های مذهبی؛ کرمان؛ فارس؛ سکو | ||
| مراجع | ||
|
- بویس، مری، 1389، دیانت زرتشتی در دوران متأخر. ترجمۀ فریدون وهمن، چاپ دوم، تهران: نشر ثالث. - بیرونی، ابوریحان، 1389، آثارالباقیه. ترجمۀ اکبر داناسرشت، چاپ ششم، تهران: انتشارات امیرکبیر. - تفضلی، احمد، 1391، مینوی خرد. چاپ پنجم، تهران: انتشارات توس. - توفیقیان، حسین، 1396، «پژوهشی در پایه آتشدان‌های ساسانی نویافته در سواحل خلیج‌فارس». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دورۀ 7، شمارۀ 12، صص: 195-210. - جاوری، محسن، 1391، «محوطۀ باستانی ویگل». گمانه، شمارۀ 2، صص: 43-54. - خسروی، شکوه، 1396، «شواهدی تازه از تدفین دورۀ ساسانی در آتشکدۀ پلنگ‌گرد کرمانشاه». در: باستان‌پژوه، به‌کوشش: مرتضی خانی‌پور و رضا ناصری، تهران، صص: 119-146. - خسروی، شکوه؛ و رشنو، اصغر، 1393، «کاوش اضطراری محوطه‌ی پلنگ‌گرد شهرستان اسلام‌آباد، کرمانشاه». در: مقاله‌های کوتاه دوازدهمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی ایران، تهران: پژوهشکده باستان‌شناسی، صص: 177-179. - دوشن‌گیمن، ژاک، 1385، دین ایران باستان. ترجمۀ رویا منجم، چاپ دوم، تهران: نشرعلم. - دئه، ژان، 1387، «آتشکده‌ای از دورۀ اسلامی در ترنگ تپه». در: آتش در خاور نزدیک باستان، به‌کوشش: توفیق فهد و همکاران، ترجمۀ محمدرضا جوادی، چاپ اول، تهران: نشر ماهی، 53-70. - رضوانی، حسن، 1384، «پرونده ثبتی آتشکدۀ شیان». آرشیو اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمانشاه (منتشرنشده). - رهبر، مهدی، 1378، «معرفی آدریان (نیایشگاه) مکشوفه دورۀ ساسانی در «بندیان» درگز و بررسی مشکلات معماری این بنا». در: مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد دوم، تهران: 315-341. - شیپمان، کلاوس، 1386، مبانی تاریخ ساسانیان. ترجمۀ کیکاووس جهانداری، چاپ دوم، تهران: فرزان روز. - عسکری‌چاوردی، علیرضا، 1389، «مدارکی از جنوب فارس درزمینه تکریم آتش در ایران‌باستان». باستان‌شناسی و تاریخ، شمارۀ 49، صص: 27-39. - عسکری‌چاوردی، علیرضا، 1392، پژوهش‌های باستان‌شناسی کرانه‌های خلیج‌فارس. چاپ یکم، تهران: صبحان نور. - علی‌بیگی، سجاد؛ و رهبر، مهدی؛ 1394، «پیشنهادی برای کارکرد برخی پایه‌های گچی آتشکده‌های ساسانی غرب ایران». در: چکیده مقالات همایش بین‌المللی باستان‌شناسان جوان، تهران: دانشگاه تهران، ص. 114. - فون‌دراوستن، هانس‌هنینگ؛ و ناومان، رودلف، 1386، تخت سلیمان. ترجمۀ فرامرز نجد سمیعی، چاپ سوم، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور. - گدار، آندره، 1387، آثار ایران. ترجمۀ ابوالحسن سروقد مقدم، جلد یکم، چاپ پنجم، مشهد: آستان قدس رضوی. - گیرشمن، رومن، 1390، هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی. ترجمۀ بهرام فره‌وشی، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - مرادی، یوسف، 1388، «چهار تاقی میل‌میله‌گه؛ آتشکده‌ای از دورۀ ساسانی». مطالعات باستان‌شناسی، سال 1، شمارۀ 1، صص: 155-185. - مزداپور، کتایون، 1369، شایست ناشایست. چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - مزداپور، کتایون، 1394، «یزشن». در: ادیان و مذاهب در ایران باستان. به‌کوشش: کتایون مزداپور و همکاران، چاپ اول، تهران: انتشارات سمت، صص: 193-201. - نومان، رودلف، و هوف، دیتریش، 1351، «حفاری‌های تخت‌سلیمان». ترجمۀ فرامرز نجد سمیعی، باستان‌شناسی و هنر ایران، شمارۀ نهم و دهم، صص: 24-61. - هاشمی‌زرج‌آباد، حسن؛ خادمی‌ندوشن، فرهنگ؛ موسوی‌کوهپر، سیدمهدی؛ نیستانی، جواد، 1389، «چهارطاقی خانه دیو آتشکده‌ای نویافته از دوره ساسانی». باغ نظر، سال 7، شمارۀ 15، صص: 79-92. - هوف، دیتریش، 1366، «گنبدها در معماری اسلامی». در: معماری ایران، به‌کوشش: محمدیوسف کیانی، چاپ اول، تهران: جهاد دانشگاهی، صص: 397-414. - Azarnoush, M., 1989. “Mil-e Naqarah Hanah: A Complex of Two CaharTaqs in Eastern Fars”. In: Archaeologia Iranica et Orientalis, Vol. II, Pp: 651-662.
- Azarnoush, M., 1994. The Sasanian Manor House at Hajiabad, Iran. Le lettere.
- Boucharlat, R.; Deshayes, J. & Lecomte, O., 1987. Les périodes sassanides et islamiques (Vol.1). Editions Recherche sur les Civilisations.
- Boyce, M., 1971. “Zoroastrianism”. In: Bleeker, C.J. and Widengren, G. (Eds.), Historia Religionum: handbook for the history of religious, Vol 2, Pp: 211-236.
- Boyce, M., 1975. “On the Zoroastrian temple cult of fire”. Journal of the American Oriental Society, No. 95, Pp: 454-465.
- Boyce, M., 1993. “Dar-e mehr”. Encyclopedia Iranica VI (6), Pp: 669-670.
- Boyce, M., 1968. “On the sacred fires of the Zoroastrians”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 31(1), Pp: 52-68.
- Boyce, M., 1987. “Ātaškada”. Encyclopædia Iranica, No. III (3), Pp: 9-10.
- Boyd, J.W., & Kotwal, F.M., 1983. “Worship in a Zoroastrian fire temple”. Indo-Iranian Journal, No. 26 (4), Pp: 293-318.
- Choksy, J. K., 2006. “Altars, precincts, and temples: medieval and modern Zoroastrian praxis”. Iran, No. 44 (1), Pp: 327-346.
- Darmesteter, J., 1892. Le Zend-Avesta. Vol. I, Paris.
- Erdmann, K., 1941. Das Iranische Feuer heiligtum. Berlin, JC Hinrichs Verlag.
- Gropp, G., 1969. “Die Funktion des Feuertempels der Zoroastrier”. AMI, No. 2, Pp: 147-175.
- Hashemi, H., & Kaim, B., 2010. “Khone-ye Div, Preliminary report on the first season of Irano-Polish excavations”. Polish Archaeology in the Mediterranean, No. XIX, Pp: 603-612.
- Huff, D., 1972., “Der Takht-I Nishin in Firuzabad”. Archaol Anzeig, No. 87, Pp: 517-540.
- Huff, D., 1975. “Sassanian Chahr Taqs in Fars”. In: Bagherzadeh, F. (ed.), Proceedings of the 2 rd Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, A Publication of the Iranian Centre for Archaeological Research, Tehran, Pp: 243-254.
- Huff, D. 2002.,“Taḵt-e Solaymān”. Encyclopædia Iranica, http://www.iranicaonline.org/articles/takt-e-solayman
- Kaim, B., 2002. “Un Temple du feu Sassanide decouvert a Mele Hairam Turkmenistan Meridional”. Studia Iranica, No. 32, Pp: 215-230.
- Kaim, B., 2004. “Ancient Fire temples in the light of the discovery at Mele Hairam”. Iranica Antiqua, No. 39, Pp: 223-237.
- Kaim, B.; Bakhtiari, M. & Hashemi, H., 2010. “Khone-ye Div. Preliminary report on the second and third seasons of Irano–Polish excavations (2009 and 2010) Author (s)”. Polish Archaeology in the Mediterranean, No. 22 (Research 2010), Pp: 543-551.
- Khosravi, S.; Alibaigi, S. & Rahbar, M., 2018. “The Functions of Gypsum Bases in Sasanid Fire Temples: A Different Proposal”. Iranica Antiqua, No. 53, Pp: 267-298.
- Kotwal, F. M., & Boyd, J. W., 1991. A Persian offering: the yasna: a Zoroastrian high liturgy (Vol.8). Association pour l'avancement des études iraniennes.
- Modi, J. J., 1922. The religious ceremonies and customs of the Parsees. Bombay: British India Press.
- Mousavi, M., 1999. “Kuh-e Khadjeh: Un complexe religieux de l'est iranien”. Les Dossiers d'archéologie, No. 243, Pp: 81-84.
- Naumann, R., 1961. “Takht-i Suleiman und Zendan-i Suleiman: Vorläufiger Bericht uber die Ausgrabungen im Jahr 1960”. Archäologischer Anzeiger, No. 76, Pp: 28-68.
- Naumann, R., 1962. “Takht-i Suleiman und Zendan-i Suleiman: Vorläufiger Bericht über die Grabungen im Jahr 1961,”. Archäologischer Anzeiger, No. 77, Pp: 633-693.
- Naumann, R., 1964. “Takht-i Suleiman und. Zendan-i Suleiman: Vorläufiger Bericht then die Grabungen 1962,”. Archäologischer Anzeiger, No. 79, Pp: 1-77.
- Naumann, R., 1967. “Sasanidische Feueraltäre”. Iranica Antiqua, No. 7, Pp: 72.
- Naumann, R., 1977. Die Ruinen von Tacht-e Suleiman und Zendan-e Suleiman und Umgebung. Berlin.
- Naumann, R.; Huff, D. & Schnyder, R., 1975. “Takht-i Suleiman 1965-1973: Bericht über die Ausgrabungen 1965-1973”. Archaologischer Anzeiger, No. 90, Pp: 109-204.
- Panthaki, E. G. M., 2014. “The Context and Meaning of Alat”. Fezana, No. 27, (4), Pp: 8-11.
- Rahbar, M., 2004. “Le monument sassanide de Bandiān Dargaz”. Studia Iranica, No. 33, Pp: 7-30.
- Schippmann, K., 1971. Die iranischen Feuerheiligtümer. Berlin, Walter de Gruyter.
- VandenBerghe, L., 1961. “Récentes découvertes de monuments sassanides dans le Fars”. Iranica Antiqua, No. 1, Pp: 163-200.
- VandenBerghe, L., 1959. “Reconnaissance archeologique dans le Fars meridional et au Laristan”. Internationalen Orientalistenkongresses, Munchen & Wiesbaden, 487.
- Windfuhr, G., 2004. “Zoroastrian and Taoist Ritual: Cosmology and Sacred Numerology”. Stausberg, M. (Ed.), Studies in the History of Religions, Pp: 173-232. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 592 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 793 |
||