چشم‌انداز باستان‌شناختی درۀ رازآور در دورۀ نوسنگی: بررسی استقرارهای هزاره‌های هشتم تا ششم پیش ازمیلاد شمال استان کرمانشاه | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 10، شماره 26، آذر 1399، صفحه 7-32 اصل مقاله (1.31 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.21133.2094 | ||
| نویسندگان | ||
| شکوه خسروی* 1؛ پاتریک پدرسن2؛ سجاد علی بیگی3؛ جو رو4؛ محسن حیدری دستنائی5؛ بهزاد میلادی6؛ حجت دارابی3؛ توبیاس ریشتر7؛ پدر مورتنسن8 | ||
| 1استادیار دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران | ||
| 2دانشجوی دکتری باستان شناسی، دپارتمان مطالعات منطقه ای و بین فرهنگی دانشگاه کپنهاگ، کپنهاگ، دانمارک. | ||
| 3استادیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران. | ||
| 4دانشجوی دکتری باستان‌شناسی کالج دانشگاه لندن، لندن، انگلستان | ||
| 5استادیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران، اهواز، ایران. | ||
| 6دکتری ژئومورفولوژی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران. | ||
| 7دانشیار دپارتمان مطالعات منطقه ای و بین فرهنگی دانشگاه کپنهاگ، کپنهاگ، دانمارک. | ||
| 8استاد دپارتمان مطالعات منطقه ای و بین فرهنگی دانشگاه کپنهاگ، کپنهاگ، دانمارک. | ||
| چکیده | ||
| برای چند دهه است که اطلاعات باستان‌شناختی از محوطه‌های فراپارینه‌سنگی و نوسنگی زاگرس‌مرکزی محدود به نتایج پژوهش‌های دهه‌های 60 و 70 م. است و نتایج اغلب بررسی‌های جدید، به‌ویژه در منطقۀ کرمانشاه به‌عنوان بخش مهمی از زاگرس‌مرکزی، تاکنون منتشر نشده است. به‌همین دلیل وضعیت پراکندگی محوطه‌های این دوران، مواد فرهنگی، وضعیت بهره‌برداری از منابع زیست‌محیطی و الگوی استقراری در این منطقه هم‌چنان در هاله‌ای از ابهام است؛ از این‌رو، بررسی‌های جدید و انتشار نتایج آن‌ها می‌تواند برخی از این معضلات را تا حدودی حل کند. این نوشتار با رویکرد توصیفی-تحلیلی تلاش می‌کند به پرسش‌های مختلفی ازجمله ماهیت استقرارها و محوطه‌های دوره‌های مورد مطالعه، ویژگی‌های مواد فرهنگی آن‌ها و میزان تأثیر یا ارتباط این مواد فرهنگی با مناطق پیرامون پاسخ داده شود. فرض این پژوهش بر این پایه استوار بود که همچون سایر محوطه‌های واقع در منطقۀ کرمانشاه محوطه‌های شناسایی شده باید روستاهای کوچک و بزرگی باشند که مواد فرهنگی آن‌ها تحت‌تأثیر سنت سراب-سیاهبید بوده است. بررسی این فصل تنها محدود به تراس‌های قدیمی جنوب رودخانۀ رازآور، برخی از اراضی بایر کوهپایه‌ای، دامنه‌های صخره‌ای، ارتفاعات جنوب رودخانه و اراضی کشاورزی سطح تراس‌های قدیمی بود، که در نتیجه 6 محوطۀ دورۀ نوسنگی شناسایی گردید که مهم‌ترین آن‌ها تپۀ سالارآباد است. چشم‌انداز طبیعی و زمین‌‌شناسی، میزان نهشته‌های باستان‌شناختی، وسعت و توپوگرافی محوطه نشان می‌دهد که سالارآباد احتمالاً استقراری مهم مشابه تپۀ شیخی‌آباد در این دره بوده است. به‌نظر می‌رسد در منطقۀ کرمانشاه معمولاً استقرارهای بزرگ و مهمی از دورۀ نوسنگی در بخش‌های مستعد دره‌ها و دشت‌های میان‌کوهی وجود دارد؛ گنج‌دره، شیخی‌آباد، قزانچی، چیاجانی و اکنون سالارآباد. یافته‌های دورۀ با سفال، حاکی از رواج سنت‌های سفالی سراب و سیاهبید در این دره است و نشان می‌دهد در دورۀ نوسنگی جدید نیز یکپارچگی مشهودی در مواد فرهنگی این نواحی وجود دارد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| نوسنگی؛ زاگرس مرکزی؛ کرمانشاه؛ رازآور؛ سالارآباد | ||
| مراجع | ||
|
- دروت، پیتر ال، 1392، درآمدی بر باستان‌شناسی میدانی. ترجمۀ حجت دارابی، تهران: سمت. - رضوانی، حسن؛ و روستایی، کورش، 1386، «گزارش بررسی باستان‌شناختی بخش مرکزی شهرستان کرمانشاه». آبان 1386، جلد 1 و 2، آرشیو ادارۀ کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمانشاه (منتشر نشده). - علایی‌طالقانی، محمود، 1386، ژئومورفولوژی ایران. تهران: قومس. - علی‌بیگی، سجاد؛ و خسروی، شکوه، 1393، «تأثیر انتخاب استراتژی بررسی‌های باستان‌شناختی در شناسائی محوطه‌های باز عصر سنگ: یادداشتی دربارۀ ارتباطِ میان اهداف و روش‌ها در بررسی درۀ کُران‌بُزان، زاگرس‌مرکزی». در: مجموعه مقالات همایش بین‌المللی باستان‌شناسان جوان، به‌کوشش: حسین عزیزی‌خرانقی، مرتضی خانی‌پور و رضا ناصری، زیر نظر: دکتر کمال‌الدین نیکنامی، تهران: معاونت فرهنگی دانشگاه تهران، صص: 1-23. - گرین، کوین، 1384، مقدمه‌ای بر باستان‌شناسی. ترجمۀ فرهنگ خادمی‌ندوشن و فروزنده جعفرزاده‌پور، تهران: دانشگاه تربیت‌مدرس. - هستر، تامس آر.؛ هری جی. شیفر؛ کنت ل. فدر، 1392، روش‌های میدانی در باستان‌شناسی. ترجمۀ کمال‌الدین نیکنامی و حسین صبری، تهران: سمت. - هول، فرانک، 1381، باستان‌شناسی غرب ایران. ترجمۀ زهرا باستی، تهران: سمت.
- Banning, E. B., 2002, Archaeological Survey. New York, NY: Klewer Academic/Plenum Publishers.
- Banning, E. B.; Hawkins, A. L. & Stewart, S. T., 2006, “Detection Functions for Archaeological Survey”. American Antiquity, NO. 71 (4), Pp: 723–742.
- Braidwood, R. J.; Howe, B. & Reed, C. A., 1961, “The Iranian Prehistoric Project: New problems arise as more is learned of the first attempts at food production and settled village life”. Science, No. 133 (3469), Pp: 2008–2010.
- Brooks, I.; Levine, L. & Denell, R., 1982. “Alluvial sequence in Central West Iran and implications for Archaeological Survey”. Journal of Field Archaeology, No. 9 (3), Pp: 285-299.
- Brookes, I. A., 1989, The Physical Geography, Geomorphology and Late Quarternary History of the Mahidasht Project Area, Qara Su Basin, centeral Western Iran, ROM Mahidasht Project Riport 1. Royal Ontario Museum, Toronto.
- Burke, H., & Smith, C., 2004, The Archaeologist’s Field Handbook. Australian Academy of Humanities: Allen & Unwin.
- Cherry, J., 2005, “Survey”. In: Archaeology: The Key Concepts, Renfrew, C., and P. G. Bahn (eds.), Pp: 186-189, London and New York, Routledge.
- Darabi, H., 2015, An Introduction to the Neolithic Revolution of the Central Zagros, Iran. Oxford: Archaeopress.
- Darabi, H.; Richter, T.; Alibaigi, S.; Arranz-Otaegui, A.; Bansgaard, P.; Khosravi, Sh.; Ruter, A.; Yeomans L. & Mortensen, P., 2019, “New Excavations at Tapeh Asiab, Kermanshah, Central Zagros mountains”. Archaeology, No. 2, Pp: 1-13.
- Flannery, K. V., 1969, “Origins and ecological effects of early domestication in Iran and the Near East”. In: P. J. Ucko & G. W. Dimbleby, (eds.), The Domestication and Exploitation of Plants and Animals. London: Gerald Duckworth & Co., Pp: 73–100.
- Heydari, S., 2007, “The Impact of Geology and Geomorphology on Cave and Rock Shelter Archaeological Site Formation, Preservation and Distribution in the Zagros Mountains of Iran”. GeoArchaeology, No. 22 (6), Pp: 653–669.
- Heydari-Guran, S. & Ghasidian, E., 2020, “Late Pleistocene hominin settlement patterns and population dynamics in the Zagros Mountains: Kermanshah region”. Archaeological Research in Asia, No. 21, Pp: 1-28.
- Hodder, I. & Orton, C., 1976, Spatial Analysis in Archaeology. Cambridge: Cambridge University Press.
- Hole, F.; Flannery, K. V. & Neely, J. A., 1969, Prehistory and Human Ecology on the Deh Luran Plain, Memoirs of the Museum of Anthropology. No. 1, Ann Arbor: The University of Michigan Press.
- Levine, L. D., 1974, “Archaeological Investigations in the Mahidasht, Western Iran”. Paléorient, No. 2, Pp: 487-90.
- Levine, L. D., 1976. “Survey in the province of Kermanshah, 1975, Mahidasht in the prehistoric and early historic periods”. In: Bagherzadeh, F., (ed.), Proceedings of the IVth Annual Symposium Archaeological Research in Iran, Tehran: Iranian Centre for Archaeological Research, Pp: 284-297.
-Levine, L. D. & McDonald, M. A., 1977, “The Neolithic and Chalcolithic Periods in the Mahidasht”. Iran, No. XV, Pp: 39-50.
- Levine, L. D. & Cuyler Young, T. Jr., 1986, “A Summery of the Ceramic assemblages of the central Western Zagros from the middle Neolithic to the late Third Millenium B.C”. Colloques internationaux CNRS, Préhistore De La Mésopotamie, 17-18-19 décembre 1984, Editions du CNRS, Paris, 1986, Pp: 15-53.
- Matthews, R.; Mohamadifar, Y.; Matthews, W. & Motarjem, A., 2010, “Investigating the Early Neolithic of Western Iran: The Central Zagros Archaeological Project (CZAP)”. Antiquity, No. 84 (323), Project Gallery.
- Matthews, R.; Matthews, W. & Mohammadifar, Y., (eds.), 2013, The Earliest Neolithic of Iran: 2008 excavations at Sheikh-e Abad and Jani: Central Zagros Archaeological Project. Oxford, British Institute of Persian studies, Oxbow Books.
- Mortensen, P., 2014, “Excavation at Tepeh Guran, Luristan: The Neolithic Period”. Acta Iranica, No. 55, Leuven, Peeters.
- Nishiaki, Y., 2016, “Techno-typological observations on the flaked stone industry of the early Neolithic settlement of Ganj Dareh, Iran”. In: Roustaei, K., and M., Mashkour (eds.), The Neolithic of the Iranian Plateau–Recent Research and Prospects, Ex oriente, Berlin, Pp: 189–207.
- Nishiaki, Y. & Darabi, H., 2018, “The earliest Neolithic lithic industries of the Central Zagros: New evidence from East Chia Sabz, Western Iran”. Archaeological Research in Asia, No. 16, Pp: 46-57.
- Plog, S.; Plog, F. & Wait, W., 1978, “Decision Making in Modern Survey”. In: Schiffer, M.B., (ed.), Advances in Archaeological Method and Theory, Pp: 384-421, New York: Academic Press.
- Schiffer, M. B.; Sullivan, A. P. & Klinger, T. C., 1978, “The design of Archaeological Surveys”. World Archaeology, No. 10 (1), Pp: 1-28.
- Stein, S. A., 1940, Old Routs of Western Iran. Greenwood Press, New York.
- Schmidt, E., 1940, Flights over ancient Cities of Iran, University Chicago Press, Chicago.
- Thomalsky, J., 2016, “The Development of lithic Industries in Iran in the light of the Neolithisation Processes”. In: Roustaei, K., and M., Mashkour (eds.), The Neolithic of the Iranian Plateau–Recent Research and Prospects, Ex oriente, Berlin, Pp: 169-188.
- Vahdati Nasab, H.; Jayez, M.; Reza Qorbani, H.; Darabi, H. & Tayler, H., 2013, “Preliminary techno-typological analysis of chipped stone materials from Sheikh-e Abad”. In: Matthews, W. Matthews and Y. R., Mohammadifar (eds.), The Earliest Neolithic of Iran: 2008 Excavations at Sheikh-e Abad and Jani: Central Zagros Archaeological Project, Vol. 1, Oxford, British Institute of Persian studies, Oxbow Books, Pp: 84-96.
- Willey, G. & Philips, P., 1958, Method and theory in American Archaeology. Chicago: The University of Chicago Press.
- Zeder, M. A., 2011. “The Origins of Agriculture in the Near East”. Current Anthropology, No. 52(S4), Pp: S221–S235.
- Zeder, M. A. & Hesse, B., 2000, “The initial domestication of goats (Capra hircus) in the Zagros mountains 10,000 years ago”. Science, No. 287(5461), Pp: 2254–2257. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 866 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 785 |
||