بازآفرینی طرح فرضی شهر تاریخی سلطانیه براساس مینیاتور مطراقچی و متون تاریخی | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 13، شماره 38، آذر 1402، صفحه 237-266 اصل مقاله (1.39 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.17653.1845 | ||
| نویسندگان | ||
| عیسی حجت* 1؛ ازیتا بلالی اسکویی2؛ مهتاب هاشمی آقاجری3؛ ثنا یزدانی4 | ||
| 1استاد گروه معماری، دانشکدۀ معماری پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
| 2استادیار گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران | ||
| 3کارشناسی‌ارشد مهندسی معماری اسلامی، گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران | ||
| 4دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| شناخت شهرهای تاریخی ایران در ادوار مختلف، بازگوکنندۀ پیشینۀ تمدن ایرانی-اسلامی بوده که دستیابی به چنین اطلاعاتی نیازمند بررسی ساختار معماری و شهرسازی آن‌ها است. شهر تاریخی سلطانیه به‌عنوان سومین پایتخت ایلخانان مغول یکی از مهم‌ترین کانون‌های سیاسی و اقتصادی زمان خود بوده که امروزه تنها محدودۀ آثار و ابنیۀ شهر قدیم قابل‌تشخیص است. پژوهش حاضر با هدف ایجاد زمینه‌های مناسب برای بازآفرینی و حفاظت از آثار برجای‌ماندۀ شهر تاریخی سلطانیه، به شناسایی ساختار فضایی این شهر می‌پردازد و درصدد پاسخ به این پرسش است؛ ساختار فضایی شهر سلطانیه براساس آموزه‌های معماری و شهرسازی مورد اشاره در مستندات تاریخی، در دورۀ ایلخانی چگونه است؟ براساس ضرورت مطرح‌شده، نوشتار حاضر، با بررسی مستندات تاریخی و به‌طور خاص مینیاتور مطراقچی در تلاش است با مطالعۀ تحلیلی و تطبیقی، طرح فرضی ساختار فضایی شهر سلطانیه را ارائه نماید. نتایج مطالعات نشان می‌دهد شهر سلطانیه شامل سه بخش کهن‌دژ، ارگ میانی یا شارستان و ربض بوده است. بخش میانی شهر براساس یک ساختار کارکردیِ مذهبی، خدماتی، حکومتی و ساختار کالبدی معطوف به موقعیت قرارگیری بنای گنبد سلطانیه به‌عنوان نقطۀ عطف سامان‌دهنده در اتصال با مجموعۀ ابواب‌البر و محوریت معابری اتصال‌دهندۀ دروازه‌ها، براساس طرحی از پیش اندیشیده‌شده شکل گرفته است. عناصر معماری و شهرسازی سلطانیه، که بیشتر از سایرین در مستندات مورد اشاره قرارگرفته‌اند، با کمترین میزان تخریب تا به عصر حاضر مواجه بوده‌اند (همانند آرامگاه اولجایتو با 46.66% تکرار در منابع) و یا شناسایی موقعیت دقیق آن‌ها ممکن بوده است (همانند برج و باروی میانی شهر با 40% تکرار در منابع) و امروزه نیز قابل‌مشاهده هستند. عناصر شهری که از کمترین درصد تکرار برخوردار بوده‌اند (6.66 %) و یا فقط در یک سند نمایه شده‌اند، در طرح فرضی از مکان‌یابی دقیقی برخوردار نیستند. سایر عناصر شهری که در بیش از یک سند تاریخی تکرار شده‌اند (با درصدهای مابین 6.66% و 40%) به‌دلیل فراهم‌بودن شرایط مطالعۀ تحلیلی-تطبیقی در طرح فرضی مکان‌یابی شده و امکان بازآفرینی آن‌ها در وضع موجود به کمک متخصصان ممکن به‌نظر می‌رسد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| ایلخانان مغول؛ شهر سلطانیه؛ ساختار شهری؛ مینیاتور مطراقچی؛ طرح فرضی | ||
| مراجع | ||
|
- احمدی‌پور، زهرا؛ و قلیزاده، علی‌ولی، 1390، مکانگزینی پایتخت‌های ایران. مشهد: انتشارات پاپلی. - اصفهانیان، داود؛ و خزائلی، علیرضا، 1382، «عمران شهری در ایران عصر مغول». جغرافیا و برنامه‌ریزی، 12: 9-34. URL: http://noo.rs/Y1iTf - اقبال‌آشتیانی، عباس، 1388، تاریخ مغول، از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر. - اولئاریوس، آدام، 1385، سفرنامۀ آدام اولئاریوس: ایران عصر صفوی از نگاه یک آلمانی. ترجمۀ احمد بهپور، تهران: ابتکار نو. - تست، ولادیمیر، 1365، نظام اجتماعی مغول. ترجمۀ شیرین بیانی، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - ثبوتی، هوشنگ، 1369، بررسی آثار تاریخی سلطانیه. زنجان: بی‌نا. - حافظ ابرو، عبدالله‌بن‌لطف‌الله، 1317، ذیل جامع التواریخ رشیدی. تهران: شرکت تضامی علمی. - خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن‌همام‌الدین‌الحسینی‌المدبوعه، 1333، تاریخ حبیب‌السیر فی اخبار افراد بشر. تهران: خیام. - دلاواله، پیترو، 1380، سفرنامه. ترجمۀ محمود به‌فروزی، تهران: خیام. - دهخدا، علی‌اکبر، 1377، لغت‌نامه دهخدا. چاپ دوم از دورۀ جدید، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. - رضوان، همایون؛ و کریمیان، حسن، 1393، «طلوع و غروب یک پایتخت: شکل‌یابی، توسعه، اقتدار و اضمحلال شهر سلطانیه». مطالعات باستان‌شناسی، دورۀ 6 (1): 39-54. DOI: https://doi.org/10.22059/jarcs.2014.52672 - رضوی، سیدابولفضل، 1387، «ساختار حیات شهری در عصر ایلخانان». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، 126: 1-14. - شاردن، ژان، 1349، سفرنامۀ شاردن. ترجمۀ اقبال یغمایی، تهران: انتشارات توس. - عبداله‌بن‌محمد‌القاشانی، ابوالقاسم، 1348، تاریخ اولجایتو، تاریخ پادشاه سعید غیاث الدنیا و الدین اولجایتو سلطان محمد طیب الله مرقده. به‌اهتمام: مهین همبلی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - کریمیان، حسن؛ و مهدی‌زاده، بهزاد، 1393، «نقش وقف در توسعه کالبدی شهرهای ایلخانی؛ نمونه‌موردی: تبریز، سلطانیه و اوجان». فقه و اصول، وقف میراث جاویدان، 22 (86): 23-50. URL: http://noo.rs/cnGud - کلاویخو، روی‌گونزالس، 1374، سفرنامۀ کلاویخو. ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - کیانی، محمدیوسف، 1374، پایتخت‌های ایران. تهران: انتشارات سازمان میراث‌فرهنگی کشور. - کیانی، محمدیوسف، 1377، تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی. چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت. - لین، جورج، 1389، ایران در اواخر عهد ایلخانان- رنسانس ایرانی. ترجمۀ س. ا. رضوی، تهران: نشر امیر کبیر. - مخلصی، محمدعلی، 1364، جغرافیای تاریخی سلطانیه. تهران: مؤلف. - مستوفی‌قزوینی، حمدالله، 1362، نزهةالقلوب. تحصیح: گای لسترنج، تهران: دنیای کتاب. - مطراقچی، نصوح، 1379، بیان منازل. ترجمه و تعلیق: رحیم رئیس‌نیا، تهران: انتشارات: میراث‌فرهنگی کشور. - معماریان، غلامحسین، 1387، معماری ایرانی. تهران: سروش دانش. - میرفتاح، علی‌اصغر، 1374الف، «سلطانیه». میراث‌فرهنگی، 13: 14- 25. - میرفتاح، علی‌اصغر، 1374ب، پایتخت‌های ایلخانیان، در شهرهای ایران. جلد 4، به‌کوشش: محمدیوسف کیانی، تهران: جهاد دانشگاهی. - مهاجرنژاد، علیرضا، 1388، «گزارش کاوش‌های فصل اول جمعه مسجد». سازمان میراث‌فرهنگی. - مهریار، محمد؛ کبیری، احمد؛ و توحیدی، فائق، 1365، «بررسی و پیگردی مقدماتی: برج و باروی ارک شهر قدیم سلطانیه زمستان 1364». اثر، 12، 13 و 14: 209-264. URL: http://journal.richt.ir/athar/browse.php?a_id=427&slc_lang=fa&sid=1&printcase=1&hbnr=1&hmb=1 - میرخواند، محمدبن‌خاوندشاه‌بن‌محمود، 1379، روضة اصفا فی سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفا. تصحیح: جمشید کیان‌فر، جلد پنجم، تهران: اساطیر. - نقره‌کار، عبدالحمید؛ کی‌نژاد، محمدعلی، و بلالی‌اسکویی، آزیتا، 1391، «سازمان فضایی شهرهای ابواب‌البر دورۀ ایلخانی». مطالعات معماری ایران، ۲: 47- 63. URL: https://jias.kashanu.ac.ir/article_111701.html - وصاف‌الحضره، شهاب‌الدین (یا شرف‌الدین) عبداللّه‌شیرازی، 1346، تاریخ وصاف، به‌تصحیح: عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. - ویلبر، دونالد، 1365، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان. ترجمۀ عبدالله فربار، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - Abdollah ebn Mohammad al-ghashani, A,. 1969, History of Oljaito, History of King Saeed Ghias Al-Dunya and Al-Din Oljaito Sultan Mohammad Tayebullah Marqdeh. Tehran: Bongahe tarjome va nashre ketab Publications. (In Persian). - Ahmadipour, Z. & Valigholizadeh, A., 2008, Explanation of effective factors in locating of capitals in Iran. Mashhad: Papoli Publications. (In Persian). - Blair, Sh., 1986, “The Mongol Capital of Sulṭāniyya, the Imperial, Iran”. Journal of persian studies, 24 (1): 139-151. (In Persian). - Dehkhoda, A. A., 1998, Lughat Name Dehkhoda (Farhang-i Mutevasset) 2 Vol. set. Tehran: Tehtan University Publications. (In Persian). - Eghbal-Ashtiani, A., 2009, The history of the Moghols, from the invasion of Genghis Khan to the formation of the Timurid state. Tehran: Amir Kabir Publications. (In Persian). - Esfahaniyan, D. & Khazaeli, A. R., 2003, “Urban development in Iran during the Mongol era”. Journal of Geography and Planning, 12: 9-34. (In Persian). - Hafiz Abru, A., 1938, Zayl Jami al-tavarikh-I Rashidi. Tehran: Tazamoni elmi Publications. (In Persian). - Karimiyan, H. & Mahdizade, B., 2014, “The role of endowment in the physical development of patriarchal cities; a case study: Tabriz, Soltanieh and Ojan”. Journal of Jurisprudence and Principles, Endowment of Eternal Heritage, 86: 23-50. (In Persian). - Kelavikho, R., 1995, Kelavikho Travelogue. Tehran: elmi va farhangi Publications. (In Persian). - Khandmir, GH., 1954, Tarikh habib al-sair fi akhbar afrad bashar. Tehran: Khayyam Publications. (In Persian). - Kiyani, M. Y., 1995, The capitals of Iran. Tehran: Sazman miras farhangi keshvar Publications. (In Persian). - Kiyani, M. Y., 1998, History of Iranian architectural art in the Islamic period. Tehran: Samt Publications. (In Persian). - Kosebay, Y., 1998, “An Interpretive Analysis of Matrakci Nasuh`s Beyan-I Manazil: Translating Text Into Image”. Ph.D. diss. Massachustte Institute of Technology. - Lin, G., 2010, Iran in the late Ilkhanate - Iranian Renaissance. Tehran: Amir habir Publications. (In Persian). - Mehriyar, M.; Kabiri, A. & Tohidi, F., 1986, “Preliminary study and follow-up: Ark tower and fortress of the old city of Soltanieh in the winter of 1985”. Asar, 12, 13 & 14: 209-264. (In Persian). - Metraghchi, N., 2000, Bayan Manazel. Tehran: Miras Farhangi Keshvar Publications. (In Persian). - Mirkhand, M., 1993, Rozato al-safa fi sire al-anbiya va al-molouk va al-kholafa. Tehran: Asatir Publications. (In Persian). - Mokhlesi, M. A., 1985, Soltanieh Historical Geography. Tehran: Moallef Publications. (In Persian). - Mostofi Ghazvini, H., 1983, Nezhat al-gholob. Tehran: Donyaye Ketab Publications. (In Persian). - Olearius, A., 2006, The travels of Olearius in seventeenth-century Russia. Tehran: Ebtekarno. (In Persian). - Rezvan, H. & Karimiyan, H., 2014, “Sunrise and sunset of a capital: formation, development, Authority and destruction of Soltanieh city”. Journal of Archaeological Studies, 1: 39-54. (In Persian). - Sheridan, Zh., 1970, The travels of Sharidan. Tehran: Toos Publications. (In Persian). - Soboti, H., 1990, Review of Soltanieh's historical monuments. Zanjan: bina Publications. (In Persian). - Toast, V,. 1986, The Moghol Social System. Tehran: Elmi and Farhangi Publications. (In Persian). - Vasaf al-khezre, SH., 1967, Vasaf History. Tehran: Bonyad Farhang Iran Publications. (In Persian). - Wilber, D., 1986, The Architecture of Islamic Iran: the Ilkhanid Period. Tehran: Elmi Farhangi Publications. (In Persian). | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 728 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 294 |
||