سیر تحولات منظر میانسرای ارگ کریمخان شیراز بر اساس عکسها و مستندات تاریخی | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 10، شماره 25، شهریور 1399، صفحه 241-260 اصل مقاله (1.26 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.19842.1995 | ||
نویسنده | ||
علی اسدپور* | ||
استادیار گروه معماری، دانشکده ی معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر شیراز، شیراز، ایران. | ||
چکیده | ||
ارگ کریمخانی، بزرگترین بنای آجری در مجموعهی زندیه است که با ایدههای کریمخان ساخته شده است. منظر میانسرای آن در طول تاریخ تحولات گوناگونی داشته که با وضعیت کنونی منطبق نیست. خوانش تحولات منظر آن میتواند راه را برای طرح مرمت صحیح، بگشاید و فهم کنونی از معماری ارگ و انتظام فضایی- بصری آنرا اصلاح نماید. هدف این پژوهش، خوانش تحولات منظر میانسرای ارگ در دو بخش است که شامل منظرسازی («طرح کاشت»، «نظم آب» و «هندسهی کرتبندیها») و عناصر معماری الحاقی از دورهی زندیان تا معاصر است؛ بنابراین پرسش اصلی این پژوهش این است که طرح کاشت و حضور آب در منظر میانسرای ارگ در پیوند با نظام هندسی-فضایی کرتبندیها چه تحولات تاریخی داشته است؟ روش پژوهش، «تفسیری-تاریخی» است. مستندات پژوهش شامل: سفرنامهها، اسناد و کتابهای تاریخی، عکسهای تاریخی روزگار قاجار، تصاویر هوایی و درنهایت مشاهدات میدانی هستند. خوانش عکسهای تاریخی با استفاده از اصول پرسپکتیو یکنقطهای و دونقطهای انجامشده و دادههای حاصل، بهواسطهی پشتیبانی و همپوشانی با یکدیگر به نتایج منتهی شدهاند. یافتهها نشان میدهند که تحولات منظر ارگ در چهار دوره بهنام: «شکلگیری (زندیان)»، «تحول و تغییر (قاجاریان)»، «تغییر کاربری و اضمحلال (پهلوی)» و «مرمت و احیاء (جمهوری اسلامی)» قابلطبقهبندی هستند. منظر میانسرا بهترتیب از: «باغسرای روزگار زند» به «باغ- حیاط در اواخر قاجار»، «حیاط-محبس» روزگار پهلوی و درنهایت به «نارنجستان» در عصر کنونی بدل شده است. طرح کاشت اصیل باغ، شامل: درختان بلندقامت (چنار و سرو) و کوتاهقامت (مرکبات و نارنج) و گلها در سه تراز دید تحتانی، میانی و فوقانی بوده است. نظم آبرسانی در میانسرا، شامل حوضها و آبنما، کمابیش ساختار خود را حفظ کردهاند؛ بااینحال، کرتبندیها تغییراتی ناشی از عناصر مداخلهای کالبدی و غیرکالبدی داشتهاند. زیباییشناسی زندیان در منظر میانسرا تا روزگار «مظفرالدینشاه» (حدود 140 سال) کماکان حفظشده و از آن پس، نظام بصری آن دگرگون و به تراز دید تحتانی و میانی محدود میگردد. در انتها، مجموعهی اقدامات اصلاحی در بخش کرتبندیها و طرح کاشت نیز پیشنهاد شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
ارگ؛ طرح کاشت؛ منظرسازی؛ باغ؛ زندیه | ||
سایر فایل های مرتبط با مقاله
|
||
مراجع | ||
اسدپور، علی، 1397، میدان و شهر؛ سرگذشت میدانهای توپخانه از تهران تا شیراز. شیراز: نشر نیارش. - افسر، کرامتاله، 1353، تاریخ بافت قدیمی شیراز. تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملی. - آیرونساید، ادموند، 1361، سفرنامه ژنرال سر پرسی آیرونساید در ایران. ترجمهی بهروز قزوینی. تهران: نشر آینه. - براون، ادوارد، 1384، یک سال در میان ایرانیان. ترجمهی مانی صالحی علامه. تهران: نشر اختران. - بروگش، هنریش، 1368، سفری به دربار سلطان صاحبقران. ترجمهی حسین کردبچه، چاپ 2، تهران: نشر اطلاعات. - خرمایی، محمدکریم، 1382، شیراز، یادگار گذشتگان (راهنمای نقاط دیدنی و آثار باستانی شیراز). چاپ 2، شیراز: انتشارات فرهنگ پارس. - دانشپژوه، منوچهر، 1377، شیراز. تهران: نشر هیرمند. - دیولافوا، ژن، 1361، سفرنامه مادام دیولافوا. ترجمهی بهرام فرهوشی، چاپ 2، تهران: خیام. - رسولی، هوشنگ، 1382، راهنمای جامع شهرهای تاریخی ایران؛ جاذبههای فرهنگی، تاریخی و طبیعی استان فارس. مؤسسهی فرهنگی انتشاراتی پارینه. - اداره میراثفرهنگی فارس، 1351، «پرونده ثبتی ارگ کریمخانی». شیراز: آرشیو اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان فارس (منتشر نشده). - سامی، علی، 1363، شیراز، شهر جاویدان. چاپ 3، شیراز: چاپ لوکس (نوید). - شفیعی، فاطمه؛ و اسفندیاریپور، هوشنگ، 1384، جلوهگاه هنر و معماری در کاخ کریمخانی. شیراز: اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان فارس. - صانع، منصور، 1369، پیدایش عکاسی در شیراز. تهران: انتشارات سروش. - صانع، منصور، 1382، بیاد شیراز؛ عکسهای شیراز قدیم. چاپ 2، ناشر مؤلف. - فرانکلین، ویلیام، 1369، ده سفرنامه (سیری در سفرنامههای جهانگردان خارجی راجع به ایران). ترجمهی مهراب امیری، تهران: نشر وحید. - فرصت حسینیشیرازی، محمد نصیر میرزا آقا، 1377، آثار عجم. تصحیح: منصور رستگار فسایی، جلد 2، تهران: انتشارات امیرکبیر. - فروکاوا، نوبویوشی، 1384، سفرنامه فوروکاوا. ترجمهی هاشم رجبزاده و کینیجی ئهاروا، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - فسایی، حسن بن حسن، 1382، فارسنامه ناصری. جلد 1، تصحیح: منصور رستگار فسایی، تهران: انتشارات امیرکبیر. - قنبری، تابان؛ سلطانزاده، حسین؛ و نصیرسلامی، محمدرضا، 1395، «نشانهشناسی محتوا و زمینههای مؤثر بر دیوارنگاری و تزئینات دوره زندیه با تأکید بر درونمایههای هنر قومی». ماهنامه علمی-پژوهشی باغ نظر، سال 13، شمارهی 45، صص: 91-104. - قنبری، تابان؛ سلطانزاده، حسین؛ و نصیرسلامی، محمدرضا، 1397، «تطبیق نشانهشناسانه الگوی معماری ارگ کریمخان با درونمایههای فرهنگ ایلاتی زندیه»، دو فصلنامه علمی- پژوهشی معماری و شهرسازی ایران، سال 9، شمارهی 15، صص: 193-209. - کرزن، جورج ناتانیل، 1380، ایران و قضیه آن. ترجمهی غلامعلی وحید مازندرانی، جلد 2، چاپ 5، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - گروت، لیندا؛ وانگ، دیوید، 1384، روشهای تحقیق در معماری. ترجمهی علیرضا عینیفر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. - ماساهارو، یوشیدا، 1372، سفرنامه یوشیدا ماساهارو (نخستین فرستاده ژاپن به ایران دورهی قاجار). ترجمهی هاشم رجبزاده. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی. - نامیاصفهانی، محمدصادق، 1363، تاریخ گیتیگشا در تاریخ زندیه. تهران: اقبال. - نیبور، کاستن، 1354، سفرنامه کارستن نیبور. ترجمهی پرویز رجبی. تهران: انتشارات توکا. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 755 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,374 |