بررسی و تحلیل حیات تاریخی شهر درگزین در دوران اسلامی (براساس مستندات تاریخی و کاوشهای باستانشناسی) | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 10، شماره 25، شهریور 1399، صفحه 181-206 اصل مقاله (1.69 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.21961.2161 | ||
نویسنده | ||
محمدابراهیم زارعی* | ||
استاد گروه باستان شناسی، دانشکدهی هنر و معماری دانشگاه بوعلیسینا، همدان، ایران. | ||
چکیده | ||
درگزین یا بهعبارتی «شهر درجزین»، یکی از محوطههای مهم استان همدان در شهرستان رزن، متعلق به دوران اسلامی (از دورهی سلجوقی تا پایان عصر صفوی) است. این منطقه بهدلیل قرارگیری در یکی از دروازههای ورودی استان همدان، در طول تاریخ از اهمیت ویژهای برخوردار بوده است. پژوهش حاضر براساس شیوهی تاریخی-تحلیلی و مبتنیبر دادههای میدانی باستانشناسی و اسناد و مدارک مکتوب کتابخانهای انجام شده است. با توجه به اهمیت درگزین، وجود برخی اطلاعات مستند از معماری و آثار فرهنگی این شهر، ضرورت مطالعهی هدفمند باستانشناسی را طلب مینمود؛ بنابراین کاوش باستانشناسی این محوطه در سال 1391 ه.ش. برای واکاوی تحولات دوران اسلامی این ناحیه و شناخت دستاوردهای فرهنگی، هنری و اجتماعی شهر درگزین با اهداف و پاسخ به پرسش اصلی پیشرو انجام پذیرفت: باتوجه به موقعیت جغرافیایی مناسب و شرایط استراتژیکی درجزین و قرارگیری این ناحیه در حدفاصل مراکز سکونتی و حکومتی دشتهای غربی و شرقی دوران مختلف اسلامی ایران، مانند: دشت زنجان، قزوین در ناحیهی شمالغربی، ساوه و ری در نواحی شمالشرقی، و کرمانشاه و همدان در نواحی غربی و نیز با توجه به دورههای فرهنگی اسلامی آن، ظهور و حیات تاریخی درجزین چه تأثیری بر حیات و بقاء تاریخی و سیاسی ادوار مختلف سلجوقی تا صفوی را برعهده داشته است؟ شهر درگزین در مقاطعی از تاریخ، نقش با اهمیتی داشته است؛ بهطوریکه گاهی عظمت و شرح قلعه و اوضاع شهر با مناطقی مانند دیاربکر (در عراق) قیاس شده است. در دورهی سلجوقی وزیرانی از این ناحیه بر منصب وزارت تکیهزده و توانستهاند در تاریخ ایران نقشآفرینی نمایند. بهنظر میرسد که حضور این افراد در دستگاه اداری بر توسعهی این منطقه از دورهی سلجوقی بهبعد براساس شواهد و متون تاریخی مؤثر واقع شده است. با استناد به متون تاریخی و جغرافیایی، این عوامل موجب شده تا درگزین در دورهی صفوی نقش مهمتری در درگیریهای عثمانی و صفوی (نیمگاه اول قرن 10 ه.ق.) ایفا نماید؛ چون تصرف منطقهی همدان با تصرف درگزین سادهتر مینموده است؛ برای نمونه، «شاه اسماعیل صفوی» در جنگ چالدران برای تجدید قوای خود به درگزین همدان عقبنشینی کرد. دلایل این مدعا، دستبهدست شدن قلعهی درگزین در هنگام یورش قوای عثمانی به غرب ایران با ترسیم سه نقاشی از این شهر بوده است. این نقاشیها و نمونههای آثار موجود و یافتههای کاوش میتواند برای ادامه شناخت دقیقتر ماهیت درجزین رهنمون نماید. | ||
کلیدواژهها | ||
درگزین؛ منابع مکتوب؛ کاوش؛ یافته های باستان شناختی؛ معماری؛ سفال | ||
سایر فایل های مرتبط با مقاله
|
||
مراجع | ||
اذکایی، پرویز، 1372، درگزین تا کاشان. همدان: ناشر مولف. - افوشتهای نطنزی، محمود بن هدایتالله، 1350، نقاوهیالاثار فی ذکر الاخیار. بهاهتمام: حسن اشراقی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - بلر، شیلا؛ و جاناتان، بلوم، 1381، هنر و معماری اسلامی(2)، (1250-1800). ترجمهی یقعوب آژند، تهران: سمت. - ترکمان، اسکندربیگ، ۱۳۸۲، تاریخ عالم آرای عباسی. زیرنظر با تنظیم فهرستها و مقدمه: ایرج افشار، نیمهی دوم جلد دوم، چاپ ۳، تهران: امیر کبیر. - توحیدی، فائق، 1378، فن و هنر سفالگری. تهران: انتشارات سمت، چاپ اول. - جانجان، محسن، 1391. «گزارش بررسی و شناسایی آثار تاریخی بخش زند و مرکزی شهرستان ملایر»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان (منتشرنشده). - حموی الرومی البغدادی، یاقوت، شیخ الامام شهاب الدین ابی عبد الله، 1397، معجم البلدان. مجلد الثانی، بیروت: دارالصادر. - دهخدا، علیاکبر، ۱۳۷۷، لغتنامه دهخدا. زیر نظر: محمد معین و سید جعفر شهیدی، ج 7، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. - دهگان، ابراهیم، 1333، «اقلیتهای عراق یا سنیهای درگزین»، مجلهی یغما، سال 7، شمارهی 4، صص: 171- 172. - رهبر، مهدی، 1390، «گزارش مقدماتی دومین فصل گمانهزنی در نهاوند به منظور شناسایی معبدلائودیسه». آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان (منتشرنشده). - رهبر، مهدی، 1391الف، «گزارش سومین فصل گمانهزنی در نهاوند به منظور شناسایی معبد لائودیسه». آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان (منتشرنشده). - رهبر، مهدی، 1391ب، «گزارش فصل هفتم (کاروانسرای ایلخانی) کاخ ناتمام بیستون»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان کرمانشاه-بیستون (منتشرنشده). - روملو، حسن، 1349، احسن التواریخ. بهاهتمام: عبد الحسین نوائی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - ریاحی، محمدامین، 1362، سفارتنامههای ایران. تهران: امیرکبیر. - زارعی، محمدابراهیم، 1391، «گزارش نهایی کاوش باستانشناسی شهر دورهی اسلامی درگزین (استان همدان، شهرستان رزن، بخش درجزین)». اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان (منتشر نشده). - زارعی، محمدابراهیم؛ خاکسار، علی؛ مترجم، عباس؛ امینی، فرهاد؛ و دینی، اعظم، 1393، «بررسی و مطالعهی سفالهای دورهی ایلخانی بهدست آمده از کاوشهای باستانشناسی ارزانفود». مجلهی مطالعات باستانشناسی، دورهی 6، شمارهی 2، پاییز و زمستان، صص: 90-73. - سالنامهی آماری استان همدان، 1389، سازمان مدیریت و برنامهریزی استان همدان. - سنندجی، میرزاشکرالله، 1366، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان. بهکوشش: حشمتالله طبیبی، تهران: امیر کبیر. - سیوری، راجر، 1366، ایران عصر صفوی. ترجمهی کامبیز عزیزی، تهران: انتشارت سحر. - قائینی، فرزانه، 1383، موزه آبگینه و سفالینههای ایران. تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور، اداره کل انتشارات و تولیدات فرهنگی. - کامبخشفرد، سیفالله، 1383، سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر. تهران: انتشرات ققنوس، - کریمی، فاطمه؛ و کیانی، محمدیوسف، 1363، تکنیک سفالگری دورهی اسلامی ایران. تهران: موزه رضا عباسی. - کریمی، فاطمه؛ و کیانی، محمدیوسف، 1364، هنر سفالگری دورهی اسلامی ایران. تهران: مرکز باستانشناسی ایران. - کلایس، ولفرام؛ و کالمایر، پیتر، 1385، بیستون. ترجمهی فرامرز نجدسمیعی، تهران: اداره کل امور فرهنگی. - کنبی، شیلا، 1386، عصر طلایی هنر ایران. ترجمهی حسن افشار، تهران: نشر مرکز. - کیانی، محمدیوسف، 1380، پیشینه سفال و سفالگری در ایران. تهران: انتشارت نسیم دانش. - کارگر بهمن، کارگر، 1367، «بررسی و شناسایی شهرستان رزن». آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان (منتشرنشده). - گلمبک، لیزا، 1390، «صنعت سفالگری کرمان در دورهی صفوی». ترجمهی محمدابراهیم زارعی، باستانشناسی ایران در دوره اسلامی (43 مقاله در بزرگداشت استاد دکتر محمدیوسف کیانی). بهکوشش: محمدابراهیم زارعی، همدان: دانشگاه بوعلیسینا، صص: 1123-1168. - لسترنج، گای، 1374، جغرافیای تاریخی سرزمین خلافت شرقی. ترجمهی محمود عرفان، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - لکپور، سیمین، 1389، کاوشها و پژوهشهای باستانشناسی درهشهر (سیمره). ایلام: نشر پازینه. - محمدی، مریم؛ و شعبانی، محمد. 1395. «معرفی و تحلیل سفالهای دوران اسلامی محوطهی زینوآباد-بهار، همدان». نشریهی پژوهشهای باستانشناسی ایران، دورهی 6، پاییز و زمستان، شمارهی 11، صص: 135-150. - محمدیفر، یعقوب، 1387، «بررسی و شناسایی بخش مرکزی شهرستان رزن». فصل اول، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان (منتشرنشده). - محمدیفر، یعقوب، 1388، «بررسی و شناسایی بخش درجزین و سردرود شهرستان رزن، در قالب فصل دوم بررسی و شناسایی». آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان (منتشرنشده). - مستوفیقزوینی، حمدالله، 1381، نزههییالقلوب. با مقابله و حواشی و تعلیقات و فهارس، بهکوشش: سید محمد دبیرسیاقی، قزوین: نشر حدیث. - مصطفوی، محمدتقی، 1381، هگمتانه. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - مصطفوی، محمدتقی، 1390، هگمتانه. تهران: طهوری. - مقدسی، 1385، احسن اتقاسیم فی معرفهیالاقالیم. ترجمهی علی نقی منزوی، تهران: کمش، - نظریارشد، رضا؛ و بیکمحمدی، خلیلالله، 1396، «گونهشناسی و تحلیل سفالهای دوران اسلامی دشت تویسرکان (مبتنی بر مطالعات میدانی بررسی باستانشناختی شهرستان تویسرکان)». مجموعه مقالات سومین همایش ملی باستانشناسی ایران، دانشگاه تهران، صص: 628-615. - نظریارشد، رضا، 1391، «بررسی، شناسایی و مستندسازی تکمیلی آثار باستانی شهرستان همدان (بخش مرکزی) و شهرستان تویسرکان». آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان (منتشرنشده). - نفیسی، نوشیندخت، 1384، حضور طبیعت در مجموعه چینیهای آبی و سفید آستانهی شیخ صفیالدین اردبیلی. تهران: فرهنگستان هنر. - هژبری، علی، 1387، «تعیین عرصه و حریم محوطهی درجزین». آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان (منتشرنشده). - هژبری، علی، 1389، «بازنگری تعیین عرصه و حریم محوطه تاریخی هگمتانه». آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان (منتشرنشده). | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 990 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,782 |