مطالعه باستانشناختی سفال های دوران اسلامیِ محوطه قلعه سنگ؛ شهر قدیم سیرجان | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 10، شماره 25، شهریور 1399، صفحه 155-180 اصل مقاله (1.22 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.18449.1896 | ||
نویسندگان | ||
سعید امیرحاجلو* 1؛ حسین صدیقیان2 | ||
1استادیار گروه باستانشناسی، دانشکدهی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیتمدرس، تهران، ایران. | ||
2استادیار گروه باستانشناسی، دانشکدهی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران. | ||
چکیده | ||
سیرجان یکی از پنج ولایت کرمان در دوران اسلامی بود و برپایهی بررسیهای باستانشناسی و منابع تاریخی، چندینبار جابهجایی داشته است. این شهر، از سدههای ششم تا نهم هجریقمری در محوطهی قلعهسنگ گسترش یافت. در فصل اول کاوش و بررسی باستانشناسی نگارندگان در قلعهسنگ علاوهبر شناسایی آثار معماری و دیگر یافتهها، گونههای مختلفی از سفال دوران اسلامی بهدست آمد که از نظر کمیّت و تنوع، از ارزشهای مطالعاتی بالایی برخوردارند. پرسشهایی که در این پژوهش قابل طرح است عبارتنداز: تنوع تزئینی سفالهای اسلامی قلعهسنگ چگونه است و این آثار به چه دورههایی تعلق دارند؟ فراز و فرود صنعت سفالگری و ویژگی تولیدات محلّی در قلعهسنگ چگونه است؟ روش گردآوری دادهها «اسنادی-میدانی» و روش پژوهش «توصیفی-تحلیلی» است. تحلیلها با هدف گاهنگاری نسبی، تبیین برهمکنشهای فرهنگی با نواحی دیگر، تبیین اوج و فرود حیات در قلعهسنگ براساس دادههای سفالی و تطبیق با منابع مکتوب و تبیین تولیدات محلّی در قلعهسنگ صورت گرفته است. برپایهی نتایج، گونههایی از سفال عیلام میانه تا دورهی قاجار در محوطهی قلعهسنگ توزیع شده، اما اغلب قطعات به سدههای ششم تا نهم هجریقمری تعلّق دارند. این نمونهها با جیرفت، غبیرا، کاشان، ری، فراهان، جرجان، نیشابور، بلقیس اسفراین، محوطههای شمال خلیجفارس، المتاف، کوش و الهولیلاه در رأسالخیمهی امارات قابلمقایسه هستند؛ برخی قطعات نیز احتمالاً از آذربایجان و افغانستان و نمونههای سلادن و برخی قطعات آبی و سفید احتمالاً از چین وارد شدهاند و اغلب به دورهی یُوان و شمار اندکی به دورهی مینگ تعلّق دارند. بهطور کلّی، مطالعهی سفال قلعهسنگ نشاندهندهی توسعهی تجارت با مراکز شهری حاشیهی خلیجفارس است؛ چنانکه ارتباط تجاری خلیجفارس-سیرجان بخشی از شبکهی اقتصادی جنوب تا فلاتمرکزی ایران بود و در توسعهی شهرهای جنوبی تأثیر داشت. | ||
کلیدواژهها | ||
شهر قدیم سیرجان؛ قلعهسنگ؛ گونهشناسی سفال؛ دوران اسلامی؛ باستانشناسی | ||
سایر فایل های مرتبط با مقاله
|
||
مراجع | ||
ابنحوقل، 1366، سفرنامه ابنحوقل (ایران در صورهیالارض). ترجمه و تصحیح: جعفرشعار، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر. - ابنخردادبه، 1370، المسالک و الممالک. ترجمهی حسین قرهچانلو، تهران: مهارت. - ابوالفدا، 1349، تقویم البلدان. ترجمهی عبدالمحمد آیتی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. - اصطخری، 1372، المسالک و الممالک. بهکوشش: ایرج افشار، تهران: موقوفات محمود افشار. - افضلکرمانی، ابوحامد، 1326، تاریخ افضل (بدایع الزمان فی وقایع کرمان). بهکوشش: مهدی بیانی، تهران: دانشگاه تهران. - امیرحاجلو، سعید؛ سقایی، سارا، 1397، «گسترش و تنوع گونههای سفال دوران اسلامی در سکونتهای دشت نرماشیر کرمان». پژوهشهای باستانشناسی ایران، دورهی 8، شمارهی 19، صص: 207-226. - امیرحاجلو، سعید، 1394، «گزارش کاوش پیگردی و خواناسازی شواهد معماری قلعهسنگ شهر قدیم سیرجان». آرشیو اداره کل میراثفرهنگی استان کرمان (منتشر نشده). - امیرحاجلو، سعید، 1393، «تبیین نقش متغیرهای بومشناسی در حیات شهر اسلامی جیرفت». پژوهشهای باستانشناسی ایران، دورهی 4، شمارهی 7، صص: 175-194. - بختیاری، علیاکبر، 1378، سیرجان در آئینه زمان. کرمان: مرکز کرمانشناسی. - بهرامی، مهدی، 1371، «همیاری در جهت مطالعه سرامیک ایران در دوران اسلامی»، آثار ایران، آندره گدار و دیگران، ج. 1-2، ترجمهی ابوالحسن سروقدمقدم، مشهد: آستان قدس رضوی، صص: 189-209. - پوپ، آرتور؛ اکرمن، فیلیپ، 1387، سیری در هنر ایران از دوران پیشازتاریخ تا امروز. ترجمهی نجفدریابندری و دیگران، تهران: علمی و فرهنگی. - جیهانی، ابوالقاسم ابن احمد، 1368، اشکال العالم. ترجمهی علی بن عبدالسلام کاتب، تهران: بهنشر. - چوبک، حمیده، 1383، «تسلسل فرهنگی جازموریان ـ شهر قدیم جیرفت در دوره اسلامی»، رسالهی دکتری باستانشناسی، دانشگاه تربیت مدرس، بهراهنمایی: محمدیوسف کیانی، (منتشر نشده). - چوبک، حمیده، 1391، «سفالینههای دوران اسلامی شهر کهن جیرفت». مطالعات باستانشناسی، دورهی 4، شمارهی 1، صص: 83-112. - حاتمی، ابوالقاسم، 1380، سیرجان قدیم مرکز صنعت و هنر اسلامی. کرمان: انتشارات مرکز کرمانشناسی. - حاتمی، ابوالقاسم، 1374، «بررسی تحلیلی باستانشناسی سیرجان قدیم از اوایل اسلام تا دوره تیموری». پایاننامهی کارشناسیارشد باستانشناسی، بهراهنمایی: سوسن بیانی، دانشگاه تربیتمدرس (منتشر نشده). - حاتمی، ابوالقاسم، 1373، «گزارش ادامه بررسی و گمانهزنی شهر قدیم سیرجان (تعیین عرصه و پیشنهاد حریم آن)». آرشیو سازمان میراثفرهنگی کشور (منتشر نشده). - حاتمی، ابوالقاسم، 1372، «بررسی، گمانهزنی و تعیین حریم سیرجان قدیم». آرشیو سازمان میراثفرهنگی کشور (منتشر نشده). - حافظابرو، عبدالله بن لطفالله، 1380، زبدهیالتواریخ. تصحیح: کمال حاجسیدجوادی، جلد 4، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. - حافظابرو، عبدالله بن لطفالله، 1378، جغرافیای حافظ ابرو. تصحیح: علی آلداوود و محمدصادق سجادی، جلد 3، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب. - حموی، یاقوت، 1995، معجم البلدان. بیروت: دارصادر. - خدادوست، جواد؛ موسویحاجی، سیدرسول؛ تقوی، عابد؛ و پورعلییاری گوکی، شهین، 1396، «بررسی و مطالعه تحلیلی سفالینههای محوطه مالین؛ شهرستان باخزر (خراسان رضوی)». پژوهشهای باستانشناسی ایران، دورهی 7، شمارهی 13، صص: 157-172. - خواندمیر، غیاثالدین بن همامالدین حسینی، 1333، تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. تهران: کتابخانه خیام. - زارعی، محمدابراهیم؛ خاکسار، علی؛ مترجم، عباس؛ امینی، فرهاد؛ و دینی، اعظم، 1393، «بررسی و مطالعهی سفالهای دورهی ایلخانی بهدست آمده از کاوشهای باستانشناسی ارزانفود». مطالعات باستانشناسی، دورهی 6، شمارهی 2، صص: 73-90. - سایکس، ژنرال سرپرسی، 1336، سفرنامه یا ده هزار مایل در ایران. ترجمهی حسین سعادتنوری، تهران: ابنسینا. - صورالاقالیم، 1353، بهتصحیح و تحشیه: منوچهر ستوده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. - فرهنگ جغرافیایی آبادیهای استان کرمان. 1382، چاپ اول، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. - کتبی، محمود، 1335، تاریخ آلمظفر. به اهتمام و تحشیه: عبدالحسین نوایی، تهران: ابنسینا و چاپخانه تابش. - کلایس، ولفرام؛ و کالمایر، پیتر، 1385، بیستون: کاوشها و تحقیقات سالهای 1967-1963. برگردان: فرامرز نجدسمیعی، تهران: سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری. - گیبونز، ریچارد، 1395، سفرنامه ریچارد گیبونز. ترجمهی امید شریفی، تهران: ایرانشناسی. - محمدی، مریم؛ و شعبانی، محمد 1395، «معرفی و تحلیل سفالهای دوران اسلامی محوطه زینوآباد بهار همدان». پژوهشهای باستانشناسی ایران. شمارهی 11، صص: 135-150. - مستوفی، حمدالله، 1388، نزههیالقلوب. تصحیح: محمد دبیرسیاقی، چاپ سوم، قزوین: حدیث امروز. - مقدسی، ابوعبدالله محمدبناحمد، 1385، أحسن التقاسیم فی معرفه الأقالیم. ترجمهی علینقی منزوی، چاپ دوم، تهران: کومش. - منشیکرمانی، ناصرالدین، 1328، سمط العلی للحضرهی العلیا. تهران: اقبال. - موسوی، محمود، 1376، «کاوشهای باستانشناسی در شهر حریره کیش». گزارشهای باستانشناسی 1، تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور، صص: 205-238. - مهجور، فیروز؛ ابراهیمینیا، محمد؛ و صدیقیان، حسین، 1390، «بررسی باستانشناسی سفالهای دورهی اسلامی محوطهی باستانی نچیر خانلق ری». مطالعات باستانشناسی، دورهی 3، شمارهی 2، صص: 173-192. - مهجور، فیروز؛ و صدیقیان، حسین، 1388، «بررسی باستانشناسی سفالهای اسلامی محوطه مشکینتپه استان مرکزی». پیامباستانشناس، شمارهی 12، صص: 105-120. - نعمتی، محمدرضا؛ صدیقیان، حسین؛ و ابراهیمینیا، محمد، 1391، «بررسی سفالهای اسلامی محوطهی ذلفآباد فراهان، استان مرکزی (فصل اول کاوش)». پژوهشهای باستانشناسی ایران، شماره 3، صص: 125 - 138. - واتسون، آلیور، 1382، سفال زرینفام ایرانی. ترجمهی شکوهذاکری، تهران: سروش. - ورجاوند، پرویز، 1351، «قلعهسنگ سیرجان و آتشدان سنگی آن». بررسیهای تاریخی، شمارهی 40، صص: 101 تا 132. - وزیری، احمدعلیخان، 1340، تاریخ کرمان (سالاریه). تصحیح: باستانی پاریزی، تهران: شرکت سهامی کتابهای ایران. - یزدی، مولانا شرفالدین علی، 1336، ظفرنامه. تصحیح: محمد عباسی، تهران: امیرکبیر. - یعقوبی، احمد بن ابییعقوب، 1342، البلدان. ترجمهی محمد آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - Bahrami, M., 1988, Gurgan Faiences. Mazda publisher.
- Barens, L.; Ding, P., Li, J.; Quan, K.; Kanazawa, Y.; Sargent, W. R., Li, Z.; Bower, V. L.; He, L. & Sensabaugh, D. A., 2010, Chinese Ceramics: From the Paleolithic Period through the Qing Dynasty. Yale University press.
- Bivar, H., 2000, Excavations at Ghubayra Iran. London: School of Oriental & African studies University of London.
- Bivar, H. & Fehervari, G., 1975, “Ghubayra”. Iran, XIII, Pp: 180-181.
- Danti, M. D., 2004, The Ilkhanid Heartland: Hasanlou Tepe (Iran) Period I. Philadelphia: University of Pennsilvaniya Museum of archaeology ond anthropology.
- Fehervari, G., 2000, Ceramics of the Islamic World in the Tareq Rajab Museum. London: I.B. Tauris publisher.
- Kennet, D., 2002, “Sasanian Pottery in Southern Iran and Eastern Arabia”. Iran, Vol XL, Pp: 153 – 162.
- Kennet, D., 2004, Sasanian and Islamic Pottery from Ras al-Khaimah (eBook wersion). Oxford, Archaeopress.
- Kiani, M. Y., 1984, “The Islamic city of Gurgan”. AMI, Bond 11.
- Mason, R., 2004, Shine like the Sun: Lustre Painted & Associated Pottery from the Medieval Middle East. Mazda publisher.
- Morgan, P., 1991, “New Thoughts on old Hormuz”. Iran, Vol. XXIX, Pp: 67-74.
- Morgan, P., 1995, “Some Far Eastern Elements in Colored – Ground Sultanabad Wares”. Islamic art in the Ashmolean Museum, Part two, Berlin, Oxford university press, Pp: 19-44.
- Morgan, P., & Leatherby, J., 1987, “Excavated Ceramics from Sirjan”.Syria and Iran, Tree Studies in Medieval Ceramics, Edited by James Allan and Caroline Roberts, Oxford Studies in Islamic Art IV, University of Oxford, Pp: 23-172.
- Priestman, S. M. N., 2005, “Settlement and Ceramics in Southern Iran: An Analysis of the Sasanian and Islamic Periods in the Williamson Collection”. Ph.D. Theses, Durham University. Available at Durham. E-Theses Online: http://etheses.dur.ac.uk/2745/
- Priestman, S. M. N., 2013. “A Quantitative Archaeological Analysis of Ceramic Exchange in the Persian Gulf and Western Indian Ocean”. Ph.D. Thesis, University of Southampton.
- Treptow, T., 2007, Daily Life Ornamented: The Medieval Persian City of Rayy. Chicago, The oriental institute museum of the University of Chicago.
- Walenstain, S. G., 1989, A Handbook of Chinese Ceramics. New York, the Metropolitan museum of art.
- Watson, O., 2004, Ceramics from Islamic Lands. Thames & Hudson press.
- Wilkinson, C. K., 1973, Nishapur Pottery of the Early Islamic Period. the Metropolitan Museum of Art.
- Williamson, A., 1987, “Regional Distribution of Medieval Persian Pottery in Light of Resent Investigations”. Syria and Iran: Three studies in medieval ceramics, University of Oxford Press, Pp: 11-22.
- Whitehouse, D. & Williamson, A., 1973, “Sasanian Maritime Trade”, Iran, XI, Pp: 29-50. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 913 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,226 |