بررسی دستورات دینی مسیحی، مانوی و بودایی برپایه ی چند متن سُغدی در ایران باستان | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 10، شماره 25، شهریور 1399، صفحه 137-154 اصل مقاله (1.07 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.18241.1885 | ||
| نویسندگان | ||
| آذر سرمدی جو* 1؛ زهره زرشناس2 | ||
| 1دانشجوی دوره ی دکتری فرهنگ و زبان های باستانی ایران، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران | ||
| 2استاد گروه فرهنگ و زبانهای باستانی ایران، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| زبان سُغدی، زبان مردمان سرزمین سُغد بوده است. مرکز سغد، سمرقند و مهم‌ترین شهر آن‌ها بخارا در جمهوری ازبکستان کنونی بوده است. زبان سغدی زبان اداری، تجاری و فرهنگی در دیگر نواحی مانند واحه‌ی تورفان در ترکستان شرقی بوده است. زبان سغدی به‌عنوان یکی از زبانهای ایرانی در آسیای مرکزی در بیان و بازتاب دستورات و سنت‌های دینی برخی ادیان پیش‌ازاسلام کاربرد وسیعی داشته است. زبان سغدی از نظر تنوع و حجم ادبیات مهم‌ترین زبان ایرانی میانه‌ی شرقی است و از دیدگاه جغرافیایی و زبان‌شناختی، آثار مکتوب این زبان، که از نواحی نزدیک سمرقند تا یکی از برج‌های داخلی دیوار بزرگ چین و از مغولستان شمالی تا دره‌ی علیای رود سند در شمال پاکستان کشف شده، گستره‌ی جغرافیایی آن‌را در آسیای مرکزی و نفوذ فرهنگی این زبان را از قرن دوم تا سیزدهم میلادی نشان می‌دهد. بازرگانان هنردوست سغدی که بیشتر آن‌ها پیرو ادیان بودایی، مانوی و مسیحی بودند، افزون‌بر انتقال کالا و فرهنگ و هنر در میان جهان شرق و غرب (چین، ایران، هند و رُم) به تبلیغ ادیان بودایی، مانوی و مسیحی در میان اقوام آسیای مرکزی و چین نیز پرداختند. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که دستورات دینی مسیحی، مانوی و بودایی چگونه در متون سغدی انعکاس یافته‌اند؛ و چگونه می‌توان پنداشت زبان سغدی، زبان مناسبی برای حفظ و اشاعه‌ی آموزه‌های دینی مسیحی، مانوی و بودایی بوده است؟ فرضیه‌ی نوشتار حاضر این است که آموزه‌های دینی مسیحی، بودایی و مانوی به‌لحاظ اشتراک زبانی پیروان آن‌ها به‌خوبی در زبان سغدی منعکس شده‌اند. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی براساس منابع، متون و مستندات کتابخانه‌ای انجام‌گرفته و برآیند تحقیق نشانگر آن است که نماد اعتراف به گناهان و طلب آمرزش در سنت دینی پیروان بودا در زبان سغدی تقریباً به‌همان شکل اولیه، ولی با ادبیاتی جدید به دین‌آوران عرضه شده است. متون مانوی بیانگر آن است که آموزه‌های دو بُنی مانویت به‌خوبی ساختار اصلی خویش را در فرهنگ و زبان سغدی حفظ کرده است و متون سغدی مسیحی نشانگر آن است که آئین اعتراف در آغاز پیدایش مسیحیت به‌صورت گروهی، ولی در ادوار بعد به‌صورت شخصی و در خفا انجام گرفت و نماد عشاء ربانی یا آیین سپاسگزاری در تمامی فرقه‌های مسیحیت به سنت کتاب مقدس، شام آخر برگزار می‌شود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| آموزه های دینی؛ مسیحیت؛ آئین مانی؛ آئین بودا؛ زبان سغدی | ||
|
سایر فایل های مرتبط با مقاله
|
||
| مراجع | ||
|
- ابوالقاسمی، محسن، 1387، تاریخ زبان فارسی. تهران: سمت. _ ارانسکی، یوسیف م.، 1378، زبانهای ایرانی. ترجمه‌ی علی‌اشرف صادقی، انتشارات سخن. - ابن‌ندیم، محمدبن اسحاق، 1379، مانی به روایت ابن ندیم. ترجمه‌ی محسن ابوالقاسمی، تهران: طهوری. - ابن‌ندیم، محمدبن اسحاق، 1381، الفهرست. به‌کوشش: محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر. - اسماعیل‌پور، ابوالقاسم، 1373، هنر مانوی. تهران: فکر روز. - اسماعیل‌پور، ابوالقاسم، 1375، اسطوره آفرینش در آئین مانوی. تهران: فکر روز. - الهامی، داود، 1354، «ایران و اسلام، مسلک بودا در ایران». مجله‌ی درس‌هایی از مکتب اسلام، خردادماه، شماره‌ی 6، ص. 117. - الیاده، میرچا، 1373، آئین گنوسی و مانوی. ترجمه‌ی ابوالقاسم اسماعیل‌پور، انتشارات فکر روز. - اوشیدری، جهانگیر، 1371، دانشنامه مزدیسنا. نشر مرکز. - بویس، مری، 1386، بررسی ادبیات مانوی. ترجمه‌ی امید بهبهانی و ابوالحسن تهامی، تهران: انتشارات بُندهش. - بهار، مهرداد، 1382، ادیان آسیایی. تهران: انتشارات چشمه. - خدایار محبی، منوچهر، 1344، «ادیان هند/ دین بود (ظهور و فلسفه بودا)». فصل 5، مجله وحید، آذرماه، شماره‌ی 24 و دی‌ماه شماره‌ی 25، صص: 19-20. - دورانت، ویل، 1391، تمدن ایران و مشرق زمین. تهران: انتشارات بهنود. - زرشناس، زهره، 1378، «اصطلاحی فلسفی در ادبیات سغدی بودایی». نامه‌ی فرهنگستان، پاییز، شماره‌ی 13، صص: 114. - زرشناس، زهره، 1380، شش متن سغدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - زرشناس، زهره، 1380، جستارهایی در زبانهای ایرانی میانه شرقی. به‌کوشش: ویدا نداف، تهران: فروهر. - زرشناس، زهره، 1380، زن و واژه، گفتارهایی درباره زنان و زبان سغدی. به‌کوشش: ویدا نداف، تهران: فروهر. - زرشناس، زهره، 1380، دستنامه سغدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - زرشناس، زهره، 1394، «مانی و مانویت»، فرگرد سوم از ادیان و مذاهب در ایران باستان، مزداپور و همکاران، تهران: انتشارات سمت. - سرکاراتی، بهمن، 1378، سایه‌های شکارشده. تهران: انتشارات قطره. - سرمدی‌جو، آذر؛ و زرشناس، زهره، 1398، «بررسی نمادهای اعتراف، تعمید و عشاء ربانی در کلیسای نسطوری براساس متون منتخب سغدی مسیحی مکشوف در محوطه باستانی تورفان چین». پژوهش‌های باستان شناسی ایران، سال 9، شماره‌ی 20، صص: 149-164 (Doi: 10.22084/nbsh.2017.13315.1581). - سوزوکی، بئاتریس لین، 1380، راه بودا، آئین بودایی مهایانه. تهران: نگاه معاصر. - شایگان، داریوش، 1389، ادیان و مکتب‌های فلسفی هند. جلد 1 و 2، تهران: امیرکبیر. - علوی، رضا، 1357، راه حق، اسمپادا: متن بودایی. تهران: سروش. - فولتس، ریچارد، 1386، «آئین بودا در ایران». ترجمه‌ی ع. پاشایی، مجله‌ی هفت آسمان، زمستان، شماره‌ی 36، ص. 149. - قریب، بدرالزمان، 1383، فرهنگ سغدی (سغدی- فارسی- انگلیسی). تهران: فرهنگان. - قریب، بدرالزمان، 1386، مطالعات سغدی. تهران: طهوری. - ناس، جان‌بایر، 1388، تاریخ جامع ادیان. ترجمه‌ی علی‌اصغر حکمت، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - کریستین‌سن، آرتور، 1374، ایران در زمان ساسانیان. ترجمه‌ی رشید یاسمی، انتشارات دنیای کتاب. - کلیم‌کایت، هانس یوآخیم، 1374، هنر مانوی. ترجمه‌ی ابوالقاسم اسماعیل‌پور، انتشارات فکر روز. - مزادپور، کتایون، 1381، «سروش پیر مُغان». یادنامه‌ی جمشید سروشیان، مجموعه مقالات، مانویت و آموزه‌ی دوبُن، به‌کوشش: زهره زرشناس، انتشارات ثریا، صص: 38-39. - مزادپور، کتایون؛ و همکاران، 1394، ادیان و مذاهب در ایران باستان، فرگرد سوم، مانی و مانویت. تهران: انتشارات سمت. - مشکور، محمدجواد، 1383، نامه‌باستان. به‌اهتمام: سعید میرمحمد صادق و نادره جلالی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - مکنزی، دیویدنیل، 1379، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی چاپ دوم. - میرفخرایی، مهشید، 1383، فرشته روشنی (مانی و آموزه های او). تهران: ققنوس. - Bartholomae, C., 1904, Altiranisches wo ̈rterbuch. Berlin.
- Benveniste, E., 1940, Texts Sogdians (Mission Pelliot. P.). Paris.
- Boyc, M., 1975, A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian. ActaIranica, 9 & 9, a- Leiden.
- Durkin-Meisterernst, D., 2004, Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian, school of oriental and african studies, university of london, dictionary of manichaean texts project.
- Gershevitch, I., 1967, A Grammar of Manichean- sogdian. Oxford, London.
- Henning, W. B., 1936, Einmanicha ̈isdes Bet- und Beichtbuch. APAW, Berlin.
- Henning, W. B., 1937, EinManicha ̈ isches Bet- und Beichtbuch. APAW, Berlin.
- Henning, W. B., 1940, “Sogdian texts of Paris”. Bulltein of the School of Oriental and African Studies, Vol. 11, No. 4, London, Pp: 44-63.
- Henning, W. B., 1958, Miheliranish. Hand buch der oriental stik. Berlin.
- Kent, R., 1953, Old Persian. New Havan.
- Sims, W., 1987, The Sogdian Ancient Letters. London.
- Sims, W., 1989, The Sogdian. Compendiumlinguarum Iranicorum.
- Sims, W., 1992, Christian in Central and Chinese Turkestan. EncyclopadiaIranica, Vol. 5, Pp: 531-532 | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 547 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 988 |
||
