بررسی و تحلیل الگوی استقراری دوره‌ی اشکانی حوضه‌ی آب‌ریز رودخانه‌ی لعل‌وار استان مرکزی | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 10، شماره 25، شهریور 1399، صفحه 113-136 اصل مقاله (1.77 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.11504.1498 | ||
| نویسندگان | ||
| سیده لیلا بنی جمالی* 1؛ علیرضا هژبری نوبری2؛ سید مهدی موسوی کوهپر3؛ سید رسول موسوی حاجی4؛ جواد علایی مقدم5 | ||
| 1دانشجوی دکتری گروه باستانشناسی، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیتمدرس، تهران، ایران | ||
| 2استاد گروه باستانشناسی، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. | ||
| 3استاد گروه باستانشناسی، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیتمدرس، تهران، ایران. | ||
| 4استاد گروه باستانشناسی، دانشکده‌ی هنر و معماری، دانشگاه مازندران، ایران | ||
| 5استادیار گروه باستانشناسی، دانشکده‌ی هنر و معماری، دانشگاه زابل، ایران. | ||
| چکیده | ||
| منطقه‌ی لعل‌وار استان مرکزی به‌عنوان بخشی از حوضه‌ی آب‌ریز رودخانه‌ی قمرود بزرگ، به بخشی اطلاق می‌گردد که از نظر ساختار توپوگرافی محیط جغرافیایی با بستر اصلی قمرود متفاوت بوده و شامل دشت میان‌کوهی و ناهمواری‌های بلند پیرامون آن می‌شود. این منطقه به‌علت شرایط مساعد محیطی همواره مورد استقبال بشر قرار داشته و از ادوار مختلف در آن شواهد استقراری قابل رؤیت است. با توجه به بررسی‌های باستان‌شناختی صورت‌پذیرفته در منطقه‌ی لعل‌وار استان مرکزی که طی دو دوره در سال‌های 1387 و 1393 انجام شد، تعداد 185 محوطه‌ی باستانی از هزاره‌ی پنجم قبل‌از میلاد تا دوره‌ی قاجار شناسایی شد. از مهم‌ترین دوره‌های استقراری این منطقه می‌توان به دوره‌ی اشکانیان اشاره نمود که وجود محوطه‌های شاخص و بزرگی چون: خورهه، شهریاری و جم، تأییدی بر آن است. با وجود اهمیت این دوره، مطالعات جامع و مستقلی درخصوص آن صورت نگرفته است و پرسش‌هایی چون: چگونگی ساختار الگوی استقراری دوره‌ی اشکانی و عوامل تأثیرگذار بر مکان‌گزینی محوطه‌های اشکانی، هم‌چنان در پرده‌ای از ابهام باقی‌مانده بود. در این راستا، نگارندگان با انجام بررسی‌های دقیق و روشمند باستانشناسی در منطقه و هم‌چنین تهیه‌ی نقشه‌های GIS به مطالعه و پژوهش در این زمینه اقدام نموده و درنهایت به تحلیل و بازسازی سیمای منطقه‌ی لعل‌وار در دوره‌ی اشکانی و الگوهای محیطی استقرارهای این دوره پرداختند. نتایج بیانگر این مهم است که در دوره‌ی اشکانی از یک‌سو، منطقه شاهد نوعی افزایش شواهد استقراری و جمعیتی است؛ و از سوی دیگر، در این دوره محوطه‌های شاخص و مرکزی بزرگی هم‌چون بنای خورهه و جم شکل‌می‌گیرند. در این دوره برعکس دوران پیشین، بیشتر استقرارها در حاشیه‌ی رودخانه و در زمین‌های هموار با خاک حاصلخیز شکل‌گرفته‌اند که خود حاکی از توجه بیشتر به‌شرایط لازم برای شیوه‌ی معیشت برمبنای کشاورزی است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| حوضه‌ی آب‌ریز لعل‌وار؛ محوطه‌های اشکانی؛ الگوی استقراری؛ عوامل محیطی؛ بررسی باستان شناختی | ||
|
سایر فایل های مرتبط با مقاله
|
||
| مراجع | ||
|
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان، 1345، روزنامه خاطرات. به‌کوشش: ایرج افشار، تهران: امیرکبیر. - افشین، یدالله، 1373، رودخانه‌های ایران. جلد دوم، تهران: وزارت نیرو (شرکت مهندسین مشاور جاماب). - افشاری، لیلا؛ و نقشینه، امیرصادق، 1393، «توصیف، طبقه‌بندی و تحلیل گونه‌شناختی سفال‌های دوران اشکانی گورستان سنگ‌شیر همدان». مجله‌ی پژوهش‌های باستانشناسی ایران، شماره‌ی 7، دوره‌ی 4، پاییز و زمستان، صص: 113-132. - افاضلی، فاضل، 1387، توشه‌ای از تاریخ: سیمای شهرستان محلات. محلات: مهر محلات. - بدیعی، ربیع، 1361، جغرافیای مفصل ایران. جلد اول، تهران: انتشارات اقبال. - بنی‌جمالی، سیده لیلا؛ و علایی‌مقدم، جواد، 1393، «گزارش تعیین عرصه و حریم تپه جم محلات». آرشیو میراث‌فرهنگی استان مرکزی (منتشر نشده). - بنی‌جمالی، سیده لیلا؛ و علایی‌مقدم، جواد، 1390، «گاهنگاری قلعه کک کهزاد کوه خواجه براساس نمونه‌های سفالین». مجله‌ی ایران باستان، سال 2، شماره‌ی 2، صص: 25-33. - پوربخشنده، خسرو، 1374، «گزارش بررسی و شناسایی شهرستان محلات». آرشیو میراث‌فرهنگی استان مرکزی (منتشر نشده). - پرادا، ایدت، 1386، هنر ایران باستان. ترجمه‌ی یوسف مجیدزاده، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. - جاوری، محسن، 1390، «گمانه‌زنی در غار شماره‌ی 1 یکه‌چاه». گزارش‌های باستانشناسی 7 (مجموعه مقالات نهمین گردهمایی سالانه‌ی باستانشناسی ایران)، جلد سوم، تهران: پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری پژوهشکده‌ی باستانشناسی، صص: 71-77. - خسروی، لیلا، 1385، «گزارش گمانه‌زنی به‌منظور تعیین حریم و عرصه محوطه‌ی تی‌هله خرم آباد». گزارش‌های باستانشناسی، با همکاری اداره کل امور فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، صص: 71-90. - خسروزاده، علیرضا؛ و عالی، ابوالفضل، 1383، «توصیف، طبقه‌بندی و تحلیل گونه‌شناختی سفال‌های دوران اشکانی و ساسانی منطقه‌ی ماه‌نشان زنجان». مجموعه مقالات همایش شمال‌غرب، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده‌ی باستانشناسی، صص: 45-70 - خسروزاده، علیرضا؛ عالی، ابوالفضل؛ کنت، درک؛ و پرستمن، ست، 1385، «کهور لنگرچینی: بندرگاهی اشکانی بر ساحل خلیج‌فارس». گزارش‌های باستانشناسی 5، با همکاری اداره کل امور فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، صص: 55-70. - رهبر، مهدی؛ و علی‌بیگی، سجاد، 1390، «گزارش پژوهش‌های باستان‌شناختی به‌منظور مکان‌یابی معبد لائودیسه در نهاوند». مجله‌ی پیام‌باستان‌شناس، سال 8، شماره‌ی 15، بهار و تابستان، صص: 133-168. - رهبر، مهدی، 1379، «فصل اول کاوش‌های باستانشناسی آتشکده آتشکوهه». آرشیو میراث‌فرهنگی استان مرکزی (منتشر نشده). - رهبر، مهدی، 1382، کاوش‌های باستانشناسی خورهه. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور. - زنده‌دل، حسن، 1379، مجموعه راهنمای جامع ایرانگردی- استان مرکزی. تهران: نشر ایرانگردان. - رحیم‌پور، علی، 1384، استان مرکزی فراتر از تاریخ. تهران: مرکز جامع اطلاعات گردشگری ایران. - رمضی، حمیدرضا؛ و حسین‌نژاد، محمدرضا، 1384، لرزه زمین ساخت لرزه‌خیزی و پهنه‌بندی خطر نسبی زمین‌لرزه در استان مرکزی. اراک؛ پیام دیگر. - شهسواری، میثم، 1388، «بررسی روشمند باستان‌شناختی تپه‌ی باستانی تمب خرک واقع در شهرستان رودبار جنوب استان کرمان». پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد باستانشناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی (منتشر نشده). - علایی‌مقدم، جواد؛ و بنی‌جمالی، سیده لیلا، 1388، «گزارش بررسی روشمند باستان‌شناختی شهرستان محلات». آرشیو میراث‌فرهنگی استان مرکزی (منتشر نشده). - علایی‌مقدم، جواد،1393، «گزارش لایه‌نگاری تپه قلعه کولک سیستان». آرشیو پژوهشکده‌ی باستانشناسی (منتشر نشده). - عالی، ابوالفضل؛ و خسروزاده، علیرضا، 1389، «قلعه قشلاق : محوطه بزرگ اشکانی در ماه نشان زنجان». مجله‌ی پژوهش‌های باستانشناسی مدرس، سال 2، شماره 3، بهار و تابستان، صص: 76-92. - قمی، حسن بن‌محمدبن‌حسن، 1361، تاریخ قم. تصییح و تحشیه: سید جلا‌الدین تهرانی، تهران: انتشارات توس. - گیرشمن، رومن، 1379، ایران از آغاز تا اسلام. ترجمه‌ی محمد معین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - گدار، آندره، 1377، هنر ایران. ترجمه‌ی بهروز حبیبی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. - لعل‌بار، مهدی؛ احدی، جواد؛ و قربانی، شهرزاد، 1391، نیم‌ور از آواز سنگ تا سکوت سنگ. کمره: انتشارات نور. - مافی، فرزاد؛ بهینا، علی؛ و بهرام‌زاده، محمد، 1388، «توصیف، طبقه‌بندی و گونه‌شناسی سفال‌های دوره‌ی اشکانی شهرستان قروه (کردستان)». مجله‌ی پیام‌باستان‌شناس، سال 6، شماره‌ی 12، صص: 85-104. - موحدی، سعید، 1375، «مردم‌نگاری شهرستان محلات». آرشیو سازمان میراث‌فرهنگی استان مرکزی (منتشر نشده). - مقدم، عباس، 1384، «بررسی‌های باستان‌شناختی میاناب شوشتر». تهران: پژوهشکده‌ی باستانشناسی (منتشر نشده). - موسوی‌کوهپر، سید مهدی؛ و امیرعضدی، کاظم، 1389، «مطالعه سفال‌های اشکانی تپه کلار کلاردشت». مجموعه و خلاصه مقالات همایش ملی چشم‌انداز باستانشناسی شمال کشور در دهه آینده، مؤسسه آموزشی عالی مارلیک نوشهر، جلد اول، صص: 43-56. - محمدی‌فر، یعقوب، 1384، «بررسی و تحلیل آثار و استقرارهای اشکانی در زاگرس‌مرکزی». رساله‌ی دکتری باستانشناسی، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس (منتشر نشده). - محمدی‌فر، یعقوب، 1387، باستانشناسی و هنر اشکانی. تهران: انتشارات سمت. - ولسکی، یوزف، 1383، شاهنشاهی اشکانی. ترجمه‌ی مرتضی ثاقب‌فر، تهران: ققنوس. - واندنبرگ، لویی، 1345، باستانشناسی ایران باستان. ترجمه‌ی عیسی بهنام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. - هرینگ، ارنی، 1376، سفال ایران در دوران اشکانی. ترجمه‌ی حمیده چوبک، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی.
- Debevois, N. C., 1934, Parthian Pottery From Seleucia on the Tigris, Univirsity of Michigan Press.
- Hakemi, A., 1990, “The excavation of Khorhe”. East and West, Vol 40, Pp: 11-41
- Hansman, J. & Stronaach, D., 1974, “Excavations at Shahr-I Qumis”. Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, No 1, Pp: 8-22
- Keall, E. & Keall, M. Y., 1981, “The Qaleh -I Yazdgird Pottery: A Statistical approach”. Iran, Vol. XIX, Pp: 33-88.
- Kleiss, W., 1970, “Zurtopographic Des Parther Hanges, in Bistun”. AMI, No. 3, Pp: 133-168.
- Kleiss, W., 1973, “Qaleh Zohak in Azerbaijan”. AMI, No. 6, Pp: 163-188. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 512 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,130 |
||
