مطالعه ی سفال دست ساز روستای هولنچکان قصرقند با رویکر د قوم باستان شناسی | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| مقاله 12، دوره 8، شماره 18، آذر 1397، صفحه 213-231 اصل مقاله (1.33 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2018.15355.1687 | ||
| نویسندگان | ||
| محمد حسین رضایی* 1؛ محمد امین سعادت مهر2 | ||
| 1استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه نیشابور | ||
| 2دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه نیشابور | ||
| چکیده | ||
| از جمله هنرهای رایج در استان سیستان و بلوچستان، ساخت سفال به‌شیوه‌ی دست‌ساز است که با ورود ابزارهای صنعتی و عدم حمایت فقط تعداد افراد معدودی در این حرفه فعالیت می‌کنند. هنر سفالگری در روستای هولنچکان شهرستان قصرقند به نوعی تداوم روش‌های سنتی و گذشته سفالگری در این سرزمین است. پژوهش حاضر، در پی پاسخ به پرسش‌های پیشِ‌رو انجام گرفته است: شاخصه‌ها و ویژگی‌های سفال‌های روستای هولنچکان1 چیست؟ به‌لحاظ تکنیک ساخت و نقوش سفال‌ها چه ارتباطی میان سفال‌های روستای هولنچکان و سفال‌های پیش‌ازتاریخی منطقه مشاهده می‌شود؟ رشد تکنولوژی و توسعه‌ی شهرنشینی امروزه چه تأثیری بر صنعت سفالگری در منطقه داشته است؟ روش پژوهش در مقاله‌ی حاضر، براساس دو روش «اتیک» یعنی مشاهده‌ی عینی پژوهشگر و تفسیر براساس زبان علم و تصورهای ذهنی، و روش «امیک» یعنی مشاهده‌ی مشارکتی، مصاحبه با مردم روستا و قرارگیری در بستر پویای این جامعه است. در پژوهش حاضر تلاش شده تا با رویکرد قوم‌باستان‌شناسی، فرآیند ساخت، بُعد ناملموس سازمان تولید و همچنین تداوم تکنیک‌های سفالگری بلوچستان از دورهی پیش‌ازتاریخ تا دورهی معاصر بررسی و تفسیر شود. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که طریقه‌ی ساخت یک ظرف بسیار ایستا (بر طبق سنت‌های پیش‌ازتاریخی منطقه و به‌شیوه‌ی ابتدایی، سفال‌ها ساخته می‌شوند) است و هر دو سفالگر در روستای هولنچکان از تکنیک مشابه استفاده می‌کنند. امروزه ساخت سفال در روستای هولنچکان با استفاده از تکنیک‌ها و حتی بعضاً نقوشی مشابه با سفال‌های ساخته شده در هزاره‌ی سوم ق.م. در میان محوطه‌های باستانی منطقه، نشان‌دهنده‌ی انعطاف‌پذیری قابل‌توجه و تداوم در طول زمان است. پیشرفت تکنولوژی در شیوه‌ی و تکنیک ساخت سفال‌ها تأثیری نگذاشته و امروزه سفال‌ها به‌همان شیوه‌ی سنتی ساخته می‌شوند. فقدان تغییر در روش تولید نباید به‌عنوان محافظه‌کاری سفالگران به‌حساب آورده شود. جواب این مسئله در بافت اجتماعی- محیطی است که در آن سفال ساخته می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| سفال دست ساز؛ هولنچکان؛ قوم باستان شناسی | ||
| مراجع | ||
|
- پاپلی‌یزدی، لیلا؛ و گاراژیان، عمران، 1384، «نقش قوم‌باستان‌شناسی در تحول باستان‌شناسی فرآیندی به فرافرآیندی». مجله باستان‌پژوهی، سال اول، شماره‌ی 1، صص: 22-29. - شیرانی، مینا، ۱۳۹۱، «بررسی انسان‌شناختی نقوش سفال کلپورگان». پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد رشته‌ی هنر اسلامی دانشگاه هنر اصفهان. - جهانبانی، امان‌الله، 1338، «سرگذشت بلوچستان و مرزهای آن». طهران: ارتش. - زکریایی‌کرمانی، ایمان؛ نظری، امیر؛ و شفیعی‌سرارودی، مهرنوش، 1394، «مطالعه‌ی نقوش سفالینه‌های معاصر روستای کلپورگان سراوان با رویکرد انسان‌شناسی هنر». فصلنامه نگره، شماره‌ی 36، صص: 75-91. - عظیم‌پور، فاطمه، 1382، کلپورگان. تهران: انتشارات و تولیدات فرهنگی اداره کل آموزشی سازمان میراث‌میراث‌فرهنگی کشور. - کهرازه، محمدگل؛ و صاحب‌زاده، بهروز، 1394، «ویژگی‌های زیست‌بوم هنر سفالگری بدوی کلپورگان، تنها موزه زنده ایران». همایش بین المللی علوم محیطی، مهندسی و تکنولوژی، صص: 1-10. - گرگی، مرتضی؛ و مکوندی، بهرنگ، 1392، «بررسی تغییرات در ساختار و کاربرد ظروف سفالین خاکستری رنگ گورستان شهر سوخته (نمونه‌های یافت شده در سال‌های 80-82)». همایش ملی باستان‌شناسی ایران، دستاوردها، فرصت‌ها، آسیب‌ها، بیرجند، صص: 1-20. - گلاک، جی. سی، ١٣٥٥، سیری در صنایع دستی ایران. تهران: نشر بانک ملی. - مرادی، حسین، 1388، «لیوان‌های گلابی‌شکل شهرسوخته». مجموعه مقالات شهرسوخته 1. به‌کوشش: سید منصور سیدسجادی، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان. - مرتضوی، مهدی؛ و فلاح، مهدی، 1388، «چگونگی ریشه‌یابی نقوش و طرح‌های موجود بر روی فرش‌های دست‌باف». فصلنامه علمی-پژوهشی انجمن علمی فرش ایران، شماره‌ی 14، صص: 69-88. - مرتضوی، مهدی، 1391، «بومی‌سازی باستان‌شناسی و هنرهای سنتی: مطالعه‌ی موردی استان سیستان و بلوچستان». مجله‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دانشگاه بوعلی‌سینا، دورهی 2، شماره‌ی 2، صص: 37-46. - موسوی‌حاجی، سید‌رسول؛ توسلی، محمدمهدی؛ شیرازی، روح‌الله؛ و زور، مریم، 1392، «گونه‌شناسی و معرفی سفالینه‌های دوران اسلامی بلوچستان (مکران جنوبی)». مجله‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دانشگاه بوعلی‌سینا، دورهی 3، شماره‌ی 5، صص: 121-140. - هاشمی‌زرج‌آباد، حسن؛ شیرازی، روح‌الله؛ فرزین، سامان؛ و ظهوریان، مریم، 1393، »نویافته‌هایی از تدفین‌های سنگی در مکران ایران (شهرستان‌های نیک‌شهر و چابهار)». مجله‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دانشگاه بوعلی‌سینا، دورهی 4، شماره‌ی 7، صص: 95-112. - نظری، امیر، 1391، «نشانه‌شناسی سفال معاصر کلپورگان و ساخت سرامیک‌های کاربردی به روش خاتم». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته‌ی صنایع‌دستی، دانشکده‌ی هنرهای تجسمی و کاربردی دانشگاه هنر اصفهان. - نظری، امیر؛ زکریایی‌کرمانی، ایمان؛ و شفیعی، مهرنوش، 1393، سفالگری در بلوچستان ایران: کلپورگان، کوهمیتگ و هولنچگان. تهران: انتشارات سیمای دانش.
- Biscione, R., 1973, “Dynamics of an early South Asian urbanization: Pirst. Period of Shahr-i Sokhta and its connections with Southern Turkmenia”, In: Normand Hamond, ed. South Asian Archaeology.
- Biscione, R., 1974, Relative Choronolody and Pottery Connections Between Shahr-I Sokhta and Mundigak, Eastern Iran. Memorie del!'Istituto Italiano di PaleontologiaUmana. Vol. II.
- Biscione, R., 1984, “Baluchistan Presence in the Ceramic Assemblage of Period I at Shahr-Sokhta”. South Asian Archaeology 1981, ed. B. Allchin. Cambridge.
- Hodder, I., 2002, “Introduction: A Review of Contemporary Theorethical Debates in Archaeology”. In: Archaeology Theory Today, Blackwell Publishers. 1-14.
- Lindahl, A. & Pikirayi, I., 2010. “Ceramics and change. An overview of pottery production”. Archaeological and Anthropological Sciences, 2(3), 133-149. DOI: 10.1007/s12520-010-0031-2. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 782 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,761 |
||