ساختارهای اجتماعی، مهمترین عامل شکل گیری برجهای خرقان (نگاه موردی؛ چرایی نبودن القاب برای سازندگان برجها) | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| مقاله 8، دوره 8، شماره 18، آذر 1397، صفحه 141-156 اصل مقاله (829.26 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2017.13398.1585 | ||
| نویسنده | ||
| حمید افشار* | ||
| هیأت علمی بنیاد ایران شناسی | ||
| چکیده | ||
| برجهای خرقان دو یادگار ارزشمند از دوره‌ی سلجوقیان است. اصالت معماری، نقاشی‌های دیواری، وجود کتیبه‌های تاریخی و طرح‌های بدیع آجرکاری از خصوصیاتی است که برجهای خرقان را به‌عنوان یک شاخص معماری آرامگاهی عصر سلجوقی نمایان ساخته است. طرح‌های بی‌نظیر و متعدد آجرکاری و معماری با صلابت برجها که آن‌ها را به‌صورت شاخصی از دوران سلجوقی درآورده از سویی و شکل‌گیری این برجها در ناحیه‌ی دور افتاده و نبودن القاب برای بانیان آن‌ها از سویی دیگر، به صورت مسأله‌ی ابهام برانگیز درآمده است. این ابهامات اگر چه از نظر محققان داخلی و غربی دور نمانده اما تاکنون هیچ راهبرد و فرضیه‌ی مناسبی جهت پاسخ به آن ارائه نشده است. در واقع ابهامات موجود، نتیجه‌ی طبیعی فرضیه‌ی محققان غربی است که بانیان بنا را افرادی تُرک تبار و از سران نظامی منطقه و وابسته به حکومت دانسته‌اند وبا پیش‌فرض حمایت از تولید آثار هنری توسط افرادی وابسته به حکومت؛ پاسخی برای نبودن القاب در کنار نام بانیان برجها ارائه نکرده‌اند. این درحالی است که طبق مستندات تاریخی و متون موجود از دوره‌ی سلجوقی شخصی مانند خواجه نظام‌الملک از ازدیاد اعطاء القاب دیوانی در دوران خود زبان به گلایه گشوده است. در این مقاله ساختارهای اجتماعی حاکم‌بر دوران سلجوقی به‌عنوان یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر موضوع شکل‌گیری آثار هنری مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به ساختارهای حاکم‌بر دوره‌ی سلجوقی و شکل‌گیری طبقات جدید اجتماعی که عمدتاً به‌واسطه‌ی گسترش روابط تجاری صورت گرفته، بانیان برجها را از طبقه‌ی متوسط روبه رشد جامعه معرفی می‌کند که توانایی و تمکن مالی حمایت از ساخت چنین بنایی را داشته‌اند و با توجه به عدم وابستگی به حکومت و دربار نیازی به داشتن القاب دیوانی برای آن‌ها متصور نبوده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| سلجوقیان؛ القاب؛ ساختار اجتماعی؛ معماری؛ طبقات اجتماعی | ||
| مراجع | ||
|
- متز، آدام، 1362، تاریخ تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری. ترجمه‌ی علیرضا ذکاوتی‌قزاگوزلو، تهران: امیرکبیر. - استروناخ، دیوید، 1348، «سه آرامگاه برجی از دوران سلجوقی». بررسی‌های تاریخی، شماره‌ی 5 و 6 سال چهارم (قسمت اول)، صص: ۳۳۵-۳۹۸. - استروناخ، دیوید، 1349، «سه آرامگاه برجی از دوران سلجوقی». بررسی‌های تاریخی، شماره‌ی 1، سال پنجم (قسمت دوم)، صص: ۱۴۵-۲۰۲. - اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، 1348، ممالک و مسالک. ترجمه‌ی محمدبن اسعد بن عبدالله تستری، به‌کوشش: ایرج افشار، بنیاد موقوفات محمود افشار. - افشار، ایرج، 1354، یادگارهای یزد، انجمن آثار ملی. - افشار، حمید، 1388، «بررسی برجهای خرقان با مقایسه‌ی آثار همزمان»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد دانشگاه تربیت‌مدرس. - افشار، حمید، 1390، «نگاره‌های نمادین برج شرقی خرقان»، نسیم قزوین دفتر سوم، به کوشش: محمد حضرتی، حدیث امروز، قزوین، ص 48. - امین، سیدحسن، 1385، «ایران‌شناسی القاب: بازتاب طبقاتی و فرهنگی در نام‌گذاری». مجله حافظ، خرداد، شماره‌ی 29، ص: 7. - پیرنیا، محمد‌کریم؛ و افسر، کرامت‌الله، 1370، راه و رباط، سازمان میراث‌فرهنگی. - راشدمحصل، محمدرضا، 1387، «پژوهش‌های ادب عرفانی»، بررسی‌های تاریخی و ساختاری القاب، پاییز 1386، شماره‌ی 3، ص: 1-22. - رامین، علی، 1387، مبانی جامعه‌شناسی هنر. تهران: نشر نی. - راوندی، مرتضی، 1364، تاریخ اجتماعی ایران. جلد 5، تهران. - شهریاری، شراره، 1377، «نقش آجرکاری در تزیین مقابر دوره‌ی سلجوقی (قرن 5 و 6) در ایران». پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی دانشگاه تهران. - صـفی، فخرالدیـن عـلی، 1367، لطایف الطوایف. چاپ گلچین مـعانی. - عقابی، محمدمهدی، 1376، بناهای آرامگاهی. حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، تهران: انتشارات سوره مهر. - فرای، ر. ن، 1363، تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه. جلد 4، ترجمه‌ی حسن انوشه، تهران: امیرکبیر. - فشاهی، محمدرضا، 1354، تحولات فکری و اجتماعی در جامعه فئودالی ایران. گوتنبرگ. - کیانی، محمدیوسف، 1385، تاریخ هنر معماری ایران در دوران اسلامی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). - گدار، آندره، 1367، آثار ایران. ابوالحسن سروقد مقدم، جلد 3، بنیاد پژوهش‌های اسلامی. - نخجوانی، 1344، هندوشاه، تجارب السلف. تصحیح: عباس اقبال‌آشتیانی، تهران: طهوری. - نظام‌الملک طـوسی، 1348، سیاست‌نامه. تهران: چاپ جـعفر شـعار، کتاب‌های جیبی. - نیل‌غاز، نسیم، 1390، «نقاشی رئالیستی معاصر ایران و شرایط ظهور آن»، جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، سال سوم، شماره‌ی اول، بهار و تابستان، صص: ۳۷-۷۴. - ورجاوند، پرویز، 1374، سرزمین قزوین. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - هیلن‌براند، رابرت، 1366، (مقابر) معماری ایران در دوره اسلامی. به‌کوشش: محمد یوسف کیانی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). - یوسف‌زمانی، مهرداد؛ نعمتی‌آبکناری، علی؛ و خالدیان، ستار، ۱۳۹۶، «واکاوی آثار معماری و اقدامات عمرانی نخستین حکمرانان سلجوقی بر اساس منابع مکتوب از سال ۴۲۹ تا ۴۶۵ هـ.ق.»، مجله‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دانشگاه بوعلی‌سینا، شماره‌ی ۱۲، دوره‌ی هفتم، بهار، صص: ۲۲۷-۲۴۴
- Stronach, D. B. & Cuyler Young, T., 1966 “Three seljuq Tomb Towers”. Iran, vol. 4: 1-20
- Clinton, M., 1991. Lustre. London: Batsford. P 24
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,039 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 2,527 |
||