دربندِ کُولا؛ آوردگاه راهبردی اسپهبدان تبرستان در برابر اعراب | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| مقاله 7، دوره 8، شماره 18، آذر 1397، صفحه 123-140 اصل مقاله (780.94 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2018.15372.1688 | ||
| نویسندگان | ||
| سامان توفیق* 1؛ بهمن فیروزمندی2؛ محمد مرتضایی3 | ||
| 1دکترای باستان شناسی و مدیر پروژه غار-دژ اسپهبد خورشید مازندران | ||
| 2استاد گروه باستان شناسی دانشگاه تهران | ||
| 3دانشیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری | ||
| چکیده | ||
| در اقلیم کوهستانی ایران زمین، داشتن تنگ یا دربند، به‌ویژه در هنگام مواجهه با لشکریان انبوه، امتیازی ویژه و حتی برگ برنده محسوب می‌شد. «دربند» یا «تنگ» به معبری باریک اطلاق می‌شد، که از میان دو کوه با دیواره‌های بلند بگذرد و با ایجاد بند دفاعی و استقرار تیراندازان و سربازان در بالا در دو سوی تنگ، از آن پاسداری می‌شد. از نامی‌ترین و راهبردی‌ترین دربندهای تاریخ‌سازِ ایران، می‌توان به دربندِ کولا در تبرستان اشاره کرد، که دروازه‌ی ورود به کوهستان قارِن و شَروین بود و در پایان دوره‌ی ساسانی و سده‌های نخست چیرگی اعراب، آوردگاه و کانون کشمکش‌های اسپهبدان تبرستان با سپاهیان اموی و عباسی گردید. اینک اما جایگاه دربندِ کولا بر ما آشکار نیست و در دهه‌های گذشته، کوشش پژوهشگران و نظریات پراکنده برای روشن نمودن موضع این جای‌نام، راه به‌جایی نبرد. مهم‌ترین پرسش این پژوهش این است که دربندِ کولا کجاست؟ بنابراین هدف بنیادی این پژوهش، شناسایی این جایگاه گمشده در هزارتوی تاریخ است، که با بهره‌گیری از بررسی میدانی، مطالعات جغرافیای تاریخی و با روش توصیفی- تحلیلی از میان گزینه‌های احتمالی انجام پذیرفت. با توجه به فقدان منابع در مورد دربندِ کولا، نگارندگان با کنکاش در متون تاریخی به‌زحمت سطور مرتبط با این جای‌نام را یافته و در رسیدن به جایگاه این دربند از آن بهره جستند. همچنین با بررسی‌های میدانی، دربندهای کهن و راهبردی در پهنه‌ی البرز شرقی در بخشی که در حوزه‌ی مازندران است، شناسایی شد، تا با مطابقت با نشانه‌های داده شده از متون تاریخی، امکان تطبیق با دربندِ کولا بررسی گردد و پرده‌ی ابهام در مورد جایگاه این دربند برداشته گردد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تبرستان؛ سوادکوه؛ دربندِ کولا؛ اِسپَهبَدونداد هورمزد | ||
| مراجع | ||
|
- ابن‌اسفندیار، محمدبن حسن، 1320، تاریخ طبرستان. به‌تصحیح: عباس اقبال آشتیانی، تهران: ناشر پدیده خاور. - ابن‌حوقل، محمدبن حوقل، 1345، صورة‌الارض، ترجمه و توضیح: جعفر شعار، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. - ابن‌رسته، احمدبن‌عمر، 1365، الاعلاق النفسیه. ترجمه‌ی حسین قره‌چانلو، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر. - اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان، 1373، التدوین فی احوال جبال شروین. به‌تصحیح: مصطفی احمدزاده، تهران: انتشارات فکر امروز. - برزگر، اردشیر، 1388، تاریخ تبرستان. پژوهش و تصحیح: محمد شکری فومشی، تهران: نشر رسانش. - توفیق، سامان، 1395، گزارش پروژه‌ی «بررسی و مستند‌سازی غار-دژ اسپهبد خورشید شهرستان سوادکوه مازندران»، جلد اول، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، در دست چاپ. - توفیق، سامان. 1396، کوه قارن؛ بر مبنای پژوهش‌های میدانی و اسناد مطالعاتی نویافته (در دست انتشار). - حجازی‌کناری، سید حسن، 1372، پژوهشی در زمینه‌ی نام‌های باستانی مازندران. تهران: انتشارات روشنگران. - حموی‌بغدادی، یاقوت، 1380، معجم البلدان، ترجمه‌ی علینقی منزوی. جلد اول، تهران: انتشارات پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری. - رابینو، هایسنت لویی، 1343، سفرنامه‌ی مازندران و استرآباد. ترجمه‌ی غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - ستوده، منوچهر، 1367، دژ استوناوند. تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی جهانگیری، چاپخانه‌ی گیلان. - ستوده، منوچهر، 1375، از آستارا تا استارباد. جلد چهارم، چاپ دوم، تهران: نشر آگه. - سورتیجی، سامان، 1381، قلاع باستانی مازندران. انتشارات پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری. - فخر مدبر، محمد بن منصور بن سعید، 1346، آداب الحرب و الشجاعه. به‌تصحیح و اهتمام: احمد سهیلی خوانساری، تهران: انتشارات شرکت نسبی اقبال و شرکاء. - عسکری، علی‌بابا، 1350، بهشهر (اشرف البلاد). چاپ اول، تهران: شرکت سهامی ایران چاپ. - کولائیان، درویشعلی، تارنمای شخصی درویشعلی کولائیان (تاریخ آخرین دسترسی، آبان 1394). - کویر، محمود، 2011 م.، بر بال سیمرغ. جستارهایی درباره‌ی شاهنامه فردوسی، آلمان: نشر آیدا. - مرعشی، سید ظهیرالدین‌بن سید نصیرالدین، 1333. تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، به تصحیح و اهتمام: عباس شایان، تهران: چاپخانه فردوسی - مرعشی، میر ظهیرالدین، 1345، تاریخ تبرستان و رویان و مازندران، به‌تصحیح: محمدجواد مشکور، تهران: چاپخانه خرمی. - مرعشی، میرتیمور، 1364، تاریخ خاندان مرعشی، به‌تصحیح: منوچهر ستوده، چاپ دوم، تهران: انتشارات اطلاعات. - مهجوری، اسماعیل، 1381، تاریخ مازندران. جلد اول، تهران: انتشارات توس. - لاهیجی، علی‌بن شمس‌الدین بن حاجی حسین، 1352، تاریخ خانی؛ شامل حوادث چهل ساله گیلان از 880 تا 920ه.ق. تصحیح و تحشیه از: منوچهر ستوده، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 714 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,499 |
||