مطالعات آزمایشگاهی تعدادی از مهره های آبی و سبز به کار رفته در زیور آلات پیش از تاریخ موزه ملی ایران | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| مقاله 3، دوره 8، شماره 18، آذر 1397، صفحه 45-62 اصل مقاله (758.06 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2018.14839.1654 | ||
| نویسندگان | ||
| رویا بهادری* 1؛ داوود آقا علی گل2 | ||
| 1استادیار پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری | ||
| 2کارشناس ارشد فیزیک پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای، پژوهشکده فیزیک و شتابگرها، آزمایشگاه واندوگراف | ||
| چکیده | ||
| استفاده از مهره‌های رنگی در زیورآلات پیش‌ازتاریخ بسیار متداول بوده و مطالعات بسیار زیادی بر روی آنالیز عنصری و شناسایی ساختار این مهره‌ها در جهان صورت گرفته است. با توجه به تعداد زیاد مهره‌های یافت شده در کاوش‌های باستان‌شناسی، به‌خصوص در گورستان‌های قبل‌ازمیلاد ایران، انجام این پژوهش‌ها اهمیت زیادی دارد. به‌منظور شناسایی مواد اولیه‌ی به‌کار رفته در مهره‌های پیش‌ازتاریخ ایران، از هشت مهره‌ی آبی، آبی تیره و سبز به‌کار رفته در سه زیور به‌دست آمده از تپه حصار دامغان (هزاره‌ی سوم قبل‌ازمیلاد) و تپه نصفی گیلان (هزاره اول قبل‌ازمیلاد) که متعلق به موزه ملی ایران بودند، نمونه‌برداری شد. پرسش اصلی این پژوهش، شناسایی نوع مواد و ترکیبات به‌کار رفته در این مهره‌ها است. آیا از سنگ‌های نیمه‌قیمتی، مثل لاجورد و فیروزه در ساخت این مهره‌ها استفاده شده یا از مواد سنتزی، مثل آبی مصری و شیشه بهره‌برداری شده است. برای پاسخ به این پرسش‌ها، از روش‌های آنالیز دستگاهی مختلف، مثل پراش سنجی پرتو ایکس (XRD)، طیف‌سنجی زیر قرمز تبدیل فوریه (FTIR)، میکروسکوپ نوری پلاریزان (PLM) و میکرو پیکسی (Micro-PIXE) استفاده شده است. نتایج FTIR و میکروپیکسی نشان می‌دهد که مهره‌های به‌کار رفته در زیور متعلق به تپه حصار دامغان از جنس سنگ لاجورد است که سنگی نیمه‌قیمتی بوده و با توجه به بالا بودن عناصر منیزیم و کلسیم در آن، این نمونه‌دارای کانی دیوپسید (CaMgSi2O6) قابل‌توجهی است. اما نتایج XRD هفت نمونه از مهره‌های به‌کار رفته در دو زیور تپه نصفی گیلان، نشان می‌دهد که این نمونه‌ها فاقد ساختمان بلوری هستند و جنس این مهره‌ها با توجه به آنالیز عنصری با روش میکروپیکسی شیشه‌ی نوع سیلیکا، سودا و آهک است که به‌علت بالا بودن درصد پتاسیم و منیزیم، سودای استفاده شده در آن از خاکستر گیاهان به‌دست آمده است. علاوه‌بر این، مشخص شد که علت رنگی بودن مهره‌های شیشه‌ای به‌دلیل وجود ترکیبات مس و آهن با درصدهای متفاوت است. همچنین بررسی میکروسکوپی نشان داد که در هفت مهره‌ی شیشه‌ای به‌کار رفته در زیورهای تپه نصفی، چهار نمونه‌ی آبی مات بوده و سه نمونه سبز و آبی تیره‌ی شفاف هستند و نتایج آنالیز میکرو پیکسی نشان داد که شیشه‌های مات دارای مقدار قابل‌توجهی آنتیموان (Sb) هستند، اما مهره‌های شفاف آنتیموان ندارند؛ بنابراین این نتایج نشان می‌دهد که دانش استفاده از ترکیبات آنتیموان برای مات کردن شیشه‌ها در هزاره‌ی اول پیش‌ازتاریخ وجود داشته است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| مهره؛ زیورآلات؛ لاجورد؛ Micro-PIXE؛ XRD؛ FTIR | ||
| مراجع | ||
|
- آقاعلی‌گل، داود؛ اولیائی، پروین؛ باقی‌زاده، علی؛ شکوهی، فرح؛ کاکوئی، امیدرضا؛ موحد، بیژن؛ فرمهینی فراهانی، محمد؛ مرادی، محمود؛ و لامعی‌رشتی، محمد، 1386، «آنالیز عنصری نمونه‌های مختلف با استفاده از میکروسکوپ روبشی پروتون». مجله‌ی علوم و فنون هسته‌ای، شماره‌ی 40، صص: 10-1. - اولیایی، پروین؛ آفریده، حسین؛ و آقاعلی‌گل، داوود، 1394، «تحلیل عنصری سکه‌های نقره‌ی هخامنشی و اشکانی با استفاده از روش آنالیز PIXE»، فصلنامه‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شماره‌ی 8، دوره‌ی پنجم، صص: 39-52. - ببری، زینب، 1394، «بررسی و تحلیل زیورآلات عصر آهن مارلیک و املش»، مجموعه مقالات دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران. مشهد، صص: 25-35. - بهادری، رویا، 1396، «شناسایی آبی مصری در اشیاء و رنگدانه‌های بدست آمده از محوطه‌های تاریخی قبل‌ازمیلاد در ایران»، مجموعه مقالات یازدهمین همایش حفاظت و مرمت اشیاء تاریخی -فرهنگی و تزیینات وابسته به معماری. تبریز، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، صص: 15-23. - جهانی، ولی، 1396، «شواهدی نو یافته از معماری عصر آهن در کرانه‌های جنوب غرب دریای کاسپی (گیلان) براساس کاوش‌های باستان‌شناسی محوطه‌ی کافرستان دیلمان»، مجله پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دوره‌ی هفتم، شماره‌ی 13، صص: 65-82. - حاکمی، علی 1396، «کاوش‌های باستان‌شناسی رودبار گیلان»، به کوشش: شاهین آریامنش، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری با همکاری موزه ملی ایران. - خان‌مرادی، مژگان؛ و نیکنامی، کمال‌الدین، 1396، «بررسی ساختار رنگدانه‌های به‌کار رفته در گچبری‌های به‌دست آمده از محوطه ی قلعه یزدگرد»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دوره‌ی هفتم، شماره‌ی 13، صص: 143-156. - زاوش، محمد، 1348، کانی‌شناسی در ایران قدیم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. - داداش زاده، مارال؛ عبدالله‌خان گرجی، مهناز؛ و وحید زاه، رضا، 1395، «خمیر لاجورد یا آبی مصری، بررسی ساختاری و هویت بخشی مجموعه‌ای از اشیاء منسوب به خمیر لاجورد در موزه ملی ایران»، پژوهه باستان‌سنجی، سال دوم، شماره‌ی دوم، صص: 35-48. - سیدسجادی، سید منصور، 1382، جواهر سازی در شهر سوخته، تهران: انتشارات سازمان میراث‌فرهنگی. - شعبانی، طاهره، 1390، «بررسی زیورآلات قبور هزاره اول منطقه گیلان»، پایان نامه‌ی کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی، استاد راهنما: غلامرضا کرمیان، استاد مشاور: حمید ولی‌پور (منتشر نشده) - شیرزاد، غلام؛ کاکا، غفور؛ و محمدی، منیره، 1391، «تجارت سنگ لاجورد و نقش آن در توسعه استقرارهای شرق ایران طی هزاره‌های چهارم و سوم ق.م.»، فصلنامه تخصص باستان‌شناسی ایران، داشگاه آزاد واحد شوشتر، صص: 85-107. - عباس‌نژاد سرستی، رحمت؛ و مجتبایی‌ثبوتی، رقیه، 1394، «باستان‌شناسی پیش‌ازتاریخ، ظرفیت‌ها، محدودیت‌ها، راه کارها»، مجموعه مقالات دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران، مشهد، صص: 125-120. - غیبی، مهرآسا، 1391، 3500 سال تاریخ زیورآلات اقوام ایرانی، تهران: انتشارات هیرمند. - فوکایی، شینجی، 1371، شیشه ایرانی، شیشه گر، آرمان (مترجم). تهران: مرکز میراث‌فرهنگی استان تهران. -محمدی فر، یعقوب؛ و عرب، احمدعلی، 1392، «مطالعه‌ی ترکیب سفال کلینکی دوره‌ی اشکانی منطقه‌ی همدان با استفاده از سه روش: PIXE, XRF, XRD با هدف تعیین میزان تشابه و تمایز»، فصلنامه‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شماره‌ی 4، دوره‌ی سوم، صص: 57-76. -هرمان، جورجینا؛ موری، پی، آر، 1385، «باستان‌شناسی لاجورد»، ترجمه‌ی ناصر نوروز زاده‌چگینی، دو فصلنامه باستان پژوهی، ص: 69. - نفیسی، نوشین، 1376، «آویز شیشه‌ای با چهره هوم بابا از مجموعه رضا عباسی-تهران»، یادنامه گردهمایی باستان‌شناسی-شوش، 25-28 فروردین ماه 1373، شوش، ص: 437. - Neill, J. P. (ed.), 2003, Art of the first cities, The Metropolitan Museum of Art. New York: 98.
- Bagherpour Kashani, N., 2014, “Studies Ancient Depositional Practices and Related Jewellery Finds Based on the Discoveries at Veshnaveh”, Inaugural Dissertation for the award of degree of Doctor of philosophy in the Faculty of History of the Ruhr-University Bochum: 232-235.
- Brill, R. H., 1999, Chemical analyses of early glasses, Vols I and II, Corning museum of Glass, New York.
- Calligaro, T., 2014, “Characterization of the lapis lazuli from the Egyptian treasure of Tod and hts alteration using external PIXE and IBIL”, Nuclear Instruments and Methods in Physics Research B318: 139-144.
- Delamare, F., 2013, “Blue Pigments, 5000 years of Art and Industry”, Y. Rouchaleau (translated), Archetype publications. 42-45.
- Fleming, S. A.; Bedal, L. A. & Swann, C. P., 1993,” Glassmaking at Geoy Tepe during the early 2nd millennium BC”, A Study of blue colorants using PIXE spectrometry”. proceedings.CAA conference. 199.
- Forbes J. R., 1955, Studies in Ancient Technology 3: 216.
- Hatton,G. D., Shortland, A. J. & Tite, M. S., 2008, “The production technology of Egyptian blue and green frits from second millennium BC Egypt and Mesopotamia”, Journal of Archeological Science, 35: 1591-1604.
- Johansson, Sven, A. E., & Campbell, John L., 1988, “PIXE: A Novel Technique for Elemental Analysis”, Wiley, 234.
- Janssens, K., Van Grieken, 2004, “Comprehensive Analytical chemistry”, Elsevier, Vol.42: 663-711,.
- Karklins, K., 2016, “Researching the world’s beads: An annotated bibliography, Middle East”, Society of bead researchers, 1-68.
- McGovern, P.E., Fleming, S.J. & Swann, C.P., 1991, “The beads from Tomb B10a B27 at Dinkha tepe and the beginning of Glassmaking in the Ancient Near east”, American Journal of Archaeology, vol.95, No3: 395-409.
- Moorey, P. R. S. 1999, Ancient Mesopotamian Materials and Industries, Oxford University press: 28-32.
- Negahban, E.O., 1996, Marlik, the complete Excavation Report, Vol: 1, The university museum, university of Pennsylvania, Philadelphia: 177.
- Pelesters, J., 1997, “Artists’ Pigments, A Handbook of their History and Characteristics”, Ashok Roy (ed.), National Gallery of Art and Oxford University Press: Washington, DC, Oxford University Press, vol 2: 37-98.
- Riederer, J., 1997, “Artists’ Pigments”. A Handbook of their History and Characteristics, Fitzhugh, E. W. (ed.), Oxford University Press, vol: 3: 23–45.
- Sayre, E. V. & Smith, R.W., 1961, “Compositional categories of ancient glass”, Science, 133: 1824-6.
- Stodulski, L.; Farrell, E. & Newman, R., 1984. “Identification of Ancient Persian Pigments from Persepolis and Pasargadae”, Studies in Conservation. 29: 143-154. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 850 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 2,586 |
||