سیر تطور فرهنگی منطقه ی قره داغ در خلال هزاره های ششم تاچهارم قبل از میلاد: براساس داده های بررسی هوراند* | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 2، دوره 8، شماره 18، آذر 1397، صفحه 25-44 اصل مقاله (952.22 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2018.15386.1691 | ||
نویسندگان | ||
سحر بختیاری* 1؛ روح الله شیرازی2؛ بهروز عمرانی3؛ فریبا موسی پور نگاری4 | ||
1دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان | ||
2استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه سیستان وبلوچستان و رئیس پژوهشکده باستان شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری | ||
3سرپرست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری. | ||
4استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه سیستان وبلوچستان | ||
چکیده | ||
ناحیهی هوراند که در بخش شرقی شمالغرب ایران واقعشده، هرچند فرهنگهای مختلف پیشازتاریخی را درخود جایداده، اما جایگاهِ توالی فرهنگی آن در گاهنگاری حوزهی شمالغرب ایران چندان شناخته شده نیست. از آنجاییکه این ناحیه بهعنوان پل ارتباطی بین منتهیالیه شرقی و غربی در شمالغرب ایران محسوب میشود، میتواند نقش مهمی را در تبیین فرهنگهای هزارهی ششم تا چهارم قبلازمیلاد ایفا کند و گاهنگاری نسبتاً جدیدی را ارائه دهد. برای دستیابی به گاهنگاری نسبی ناحیهی مورد مطالعه و پیبردن به روند جریانات فرهنگی ناحیهی قرهداغ در دورهی مسوسنگ، پرسشهای ذیل مطرح گردید؛ 1- وضعیت توالی گاهنگاری این حوزه در دورهی نوسنگی تا پایان مسوسنگ چگونه بوده است؟ فرضیهی اصلی در ارتباط با این پرسش، وجود دورههای نوسنگی، دالما، پیزدلی و مسوسنگ جدید 2 و 3 در حوزهی هوراند است. 2- تعاملات فرهنگی درون و برونمنطقهای در دورههای مورد نظر از چه ویژگیهایی برخوردار بوده است؟ در مقالهی حاضر، تلاش بر این است که با مطالعهی توصیفی-تحلیلی یافتههای سفالی به وضعیت نسبتاً روشنی از افقهای فرهنگی و جدول گاهنگاری منطقه در دورهی نوسنگی و مسوسنگ دستیافت. بهعنوان نتیجه نهایی میتوان وضعیت توالی فرهنگی و گاهنگاری در بخش شرقی شمالغرب ایران را بدینصورت ترسیم نمود: دورهی انتقالی نوسنگی متأخر به مسوسنگ قدیم (5400-5000 ق.م.)، مسوسنگ قدیم/دالما (5000-4500 ق.م.)، مسوسنگ جدید 1/پیزدلی (4500-4200 ق.م.) و مسوسنگ جدید 2-3 (4200-3600/3700 ق.م.). بر این اساس در مییابیم که در این حوزه، توالی گاهنگاری بدون وقفهای از اواخر دورهی نوسنگی تا پایان دورهی مسوسنگ جدید 2 و 3 جریان داشته است. بهتدریج در طول هزارهی چهارم در شمال و جنوب، فرهنگ مسوسنگ جدید 2 و 3 بهدلیل گسترش فرهنگ کورا-ارس تحتتأثیر قرارگرفته و سرانجام پس از یک دورهی همزیستی، فرهنگ کورا-ارس جایگزین این فرهنگ شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
منطقه ی قره داغ؛ حوزه ی هوراند؛ گاهنگاری؛ نوسنگی؛ مس وسنگ؛ سفال | ||
مراجع | ||
- درخشی، حسن؛ هژبرینوبری، علیرضا؛ فیروزمندی، بهمن؛ 1387، «گاهنگاری نسبی سفالهای قوشاتپه شهریری»، پیام باستانشناس، سال پنجم، شمارهی 10، صص: 32- 20. - دوستی، حسین؛ 1373، نگاهی به تاریخ و جغرافیای ارسباران، تبریز: انتشارات احرار. - حصاری، مرتضی؛ اکبری، حسن، 1384، «گزارش گمانهزنی تپه ایدیر اصلاندوز»، گزارشهای باستانشناسی 4، انتشارات پژوهشکده باستانشناسی پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری کشور، صص: 30-13. - خاماچی، بهروز؛ 1370، فرهنگ جغرافیایی آذربایجان شرقی، تهران: انتشارات سروش. - رزاقی، حسین؛ فهیمی، حمید، 1383، «گزارش مقدماتی گمانهزنی در تپه جلبر (خان بابا)، آذربایجان غربی، مرداد 1375»، باستانشناسی و تاریخ، سال هجدهم، شمارهی 2، صص: 52-59. - سلمانپور، رضا؛ ابطحیفروشانی، سیده زهرا، 1392، «گزارش نهایی بررسی و شناسایی باستانشناختی شهرستان هوراند»، اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی، پژوهشگاه سازمان میراثفرهنگی و گردشگری کشور، پژوهشکده باستانشناسی (منتشر نشده). - علیزاده، کریم؛ آذرنوش، مسعود، 1381، «بررسی روشمند تپه باروج: روش نمونهبرداری و نتایج مطالعات آماری»، باستانشناسی و تاریخ، سال هفدهم، شمارهی اول، صص: 16 - 3. - علیزاده،کریم؛ مسعود، آذرنوش، 1382، «بررسی روشمند تپه باروج : روابط فرهنگی دو سوی ارس»، باستانشناسی و تاریخ، سال 17، شمارهی 2، صص: 22-2. - کامبخشفرد، سیفالله، 1346، «گزارشهای بررسیها و تحقیقات»، تهران: مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی کشور (منتشر نشده). - ولایتی، رحیم، 1385، «گزارش مقدماتی طرح بررسی باستانشناسی و شناسایی آثار فرهنگی حوزهی شهرستان بستانآباد و حومه، آذربایجان شرقی مرحله اول: دو دهستان عباس شرقی و غربی بخش تیکمه داش»، مؤسسه باستانشناسی دانشگاه تهران (منتشر نشده). - هژبرینوبری، علیرضا؛ پورفرج، اکبر، 1385، «تبیین دوران نوسنگی و کالکولتیک منطقه اردبیل بر اساس دادههای قوشاتپه شهریری»، مجله علمی - پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دورهی 57، صص: 26-2. - هول، فرانک، 1381، باستانشناسی غرب ایران، ترجمهی زهرا باستی، تهران: انتشارات سمت. - Abedi, A.; Khatib-Shahidi, H.; Chataigner, CH.; Niknami, K.; Eskandari, N.; Kazempour, M.; Pirmohamadi, A.; Hoseinzadeh, J. & Ebrahimi, GH., 2014, “Excavation at Kul Tepe of (Jolfa), north-western Iran, 2010: first preliminary report”. Ancient Near Eastern Studie 51: 33–167.
- Abedi, A., 2017, “Iranian Azerbaijan pathway from the Zagros to the Caucasus, Anatolia and northern Mesopotamia: Dava Goz, a new Neolithic and Chalcolithic site in NW Iran”. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, Vol.17/1: 69-87.
- Baxaliyef, V. & Novruzov, Z., 2010, Sirabda arxeologji Arasdirmalar.Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Naxcivan Bolmesi.
- Binandeh. A.; Hejebri-Nobari, A.; Neyestani, J. & Vahdati-Nasab, H., 2012, “A new archaeological research in northwestern Iran: prehistoric settlements of little Zab River Basin”. Humanities, Vol. 19/2: 27-42.
- Biscione, R. & Khatib-Shahidi, H., 2006, “Italian-Iranian archaeological survey in eastern Azerbaijan”, Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici 48: 302–306.
- Burton-Brown, T., 1951, Excavations in Azerbaijan 1948. John Murray, London.
- Burney, C. A., 1961, “Excavations at Yanik Tepe, north-west Iran”, Iraq 23: 138–153.
- Burney, C. A., 1962, “The excavations at Yanik Tepe, Azerbaijan, 1961: second Preliminary Report”, Iraq 24: 134–152.
- Burney, C. A., 1964, “The excavations at Yanik Tepe, Azerbaijan, 1962: third Preliminary Report”. Iraq 26: 54–61.
- Burney, C. A., 1970, “Excavations at Haftavan Tepe1968: first preliminary report”, Iran 8: 157-171.
- Burney, C. A., 1972, “Excavations at Haftavan Tepe 1969: second preliminary report”. Iran 10: 127–142.
- Burney, C. A., 1973, “Excavation at Haftavan Tepe1971: third preliminary report”, Iran 11: 153–172.
- Burney, C. A., 1975, “Excavations at Haftavan Tepe 1973: fourth preliminary report”. Iran 13: 149–164.
- Burney, C. A., 1976, “The fifth season of excavation at Haftavan Tepe: brief summary of principal results”. in: F. Bagherzadeh (ed.), Proceedings of the IVth Annual Symposium on Archaeological Research in Iran 1975, pp. 257-271, Tehran, Iranian Center for Archaeological Research.
- Chataigner, C.; Avetisyan, P.; Palumbi, G. & Uerpmann, H. P., 2006, “Godedzor, a late Ubaid related settlement in the southern Caucasus”. in: R.A. Carter and G. Philip (eds.), Beyond the Ubaid: transformation and investigation in the late prehistoric societies of the Middle East, pp. 377-394, Studies Ancient oriental Civilization 63, Chicago, University of Chicago.
- Danti, M. D.; Voigt, M. & Dyson, R. H., 2004, “The search for the late Chalcolitic/Early Bronze Age transition in the Ushnu–Solduz Valley, Iran”, in: A. Sagona (ed.), A view from the high land: Archaeological studies in honor of Charley Burney, pp. 583–615, Supplement 12. Leuven.
- Dyson, R. H., 1965, “Problems of protohistoric Iran as seen from Hasanlu”. Journal of Near Eastern Studies 24: 193–217.
- Dyson, R. H., 1967, “Dinkha Tepe”. Iran 5:136-137.
- Hamlin, C., 1975, “Dalma Tepe”. Iran 13: 111–127.
- Hejebri Nobari, A.; Binandeh, A.; Neyestani, J. & Vahdati Nasab, H. 2012, “Excavation at Lavin Tepe in northwest Iran”. Ancient Near Eastern Studies 49: 95–117.
- Helwing, B., 2004, “The late Chalcolithic period in the northern Zagros, a reappraisal of the current status of research”. in: M. Azarnoush (ed.), Proceedings of the International Symposium on Iranian Archaeology: Northwestern Region, pp. 11-24, Urmia.
- Henrickson, E., 1983, “Ceramic styles and cultural interaction in the early and middle Chalcolithic of the central Zagros”, Ph.D. Dissertation, Department Of Anthropology, University Of Toronto.
- Hole, F., 1987, “Archaeology of the village period”. In: F. Hole, (ed.) The Archaeology of Western Iran: Settlement and Society from Prehistory to the Islamic Conquest: 29-78. Washington, D.C: Smithsonian Institution Press.
- Ingraham, M. L. & Summers, G. 1979, “Stelae and settlements in Meshkin Shahr Plain, northeastern Azerbaijan, Iran”. Archaologische Mitteilungen aus Iran 12: 67–101.
- Kiguradze, T., 2000, “The Chalcolithic-early Bronze Age transition in the eastern Caucasus”. In: C. Marro and H. Hauptmann (eds.), chronologies des pays Caucase et De L'Euphrate Aux IVe-IIIe Millénaires: 321-328, Istanbul, Institut Français d’Etudes Anatoliennes.
- Kiguradez, T. & Sagona, A. 2003, “On the origins of the Kura-Araxes cultural complex”. in: A. Smith, and K.S. Robinson, (eds.), Archaeology in the Borderlands, Investigations in Caucasa and Beyond: 39-94, Los Angeles, University of California Press.
- Kleiss, W. & Kroll, S., 1992,” Survey in Ost-Azarbaidjan 1991”.Archäologische Mitteilungen aus Iran 25: 1–46.
- Kroll, S., 1984, “Archaologische fundplatze in Iranisch-Ost-Azarbaidjan”. Archäologische Mitteilungen aus Iran 17: 13–133.
- Kroll, S., 1990, “Der Kultepe bei Marand: eine Chlalkolithische siedlung in Iranisch-Azarbaidjan”. Archäologische Mitteilungen aus Iran 23: 59–71.
- Lippert, A., 1976, “Vorbericht der Osterreichischen ausgraben am Kordlar Tepe in Persisch Aserbaidschan: kampagne 1974”. Mitteilungen der Anthropologischen Gesellschaft in Wien 106: 83–122.
- Maziar, S., 2010, “Excavations at Kohne Pasgah Tepesi, the Araxes Valley, northwest Iran: first preliminary report”. Ancient Near Eastern Studies 47: 165-193.
- Mellaart, J., 1975, The Neolithic of the Near East. University of Cambridge.
- Oates, J., 1983, “Ubaid Mesopotamia reconsidered”. in: C.T. Young, P. Smith, P. Mortensen, (eds.), The hilly flanks and beyond: essays on the prehistory of southwestern Asia: 251-282. Chicago, University of Chicago Press.
- Solecki, R. L. & Solecki, R. S., 1973, “Tepe Sevan: a Dalma period site in the Margavar valley, Azerbaijan, Iran”. Bulletin of the Asia Institute of Pahlavi University 3: 98–117.
- Swiny, S., 1975, “Survey in northwest Iran 1971”. East and west 25: 77–69.
- Tonoike, Y., 2009, “Beyond style: petrographic analysis of Dalma ceramics in two regions of Iran”, Unpublished Ph.D. Dissertation, Yale University.
- Voigt, M. M., 1983, Hajji Firuz Tepe: The Neolithic settlement, Hasanlu Excavation Reports. Vol.1, University Museum Monograph 50, Philadelphia, University of Pennsylvania.
- Voigt, M. M. & Dyson, R., 1992, “The chronology of Iran, ca. 8000–2000 B.C.”. In: R.W. Ehrich (ed.), Chronologies in Old World Archaeology: 122–178, Chicago, University of Chicago Press. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,116 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,397 |