بازشناسی الگوی طراحی خانه‌های تاریخی شیراز در دوره قاجاریه با رویکرد اقلیمی | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| مقاله 13، دوره 7، شماره 13، شهریور 1396، صفحه 225-242 اصل مقاله (2.93 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2017.8534.1380 | ||
| نویسندگان | ||
| هانی زارعی* 1؛ مهدی رازانی2؛ ابراهیم قزلباش3 | ||
| 1مربی گروه مرمت بناهای تاریخی، عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول | ||
| 2استادیار دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز | ||
| 3عضو هیأت علمی پژوهشکده باستان شناسی میراث فرهنگی و گردشگری | ||
| چکیده | ||
| خانه‌های مسکونی دوره‌ی قاجاریه‌ی شیراز، در پلان، چیدمان فضایی و ویژگی‌های معماری، دارای اصول و تناسبات عددی مشترکی هستند که برخی از این اصول در کنار نقش عملکردی، ارتباط تنگاتنگی با شرایط اقلیمی منطقه دارد. پژوهش حاضر درپی شناخت میزان نقش اقلیم در الگوی طراحی خانه‌های شیراز در عصر قاجار است؛ که به‌منظور دستیابی به این هدف، به بررسی الگوهای ساختاری، تناسبات و نحوه‌ی ارتباطات فضایی آن‌ها با یکدیگر و چگونگی ارتباط آن‌ها با مسایل اقلیمی می‌پردازد. لذا با بررسی میدانی و کتابخانه‌ای به تجزیه و تحلیل پلان‌های معماری و اجزاء سازنده از قبیل: اتاق‌ها، حیاط‌ها، حوض و باغچه‌ی 13 خانه، به‌طور خاص از کل محلات بافت تاریخی شیراز و 30 نمونه از محله‌ی تاریخی سرباغ از لحاظ ارتباطات فضایی، عددی و اقلیمی پرداخته شده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می‌دهند: 1) در خانه‌های دوره‌ی قاجار شیراز با تناسبات فضایی تا حدی متفاوت با قبل، همانند تبدیل فرم چلیپایی تالار به مستطیل و قرارگیری ایوان ستون‌دار (فضاهای نیمه‌باز) با کشیدگی در جهت بدنه‌ی حیاط در جلو تالار به‌جای اُرسی به‌منظور ایجاد فضای دسترسی به تالار و تأمین تهویه طبیعی مواجه هستیم؛ 2) تناسبات طول به عرض حیاط و تالارها در حدود 4/1-2/1 است که نشان از اهمیت اصول حسابی در مقابل هندسی به‌دلیل نقش عملکردی و اقلیمی در طراحی پلان دارد، نیز نورگیری از طول اتاق انجام می‌شود؛ 3) مکان‌گزینی فضاهای اصلی براساس محورهای حرکتی و بصری استوار بوده و نقش دید نسبت به نور در اولویت بوده است؛ 4) نقش عملکردی فضاها نسبت به تأثیر اقلیم در مکان‌گزینی آن‌ها در اولویت بوده است؛ 5) هماهنگی فضاها و عناصر معماری نظیر: حیاط، تالارها، اتاق‌ها، درختان و مصالح با شرایط اقلیمی منطقه منجر به جهت‌گیری مناسب جنوب‌غربی ساختمان، کاشت درختان توده‌ای نارنج، استقرار شرقی-غربی حوض در حیاط، پنجره‌های عمودی بزرگ با تابشبند و چیدمان مرکزی فضاها شده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| شیراز؛ خانه های قاجاری؛ الگوی طراحی؛ فضاهای نیمه باز؛ ویژگی های اقلیمی | ||
| مراجع | ||
|
- افسر، کرامت‌الله، 1352، تاریخ بافت قدیم شیراز، تهران: سلسله انتشارات آثار ملی. - بحرینی، سید حسین، 1382، فرآیند طراحی شهری، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم. - پیرنیا، محمدکریم، 1378، آشنایی با معماری اسلامی ایران، گردآوری و تدوین: غلامحسین معماریان، تهران: دانشگاه علم و صنعت. - پوراحمدی، مجتبی و یوسفی، مجتبی و سهرابی، مهدی، 1390، «نسبت طول به عرض حیاط و اتاق‌ها در خانه‌های سنتی یزد: آزمونی برای نظر استاد پیرنیا درباره‌ی مستطیل طلایی ایرانی»، نشریه هنرهای زیبا، شماره 47، صص: 69-77. - توسلی، محمود، 1361، ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک، تهران: پیام. - جبل‌عاملی، عبدالله، 1378، «خانه‌های اصفهان در دوران معاصر»، دومین کنگره معماری و شهرسازی ارگ بم، جلد چهارم، به‌کوشش: باقر آیت‌الله زاده شیرازی، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، صص: 99-136. - دیولافوا، مادام ژان، 1361، سفرنامه دیولافوا، شیراز: سعدی. - راپاپورت، آموس، 1388، انسان‌شناسی مسکن، ترجمه: خسرو افضلیان، تهران: انتشارات حرفه. - رمضان‌جماعت، مینا و نیستانی، جواد، 1389، «جلوه‌های سنت و تجدد در فضاهای ورودی خانه‌های تهران دوره‌ی قاجار»، نشریه هنرهای زیبا، شماره 44، صص: 65-75. - زارعی، هانی، 1394، معماری خانه‌های شیراز- دوره قاجاریه، تهران: میراث کتاب. - زندیه، مهدی و پروردی‌نژاد، سمیرا، 1389، «توسعه پایدار و مفاهیم آن در معماری مسکونی ایران»، مجله مسکن و محیط روستا، بهار و تابستان، صص: 2-21. - شاطریان، رضا، 1388، اقلیم و معماری ایران، تهران: سیمای دانش. - شیخ بیگلو، رضا و محمدی، جمال، 1389، «تحلیل عناصر اقلیمی باد و بارش با تأکید بر طراحی شهری مطالعه موردی شهر اصفهان»، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 21، شماره 3، صص: 61-82. - عرب، کاظم، 1378، «خانه‌های قاجاری قم، دومین کنگره‌ی معماری و شهرسازی ارگ بم»، جلد دوم، به‌کوشش: باقر آیت‌الله زاده شیرازی، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری :99-122. - فرصت‌شیرازی، محمدنصر، 1377، آثار عجم، تصحیح و تحشیه: دکتر منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر. - قبادیان، وحید، 1373، بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران، تهران: دانشگاه تهران . - قبادیان، وحید، 1383، معماری در دارالخلافه ناصری (سنت و تجدد در معماری معاصر تهران)، تهران: پشوتن. - کسمایی، مرتضی، 1387، اقلیم و معماری، اصفهان: نشر خاک، چاپ پنجم. - کیانی، محمدیوسف، 1365، شهرهای ایران، تهران: جهاد دانشگاهی. - گرجی‌مهلبان، یوسف و یاران، علی و پروردی‌نژاد، سمیرا و اسکندری، منیژه، 1390، «ارزیابی معماری هم‌ساز با اقلیم در خانه‌های کاشان»، آرمان شهر، شماره 7، پاییز و زمستان، صص: 31-41. - لوتی، پیر، 1372، به‌سوی اصفهان، ترجمه: احمد کتابی، تهران: اقبال. - مرادی، ساسان، 1389، تنظیم شرایط محیطی، تهران: شهیدی. - مسکن و شهرسازی فارس، 1370، طرح جامع شیراز، شیراز: انتشارات اداره کل مسکن و شهرسازی استان فارس. - معماریان، غلامحسین، 1385، آشنایی با معماری مسکونی ایرانی: گونه‌شناسی درون‌گرا، تهران: سروش دانش. - نیکقدم، نیلوفر، 1392، «الگوی خانه‌های نیمه‌باز خانه‌های بومی دزفول، بوشهر و بندرلنگه در ارتباط با مؤلفه‌های اقلیم محلی»، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3، صص: 69-81 - ورجاوند، پرویز، 1352، «خانه زکی‌خان، بنایی زیبا از دوره‌ی زندیه در شیراز»، مجله بررسی‌های تاریخی، شماره 2، سال نهم، صص: 1-13. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,730 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 8,191 |
||