ماوراءقفقاز قدیم در شمال غرب ایران | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 7، دوره 7، شماره 12، فروردین 1396، صفحه 117-132 اصل مقاله (855.39 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2017.7272.1309 | ||
نویسنده | ||
امیر صادق نقشینه* | ||
استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه شهید بهشتی | ||
چکیده | ||
یکی از تپههای باستانی بزرگ در شرق استان زنجان، «قلعهتپه» است. این تپه در حاشیهی شهر ابهر واقع و بهدلیل توسعهی شهری، بهشدت مورد تخریب قرار گرفته است؛ بهطوری که تنها بخش کوچکی از قسمت مرکزی آن برجای مانده است. قلعهتپه بر روی یک برآمدگی کمارتفاع طبیعی در کنارهی جنوبی ابهررود، مهمترین رودخانهی منطقه، قرار دارد. این رود از میان دشت طویلی جریان دارد که همچون دالانی طبیعی، مهمترین مسیر طبیعی ارتباطی شمالغرب با شمال مرکز، فلات ایران را تشکیل میدهد و قلعهتپه بهدلیل موقعیت آن، مکان مهمی برای تحقیق دربارهی روابط فرهنگی میان این مناطق است. تاکنون سه فصل کاوش در این محل به انجام رسیده است که در نتیجه این کاوشها، بقایایی از عصر مفرغ، عصر آهن و دورههای اشکانی و اسلامی بهدست آمده است. در آخرین کاوش بهسرپرستی نگارنده، مشخص شد که اولین استقرار شکلگرفته در قلعهتپه به عصر مفرغ قدیم تعلق دارد و بقایایی، شامل: معماری، سفال و برخی اشیاء کوچک از این استقرار بهدست آمد. مواد فرهنگی بهدست آمده از این استقرار کوتاهمدت، معرف فرهنگ ماوراءقفقاز قدیم یا کورا-ارس هستند و مشباهت زیادی با یافتههای این فرهنگ از منطقهی زاگروس دارند. بنای مکشوف از این دوره در قلعهتپه، راستگوشه و قابلمقایسه با معماری این فرهنگ در گودین IV است؛ همچنین نقوش کندهی سفالها نیز شباهت زیادی با سفال این فرهنگ در منطقهی زاگرس دارند. براساس خصوصیات معماری راستگوشه و سفال خاکستری صیقلی با نقوش کنده، استقرار فرهنگ ماوراء قفقاز قدیم در قلعهتپه را میتوان در نیمهی اول هزارهی سوم ق.م. تاریخگذاری نمود. علاوهبر این، موقعیت قلعهتپه در میانهی مسیر ارتباطی شمالغرب با شمالمرکز فلات، نشانگر نقش مهم آن در بازسازی مسیر گسترش فرهنگ ماوراءقفقاز قدیم به سمت شرق است. | ||
کلیدواژهها | ||
قلعه تپه؛ استان زنجان؛ فرهنگ ماوراءقفقاز قدیم؛ معماری راست گوشه؛ سفال خاکستری با نقش کنده | ||
مراجع | ||
- خاکسار، علی، اسماعیل همتیازندریانی و آصف نوروزی، 1393، «بررسی فرهنگ یانیق در زاگرسمرکزی براساس کاوش لایهنگاری در تپه گوراب ملایر»، دوفصلنامهی پژوهشهای باستانشناسی ایران، شماره 7، دوره چهارم، صص: 66-47. - عسکریان، مهرداد، 1380، «گزارش گمانهزنی در قلعهتپه ابهر»، سازمان میراثفرهنگی زنجان (گزارش منتشر نشده). - فاضلینشلی، حسن و آجرلو، بهرام، 1383، «درآمدی بر بسط فرهنگ کورا-ارس در اواخر هزارهی چهارم قبل از میلاد در دشت قزوین»، در: مجموعه مقالات همایش بینالمللی باستانشناسی ایران: حوزهی شمالغرب، سازمان میراثفرهنگی و گردشگری، صص: 191-181. - فهیمی، حمید، 1383، «آثار فرهنگ کورا-ارس در کوهپایههای شرقی گیلان؛ محوطهی دیارجان دیلمان»، نامه پژوهشگاه میراثفرهنگی، صص: 88-80. - محمدیفر، یعقوب، مترجم، عباس و نیکنامی، کمالالدین، 1390، «معرفی و طبقهبندی برخی از نقوش گرافیکی و هندسی تزیینی کنده بر روی سفالهای عصر مفرغ قدیم براساس مدارک بهدست آمده از تپه پیسا همدان»، پیام باستانشناس، شماره شانزدهم، صص: 48-35. - موسوی، سید مهدی، عباسنژاد، رحمت و حیدریان، محمود، 1386، «گزارش مقدماتی کاوشهای باستانشناختی در تپه کلار، کلاردشت، فصل اول 1385»، گزارشهای باستانشناسی، شماره 7، جلد اول، صص: 509-473. - میرفتاح، سیدعلی اصغر، 1372، «بررسی و شناسایی قلعهتپه ابهر»، مجله اثر، شماره 22 و 23. صص: 168-184.
- Abedi, A., Khatib Shahidi, H., Chataigner, C., Niknami, K., Eskandari, N., Kazempour, M., Pirmohammadi, A., Hosseinzadeh, J., & Ebrahimi, Gh., 2014, “Excavation at Kul Tepe (Hadishahr), North-Western Iran, 2010: First Preliminary Report”, ANES, Vol. 51, pp. 33-165. - Burney, C. A., 1961, “Excavations at Yanik Tepe, North-West Iran”, Iraq XXIII, No. 2, pp. 138-153. - Burney, C. A., 1962, “The Excavations at Yanik Tepe, Azerbaijan, 1961 Second Preliminary Report”, Iraq, Vol. XXIV, No. 2, pp. 134-152. - Burney, C. A., 1964, “The Excavations at Yanik Tepe, Azerbaijan, 1962: Third Preliminary Report” Iraq, Vol. XXVI, No. 1, pp. 54-61. - Burney, C. A., 1973, “Excavations at Haftavan Tepe 1971: Third Preliminary Report”, Iran, Vol. XI, pp. 153-172. - Burney, C. A., 1975, “Excavations at Haftavan Tepe 1973; Fourth Preliminary Report”, Iran, Vol. XIII, pp. 149-164. - Burton-Brown, T., 1951, Excavations in Azerbaijan, 1948, London. - Burney, C. A., 1981, Barlekin, Wootton Woodstock. - Heydarian, M., & Safari, M., 2015, “Analysis and Typology of Early Bronze Ware in Koliayi plain, Central Zagros”, Journal of Social Issues & Humanities, Vol. 3, Issue 5, pp. 66-73. - Kleiss, W., 1996, “Fundplatze in der Umgebung von Tehran”, Archaologische Mitteilungen aus Iran, Band 28, pp. 29-83. - Maziar, S., 2010, “Excavations at Kohne Pasgah Tepesi, the Araxes Valley, Northwest Iran: First Preliminary Report”, ANES, vol. 47, pp. 165-193. - Mohammadifar, Y., Motarjem, A., & Torabzadeh Khorasani, H., 2009, “Tepe Pissa: New Investigations at a Kura-Araxes Site in Central Western Iran”, Antiquity, Vol. 83, Online Edition. - Piller, C. K., 2012, “Neue Erkenntnisse zur Verbreitung der Kura-Araxes-Kultur in Nord- und Zentraliran”, in: Stories of Long Ago. Festschrift fur Michael D. Roof (Herausgegeben von Heather Baker, Kai Kaniuth und Adelheid Otto), pp. 441-457. - Summers, G. D., 2004, “Yanik Tepe and Early Trans-Caucasian Culture: Problems and Perspectives”, in: A View from The Highlands: Studies in Honour of Charles Burney. (Sagona A. ed.), Leuven: Peeters (Ancient Near Eastern Studies Suppl. 12), pp. 617-643. - Summers, G. D., 2014, “The Early Trans-Caucasian Culture in Iran: Perspectives and Problems”, Paleorient, Vol. 40, No. 2, pp. 155-168. - Young, T. C., 1969, Excavation at Godin Tepe: First Progress Report, Royal Museum, Art and Archaeology, Occasional Paper 17, Toronto. - Young, T. C. & Levine, L. D., 1974, Excavations of the Godin Project: Second Progress Report, Royal Ontario Museum, Art and Archaeology, Occasional Paper 26, Toronto. - Young, T. C. &Weiss, H., 1974, “The Godin Project: Godin Tepe”, Iran, vol. XII, pp. 207-211. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 989 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,776 |