مطالعه ی کاروانسراهای درون شهری دوره ی قاجار همدان نمونه ی موردی: کاروانسرای حاج صفرخانی | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| مقاله 14، دوره 6، شماره 11، آبان 1395، صفحه 207-221 اصل مقاله (698.96 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2016.1749 | ||
| نویسندگان | ||
| سعید پیری1؛ سمیه افشاری آزاد* 2 | ||
| 1استادیار گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان | ||
| 2آموزشکده فنی و حرفه ای سما واحد همدان | ||
| چکیده | ||
| کاروانسراهای درون‌شهری، محل مبادلات کالاهای تجاری و نیز مکانی امن برای اقامت مسافران و تجار بوده است. این کاروانسراها، عمدتاً در جنب بازار و مرتبط با بازارها بوده‌اند. در میان بازارهای ایران، بازار همدان به‌لحاظ موقعیت شهر همدان، اهمیتی قابل‌توجه داشته است. این بازار محل دادوستد کالاهایی بوده که از شرق به غرب و از شمال به جنوب حمل می‌شده و همچون چهارراهی رفت‌وآمدهای تجاری کشور و حتی در سطح بین‌المللی (جاده‌ی ابرایشم) را شامل می‌شده است. با وجود اهمیت بازار و کاروانسراهای درون‌شهری همدان، مطالعاتی جامع درباره‌ی آن‌ها صورت نگرفته است. این نوشتار به پژوهش تحلیلی درباره‌ی «کاروانسرای صفرخانی» پرداخته است. ماهیت و روش تحقیق در این پژوهش، از نوع تحقیقات تاریخی-تحلیلی است و اطلاعات مورد نیاز، به دو شیوه‌ی میدانی و اسنادی جمع‌آوری شده و مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. مسأله‌ی اصلی این پژوهش را می‌توان در قالب پرسشی این‌گونه طرح نمود که چه عواملی در شکل‌گیری و ساختار این کاروانسرا مؤثر بوده‌اند؟ پیش‌فرض تحقیق، این را نشان می‌دهد که تحول مهمی در ساختار اقتصادی شهر همدان در اواخر دوره‌ی قاجار رُخ‌داده و روابط با نقاط مختلف کشور و همچنین کشورهای پیرامونی زمینه‌ی توسعه‌ی این‌گونه بناها را فراهم آورده که مکان‌یابی آن را تحت‌تأثیر قرار داده است. نتیجه‌ی تحقیق نشان‌داد که کاروانسرای صفرخانی در ساختاربندی فضایی کاری منحصربه‌فرد محسوب می‌شود. این بنا از نوع کاروانسراهای تجاری است که متأثر از شرایط اقلیمی شمال‌غرب ایران ساخته شده است. بر این‌اساس، ویژگی‌های معماری دوره‌ی قاجار در ساختار معماری و تزیینات آن قابل درک است. ویژگی‌های معماری بومی ساخت؛ در ترازبندی طبقات و میانسرا و همچنین نوع به‌کارگیری مصالح و ساخت پوشش طبقات و همچنین کاربری تجاری در نوع سامان بخشیدن به طبقات و ارتباط حجره‌ها با یکدیگر استفاده‌ی بهینه از کاربرد زمین در جنب بازار همدان بوده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| دوره ی قاجار؛ کاروانسراهای درون شهری؛ کاروانسرای صفرخانی؛ همدان | ||
| مراجع | ||
|
- پوپ، آرتور ابهام، آکرمن، فیلیس، 1387، سیری در هنر ایران، ج 1، تهران: انتشارات شرکت علمی و فرهنگی. - پیرنیا، محمدکریم، 1371، تحقیق در معماری گذشته ایران، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران. - پیرنیا، محمدکریم، افسر، کرامت الله، 1352، راه و رباط، تهران: انتشارات سازمان ملی - حفاظت آثار باستانی. - پیرنیا، محمدکریم، معماریان، غلامحسین، 1384، آشنایی با معماری اسلامی ایران (ساختمان‌های درون شهری و برون شهری)، تهران: سروش دانش. - توسلی، محمود، 1381، ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، تهران: پیوند نو. - زارعی، محمدابراهیم، 1376، «طرح پژوهشی: بررسی آثار معماری اسلامی در استان همدان»، دانشگاه بوعلی‌سینا (منتشر نشده). - زارعی، محمدابراهیم، 1387، «ساخت بازار همدان»، فصلنامه فرهنگ مردم (ویژه‌نامه‌ی همدان)، سال هفتم، شماره‌ی 26، صص 47-59. - زارعی، محمدابراهیم،1390، «ساختار کالبدی-فضایی شهر همدان از آغاز دوره‌ی اسلامی تا پایان دوره‌ی قاجار بر اساس مدارک و شواهد موجود»، مجله‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران (نامه‌ی باستان‌شناسی)، شماره 1، دوره‌ی اول، پاییز و زمستان، صص 57-82. - سیرو، ماکسیم، 1944، کاروانسراهای ایران و ساختمان‌های کوچک میان‌راه، ترجمه: عیسی بهنام، تهران: انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران. - سیوری، راجر، 1363، ایران عصر صفوی، ترجمه: کامبیز عزیزی، تهران: انتشارت سحر. - شاردن، ژان، 1364، سیاحت‌نامه، ج 4، ترجمه: محمد عباسی، تهران: اتشارات سمت. - عمید، حسن، 1369، فرهنگ فارسی عمید، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر. - کیانی، محمدیوسف، و کلایس، ولفرام، 1362، فهرست کاروانسراهای ایران، ج اول، تهران: انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران. - کیانی، محمدیوسف، 1384، تاریخ هنر و معماری ایران در دوره اسلامی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). - ویلبر، دونالد. ن.، 1346، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، ترجمه: عبدالله فریار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، - هادی‌زاده کاخکی، سعید، 1389، کاروانسرا در ایران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی. - هیلن‌براند، رابرت، 1377، معماری اسلامی، فرم، عملکرد و معنی، ترجمه: ایرج اعتصام، تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهرداری تهران. -تکمیل‌همایون، ناصر، 1369، «کاروانسرا در فرهنگ ایران»، مجله‌ی تحقیقاتی تاریخی، سال اول و دوم، شماره‌ی 4 و 5، صص 207 و 206. -قبادیان، وحید، 1384، بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. -گیرشمن، رومن، 1369، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه: محمد معین، تهران: علمی-فرهنگی. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,551 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 5,780 |
||