مقایسه کتیبه نگاری دو مسجد: گوهرشاد و کبود | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 13، دوره 6، شماره 11، آبان 1395، صفحه 191-206 اصل مقاله (728.69 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2016.1748 | ||
نویسندگان | ||
سید مهدی حسینی نیا1؛ امیر بهرامی* 2؛ علی نوید1؛ مهدی حیدری3 | ||
1دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی | ||
2دانش آموخته ی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی | ||
3دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا | ||
چکیده | ||
آنچه در این نوشتار بدان پرداخته شده است، شامل معرفی هنر خوشنویسی و کتیبهنگاری در قالب صنعت کاشیکاری دورهی تیموری و دورهی دوم سبک آذری خواهد بود. برای اینمنظور دو مسجد از این دورانِ پُر فراز و نشیب هنری ایران (سدههای میانی هنر اسلامی) بهعنوان موارد مطالعاتی در نظر گرفته شده است. مساجد گوهرشاد و کبود در این دوران از آثار برجسته و پابرجای هستند که میتوان بهدرستی کتیبههای موجود در آنها را بررسی و مطالعه نمود. هرچند پیش از این، مطالعاتی در زمینهی سبکشناسی و مقایسهی تزیینات مساجد تیموری انجام گرفته است، اما مقایسهی تحلیلی خطوط بهکار رفته در کتیبههای دو مسجد گوهرشاد و کبود در این جستار امری تازه بوده و اهمیت پژوهش مورد نظر بدان است. همچنین در این بررسی تفاوتها و یکسانیهای نوشتاری، ترکیب رنگی و نیز چگونگی جایگزینی کتیبهها در بنا تجزیهوتحلیل شده است. هدف اصلی این پژوهش، یافتن نقطهی عطف هنر خوشنویسی دوران تیموری با مطالعهی موردی بر روی دو مسجد «گوهرشاد» و «کبود» بوده است. در این پژوهش که بهصورت مقایسهای انجام گرفته، نتایج قابلتوجهی بهدست آمده است که میتواند به پژوهشگران عرصهی هنر و معماری اسلامی در بررسیهای آتی کمک نماید. برآیند پژوهش پیشِرو را میتوان اینگونه بیان نمود: یافتن وجهتمایز و همچنین یکسانی میان نوشتارهای این دو مسجد و توجه به شیوههای نگارشی کتیبهها و چگونگی بهرهگیری از رنگهای متنوع در آرایش بدنههای این دو بنا (زمینهی کتیبهها) و نیز موضوعات و محتوای بیان شده در کتیبهها که در متن اصلی بهصورت کامل تجزیه و تحلیل شده است. در نهایت، خطوط در ترکیب با کاشیهای معرق، معقلی و آجر، و همچنین نقوش هندسی و اسلیمی، زیبایی هر دو بنای مذهبی را دوچندان کرده است. | ||
کلیدواژهها | ||
مسجد گوهرشاد؛ مسجد کبود؛ کتیبهنگاری؛ تیموریان؛ آققویونلوها؛ آرایههای معماری | ||
مراجع | ||
- ابن کربلایی تبریزی، حافظ حسین، 1383، روضات الجنان و جنات الجنان، تصحیح: جعفر سلطان القرائی، تبریز: نشر ستوده. - امبرسزن، ملویل و ملویل، چارلزپیتر، 1370، تاریخ زمین لرزههای ایران، ترجمه: ابوالحسن رده، تهران: انتشارات آگاه، چاپ اول. - انصاری، مجتبی و احدنژاد، ابراهیم، 1389، «هندسه و تناسبات در معماری دورهی ترکمانان آققویونلوها مسجد کبود (فیروزهی جهان اسلام)»، کتاب ماه علوم و فنون، صص 45-35. - پیرنیا، محمدکریم، 1378، سبکشناسی معماری ایرانی، تهران: نشر سروش دانش، چاپ ششم. - پوپ، آرتورآبهام، 1388، معماری ایرانی، ترجمه: زهرا قاسمعلی، تهران: نشر سمیرا. - ترابیطباطبایی، سید جمال، 1379، مسجد کبود «فیروزهی اسلام»، تبریز: نشر مهد آزادی. - تربیت، محمدعلی 1335، دانشمندان آذربایجان، به کوشش: غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. - حاجیقاسمی، کامبیز، 1383، گنجنامه، تهران: نشر روزنه. - خانیپور، رضا، 1383، کتیبه و کتیبهنگاری، تهران: کتاب ماه هنر. - زندهدل، حسین، زندهدل، حسین، نوروزی، محرم، سلیمی، زهره، 1376، مجموعهی راهنمای ایرانگردی استان آذربایجان شرقی، تهران: نشر ایرانگردان. - زندهدل، حسین، زندهدل، حسین، نوروزی، محرم، سلیمی، زهره، 1376، مجموعهی راهنمای ایرانگردی استان خراسان، تهران: نشر ایرانگردان. - زمرشیدی، حسین، 1367، کاشیکاری ایران (گلچین معقلی)، ج 1، تهران: انتشارات کیهان. - زمرشیدی، حسین، 1368، کاشیکاری ایران (گره معقلی)، ج 2، تهران: انتشارات کیهان. - زمرشیدی، حسین، 1370، کاشیکاری ایران (خط معقلی)، ج 3، تهران: انتشارات کیهان، چاپ اول. - زمرشیدی، حسین، 1390، «مسجد بینظیر جامع گوهرشاد و هنرهای قدسی معماری»، فصلنامهی مطالعات شهر ایرانی، اسلامی، تهران: شمارهی ششم، دورهی 2، شمارهی 6، صص 32-17. - شهبازیشیران، حبیب، 1386، آثار مهم و برجستهی ساختمانی و ویژگیها و دستاوردهای معماری و تزیینی تمدّن اسلامی ایران در دورهی تیموریان، دانشگاه محقّقاردبیلی، اردبیل. - شایستهفر، مهناز، 1381)، «کتیبههای مذهبی دوران تیموریان و صفویان»، فصلنامهی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، تهران: سال دوازدهم، شمارهی 43، صص 111-62. - شایستهفر، مهناز، 1389، «بررسی تزیینات وکتیبههای قرآنی دو مجموعهی گوهرشاد مشهد و هرات»، دو فصلنامهی مطالعات هنراسلامی، شمارهی 12، صص 98-73. - صمدی، حبیب اللّه، 1333، «جامع گوهرشاد یا هشتمین بنای زیبای جهان»، مجلهی یغما، شمارهی 7، صص 915-509. - کیانی، محمدیوسف، 1386، تاریخ هنر معماری ایران در دورهی اسلامی، تهران: انتشارات سمت، چاپ نهم. - کارنگ، عبدالعلی، 1374، آثار باستانی آذربایجان (آثار و ابنیهی تاریخی شهرستان تبریز)، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران: نشر راستینو. - عقابی، محمدمهدی، 1378، دایرةالمعارف بناهای تاریخی دورهی اسلامی (بناهای آرامگاهی)، تهران: انتشارات سوره، چاپ دوم. - عونالهی، سیدآقا، 1387، تاریخ پانصد سالهی تبریز، ترجمه: پرویز شاه مرسی، تهران: نشر امیرکبیر. - قصابیان، محمدرضا، 1384، «مسجد گوهرشاد پس از ششصد سال»، نشریهی مشکوه، تهران: فصل بهار، شمارهی 86، صص 106-97. - ماهرالنقش، محمود، 1370، خط بنایی، تهران: انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی (سروش). - مصدقیان، وحیده، 1384، نقش و رنگ در مسجد گوهرشاد، تهران: انتشارات کتاب آبان. - مجلات قرآن و حدیث، 1379، جانمایههای آیات و نقش نواهای مسجد کبود، گلستان قرآن، شمارهی 20، صص 26-21. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,531 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 5,544 |