تأملی بر کارکردشناسی درفش های دوره صفوی | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 11، دوره 6، شماره 11، آبان 1395، صفحه 163-176 اصل مقاله (1.24 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2016.1746 | ||
نویسنده | ||
میترا شاطری* | ||
استادیار دانشگاه شهرکرد | ||
چکیده | ||
درفشها، تنها تکهپارچههایی در اهتزاز نبوده و نیستند. آنچه از روزگاران کهن این اشیاء را از اشیاء همجنس، همرنگ و همنقش خود متمایز میکند، کارکرد این اشیاء است. درفشها و رایتها در هر دوره کارکردهای متفاوتی همچون نظامی، مذهبی، قومی-قبیلهای یا اقتصادی داشتهاند. در هر صورت، درفشها نموداری هستند از عقاید، تفکرات، اهداف، ایدئولوژی و جهانبینی دارندگان خود، لذا نمادهای تصویری و اجزاء مختلف آن در عین سادگی و وضوح، میبایستی انتقالدهندهی مفاهیم اصلی عقاید، اهداف و نظرات دارندگان آن باشند. بههمین دلیل میتوان با بررسی دقیقتر درفشها، اجزای متشکله و نمادهای بهکار رفته بر آنها در هر دوره، بهاطلاعات جامعی در مورد مبانی و ساختار نظامی، سیاسی، مذهبی، طبقاتی و اجتماعی موجود در آن دوره دستیافت؛ جنبهای که در مطالعات اخیر کمتر بدان پرداخته شده است. در میان برخی از اسناد و متون بر جامانده از دورهی صفویه اشاراتی به انواع درفشها و رایتهای این دوره شده که نسبت به دورههای دیگر تاریخی از کمیت و کیفیت قابل ملاحظهای برخوردار هستند. در کنار اسناد و متون؛ آثار و مدارک باستانشناختی همچون انواع نگارههای مرتبط با نسخخطی، دیوارنگارهها، مرقعات، سکهها، سردرفشها و یا معدود بافتهای برجامانده نیز در راستای شناخت و آگاهی بیشتر درفشهای این دوره و دستهبندی آنها کارآمد هستند. سعی نگارنده بر آن بوده تا با تکیه بر مکتوبات و آثار باستانشناختی برجا مانده از دورهی صفوی، طبقهبندی جامعی از انواع رایتها و کارکردهای آنان ارائه نماید؛ لذا پژوهش حاضر بر مبنای روش یافتهاندوزی و از طریق پژوهش کتابخانهای و میدانی و تلفیق این دو به صورت توصیفی-تحلیلی انجام پذیرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشاندهندهی استفاده از رایتهای مختلف در این دوره با کارکردهای مختلف سیاسی، نظامی، مذهبی، تجاری، سلطنتی و قومی-قبیلهای با فرمها و نقوش مختلف است. | ||
کلیدواژهها | ||
درفش؛ پرچم؛ کارکرد؛ صفوی؛ کتل؛ شیر و خورشید | ||
مراجع | ||
- اروجبیک، بیات، 1338، دون ژوان ایرانی، ترجمه مسعود رجبنیا، تهران: بنگاهترجمه و نشر کتاب. - اولئاریوس، آدام، 1363، سفرنامهاولئاریوس (بخش ایران)، ترجمه: احمد بهپور، تهران: ابتکار. - آژند، یعقوب، 1389، نگارگری ایران، 2 ج، تهران: سمت. - بختورتاش، نصرت الله، 1348، پرچم و پیکره شیر و خورشید، تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطایی. - بیانی، خانبابا، 1353، تاریخ نظامی ایران، جنگهای دوره صفویه، تهران: انتشارات ستاد بزرگ ارتشتاران. - پورداوود، ابراهیم، 1331، پرچم، در هرمزد نامه، تهران: انجمن ایرانشناسی. - تاورنیه، ژان باپتیست، بیتا، سفرنامه تاورنیه، ترجمه: ابوتراب نوری، تهران: کتابخانه سنایی. - جمالزاده، محمد علی، 1344، «بیرقهای ایران در دوره صفویه»، هنر و مردم، دوره 4، ش 39 و 40، صص 13-10. - درودگریان، فرهاد، 1388، «شاهنامة نواب عالی و قاسمی گنابادی»، کتاب ماه ادبیات، ش 139، صص 83-74. - ذکاء، یحیی، 1350، ارتش شاهنشاهی ایران از کوروش تا پهلوی، تهران: شورای ارتش. - ستاری، جلال، 1382، «رمز شیر و خورشید»، پل فیروزه، سال 2، ش 7، صص 181-179. - سنجر کاشانی، محمد هاشم بن حیدر، 1387، دیوان سنجر کاشانی، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. - شاردن، ژان، 1345، سیاحتنامه شاردن، ترجمه: محمد عباسی، ج 4، 7، 8 و 9، تهران: امیر کبیر. - شاطری، میترا، 1379، «درفش و پیشینهان در ایران»، پایاننامهی کارشناسیارشد رشته باستانشناسی، راهنما: محمدحسن سمسار، دانشگاه تهران، (منتشر نشده). - شاهکارهای نگارگری ایران، 1384، تهران؛: انتشارات موزه هنرهای معاصر. - صابی، ابوالحسن هلال بن محسن، 1346، رسوم دارالخلافه، ترجمه: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. - فلسفی، نصر الله؛ 1364، زندگانی شاه عباس اول، ج اول، دوم، سوم، تهران: انتشارات علمی. - قاسمیگنابادی، محمد قاسم، 1387، شاه اسماعیلنامه، تهران؛: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. - کسروی تبریزی، احمد، 1309، تاریخچه شیر و خورشید، تهران: مؤسسه خاور. - کمپفر، انگلبرت، 1363، سفرنامه کمپفر، ترجمه: کیکاوس جهانداری، تهران؛ خوارزمی. - کورکیان، ا.م، و سیکر، ژ.، 1377، باغهای خیال (هفت قرن نگاره ایران)، تهران: فروزان روز. - مشیری، محمد، 1351، راهنمای گردآوری سکه 2، تهران: گوتنبرگ. - نفیسی، سعید، 1328، شیر و خورشید، بیجا. - نیر نوری، حمید، 1328، تاریخچه بیرق ایران و شیر و خورشید، تهران: دانشگاه تهران. - نیر نوری، حمید، 1344، «تاریخچه تحول پرچم ایران»، مجله اطلاعات ماهانه، سال دوم، ش 2 و 3، صص 74-61. - وحید قزوینی، محمد طاهر؛ 1329، عباسنامه، اراک: کتابفروشی داوودی. - هنرفر، لطف الله، 1376، «برج قوس، طالع شهر تاریخی اصفهان»، وقف میراث جاویدان، ش 19و 20، صص 171-170. - Blochet, E 1926. Les Enluminures des Manuscrits Orientaux
de la Bibliothèque National, Paris.
- Calmard, J., Allan, J. W. 1985. Alam Va Alamat, Encyclopædia Iranica, Vol. I, pp. 785-791.
- Chardin, J 1928. Voyages du Chevalier Chardin en Perse et Autres Lieux de l'Orient , Paris.
- Foster, W 1899. The Embassy of Sir Thomas Roe to the Court of the Great Mogul, 1615-1619, Edited from Contemporary Records. Hakluyt-Society 2nd Series II. London.
- Handschrift, Berliner 1928. Schahname, das Persische Konigsbuch, Leipzig und Weimar.
- Herbert, T 1928. Travels in Percia1627-1629, London, Foster.
- Lane Poole, S 1892. Coins of the Moghul Emperors of Hindustan. London, P. lxxx.
- Mazaheri, A 1961. Les Tresors de la l' Asie, Collection Etablie et Drigee par Albert Skira, Skira.
- Shahbazi, Sh 1999. Flags, Encyclopaedia Iranica, Vol. X, Fasc. 1, pp. 12-27
- Welch, A 1976.Artists for the Shah (Late Sixteenth – Century Painting at the Imperial Court of Iran), Yale University Press, London,.
- WWW.etcweb.princeton.edu/shahnama
- WWW.art.thewalters.org
- WWW.etcweb.princeton.edu
- WWW.metmuseum.org | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 6,431 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 5,374 |