معرفی و تحلیل سفال های دوران اسلامی محوطه ی زینوآباد-بهار، همدان | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 9، دوره 6، شماره 11، آبان 1395، صفحه 135-150 اصل مقاله (1.15 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2016.1744 | ||
نویسندگان | ||
مریم محمدی1؛ محمد شعبانی* 2 | ||
1استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا | ||
2کارشناس ارشد باستان شناس اداره ی کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان | ||
چکیده | ||
دشت همدان-بهار واقع در کرانههای شمالی کوه الوند در استان همدان با داشتن شرایط مناسب زیستی، از جمله؛ خاک حاصلخیز، مجموعهای از رودخانههای دائمی و فصلی و موقعیت ارتباطی و تجاری بهعنوان یکی از مهمترین کانونهای جوامع انسانی در دورههای مختلف تاریخی در غرب ایران شناخته میشده است. محوطهی نویافتهی «زینوآباد» با وسعتی بیش از 6 هکتار، بعد از محوطهی هگمتانه، بزرگترین محوطهی دورهی اسلامی این دشت محسوب میشود که طی بررسی محوطههای اسلامی این دشت در طول تابستان سال 1394 توسط نگارندگان مورد شناسایی قرار گرفت. در این بررسی از یکسو بهدلیل تنوع و فراوانی گونههای شاخص سفال اسلامی محوطهی زینوآباد و از سوی دیگر بهمنظور معرفی سفالینههای اسلامی منطقه، این محوطه بهصورت جداگانه و با روش بررسی سیستماتیک و با رویکردی جدید مورد مطالعه قرار گرفت. هدف اصلی در این مقاله معرفی گونههای سفالهای اسلامی منطقهی همدان با تکیه بر مطالعات سفالینههای محوطهی زینوآباد است؛ علاوهبر این، در این مقاله سعی شده است به پرسشهایی از قبیل؛ انواع سبکهای تزیینی سفالینههای اسلامی محوطه زینوآباد کدامند؟ و یافتههای سفالی دوران اسلامی این محوطه مربوط به چه قرونی هستند؟، پاسخ داده شود. با مطالعات صورت گرفته مشخص گردید که ظروف بدونلعاب ساده، بدونلعاب با نقوش کنده شانهای، ظروف منقوش با پوشش گلی از انواع معروف به ظروف نیشابور و ظروف شامپلیو یا شانلوه از سفالینههای قرون نخستین این محوطه میباشند. ظروف بدونلعاب با نقوش قالبی، لعابدار سادهی تکرنگ، ظروف معروف به قلممشکی، سبک سیلوتو، سفالینههای سبک سلطانآباد و سفالینههای منقوش رویلعاب از نوع زرینفام نیز از تکنیکهای رایج سفالگری قرون میانهی این محوطه محسوب میشوند. همچنین بیشترین حجم سفالینههای اسلامی مربوط به قرون میانه و بهویژه دورهی ایلخانی است که سبکهای رایج از قبیل قلممشکی، سیلوتو، ظروف سلطانآباد و زرینفامهای قرن هشتم، نمونههای از ظروف این دوره هستند. علاوهبر این مطالعات تطبیقی نشانداد که سفالینههای بهدست آمده، قابل مقایسه با نمونههای خارج از این منطقه، از جمله: نیشابور، سلطانآباد، سلطانیه و تختسلیمان و محوطههایی از قبیل: هگمتانه، ارزانفود و سامن در داخل حوزهی استان همدان میباشند. | ||
کلیدواژهها | ||
دشت همدان-بهار؛ زینوآباد؛ سفالینه های اسلامی؛ قلم مشکی؛ سیلوتو | ||
مراجع | ||
- بختیاری، ذبیحالله، 1387، «بررسی، شناسایی و مستندسازی آثار باستانی بخش سامن شهرستان ملایر»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - بختیاری، ذبیحالله، 1388، «بررسی، شناسایی و مستندسازی آثار باستانی بخش شراء و فامنین شهرستان همدان (فصل دوم)»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - بلمکی، بهزاد و مترجم، عباس، 1388، «بررسی باستانشناختی شهرستان بهار»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - بلمکی، بهزاد، 1388، «بررسی و شناسایی باستانشناختی بخش شیرینسو و تکمیل بخش مرکزی شهرستان کبودراهنگ»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - پوپ، آرتور آ. و اکرمن، فیلیپس، 1387، سیریدرهنرایران، ترجمه: نجف دریابندی، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی. - جانجان، محسن، 1391، «گزارش بررسی و شناسایی آثار تاریخی بخش زند و مرکزی شهرستان ملایر»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - خاکسار، علی، 1389الف، «اولین فصل از پژوهشهای باستانشناختی مجموعه دستکندزیرزمینی ارزانفود»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - خاکسار، علی، 1389ب، «فصل سوم کاوشهای باستانشناختی مجموعه دستکند زیرزمینی سامن»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - خاکسار، علی، 1390الف، «دومین فصل از پژوهشهای باستانشناختی مجموعه دستکند زیرزمینی ارزانفود»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - خاکسار، علی، 1390ب، «فصل چهارم کاوشهای باستانشناختی مجموعه دستکند زیرزمینی سامن»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - دژمخوی، مریم، 1386، «نظری اجمالی به سفال قالبزدهی عصر سلجوقی»، باستان پژوهی، تهران، سال نهم، شماره 15، صص 27-31. - دیماند، موریس اسون، 1365، راهنمای صنایع اسلامی، ترجمه: عبدالله فریار، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - رنجبران، محمدرحیم، 1382، «فصل دوم کاوشهای باستانشناختی صحن مسجد جامع همدان»، آرشیو پایگاه هگمتانه (منتشر نشده). - رنجبران، محمدرحیم و بختیاری، ذبیحالله، 1392، «گزارش نهایی فصل اول و دوم، از دور چهارم کاوشهای باستانشناختی تپه هگمتانه»، آرشیو پایگاه هگمتانه (منتشر نشده). - رهبر، مهدی، 1390، «گزارش مقدماتی دومین فصل گمانهزنی در نهاوند بهمنظور شناسایی معبد لائودیسه»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - رهبر، مهدی، 1391، «گزارش سومین فصل گمانهزنی در نهاوند بهمنظور شناسایی معبد لائودیسه»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - زارعی، محمدابراهیم، خاکسار، علی، مترجم، عباس، امینی، فرهاد، دینی، اعظم، 1393، «بررسی و مطالعهی سفالهای دورهی ایلخانی بهدست آمده از کاوشهای باستانشناسی ارزانفود»، مطالعات باستانشناسی، تهران، دوره 6، شماره 2، پاییز و زمستان، صص 90-73 - زارعی، محمدابراهیم، 1391، «گزارش نهایی کاوش باستانشناسی شهر دورهی اسلامی درگزین»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1376، فرهنگ جغرافیایی شهرستان همدان، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. - شعبانی، محمد، 1394، «بررسی الگوهای استقراری قرون نخستین اسلامی تا اواخر دوران صفوی حوزهی مرکزی همدان»، پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه بوعلیسینا، دانشکدهی هنر و معماری (منتشر نشده). - علیزاده، عباس، 1380، تئوری و عمل در باستانشناسی (با فصل هایی در زیستشناسی تحولی و معرفتشناسی)، تهران: چاپ دوم، سازمان میراثفرهنگی کشور، پژوهشکدهی باستانشناسی. - کامبخشفرد، سیفالله، 1380، سفال و سفالگری در ایران (از ابتدا نوسنگی تا دوران معاصر)، تهران، انشارات ققنوس. - کریمی، فاطمه و کیانی، محمدیوسف، 1364، هنر سفالگری دوره اسلامی ایران، تهران، چاپ اول، چاپخانه وزارت ارشاد اسلامی. - کیانی، محمدیوسف، 1380، پیشینه سفال و سفالگری در ایران، تهران، انتشارات نسیم دانش. - گروبه، ارنست، 1384، سفال اسلامی، ترجمه: فرناز حائری، تهران: نشر کارنگ. - محمدیفر، یعقوب و بلمکی، بهزاد، 1393، «هنر سفالگری در دورهی صفویه، بررسی تکنیک و نقشمایههای هنری»، نشریهی هنرهای زیبا، تهران، شماره 35، صص 102-93 - محمدیفر، یعقوب و مترجم، عباس، 1385، «پروژهی بررسی و شناسایی باستانشناختی بخش مرکزی همدان»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - نظریارشد، رضا، 1386الف، «پروژه بررسی و شناسایی باستانشناختی بخش جوکار و مرکزی شهرستان ملایر»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - نظریارشد، رضا، 1386ب، «پروژه بررسی و شناسایی باستانشناختی شهرستان کبودرآهنگ (فصل دوم)»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - نظریارشد، رضا، 1391، «بررسی، شناسایی و مستندسازی تکمیلی آثار باستانی شهرستان همدان (بخش مرکزی) و شهرستان تویسرکان»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - نیکنامی، کمالالدین، 1387، روشهای تحلیل کمّی در پژوهشهای باستانشناسی، تهران: چاپ اول، انتشارات سمت. - هژبری، علی، 1389، «بازنگری تعیین عرصه و حریم محوطه تاریخی هگمتانه»، آرشیو ادارهی کل میراثفرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - همتیازندریانی، اسماعیل، شعبانی، محمد و خاکسار، علی، 1394، «بررسی و تحلیل سفالهای دورهی اسلامی مجموعه معماری دستکند زیرزمینی سامن ملایر»، پژوهشهای باستانشناسی ایران، همدان (زیر چاپ). - واتسون، آلیور، 1382، سفال زرینفام ایرانی، ترجمه: شکوه آذری، تهران: چاپ اول، انتشارات سروش. - Caldwell, J.R., 1967,“Investigation Tal-i-Iblis Illinois State Museum Preliminary Reports, No. 9, Springfield: Ill.
- Fehervari, G., 2000, Ceramics of The Islamic Word In The Tareq Rajab Museum. I.B Tauris Publishers London, New York.
- Grube, E. J., 1976, Islamic pottery of the Eight to the Fifteenth Century in the Keir Collection, London, Faber.
- Haddon, R.A.W., 2011, “Fourteenth century fine glazed wares produced in the Iranian world, and comparisons with contemporary ones fromthe Golden Horde and Mamlūk Syria/Egypt”, Ph.D. Thesis. SOAS, University of London.
- Jenkins, M., 1983, “Islamic Pottery: A Brief History”, The Metropolitan Museum of Art Bulletin. vol. 40, no. 4, PP. 1-53.
- Lane, A., 1947, Early Islamic Pottery: Mesopotamia, Egypt and Persia. London, 2nd ed., London, Faber and Faber Ltd, 1971.
- Luschey-Schmeisser, I., 1996, “Die Keramik aus dem Mongolischen Gebaüde, in eds W Kleiss and P Calmeyer, Bisitun”, Ausgrabungen und Forschungen in den Jahren 1963-1967, Teheraner Forschungen 7, Berlin: Gebr, pp 221-40.
- Morgan, Peter, H., 1991, “New Thoughts on Old Hormuz: Chinese Ceramics in the Hormuz Region in the Thirteenth and Fourteenth Centuries”, Iran 29, pp. 67-83.
- Morgan, Peter, H., 2005, Change and Continuity in Il-Khanid Iran: the Ceramic Evidence. Unpublished Oxford DPhil thesis, 4 vols, c. 1981.
- Watson, O., 2004, Ceramics from Islamic Lands, London, Thames & Hudson Ltd.
- Whitehouse, D., 1992, “Ceramics XIII, The Early Islamic Period, 7th–11th Centuries”, In: Encyclopedia Iranica, Edited by: Ehsan Yarshater, vol. 5, California, Mazda Publishers, PP. 308-311.
- Whithcomb, D. S., 1973, Before the Roses and Nightingales Excavations at Quasr i Abu Nasr Old Shiraz, The Metropolitan Museum of Art, New York.
- Wilkinson, C.U., 1973, Nishabur: Pottery of the Early Isiamic Period, The Metropolitan Museum of Art, New York.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,356 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 2,457 |