سرپل ذهاب پیشنهادی برای جاینام حُلوان بر اساس مطالعه ی مدارک نوشتاری | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 7، دوره 6، شماره 11، آبان 1395، صفحه 107-116 اصل مقاله (381.62 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2016.1742 | ||
نویسندگان | ||
علیرضا خسروزاده1؛ ناصر نوروززاده چگینی2؛ سامر نظری* 3 | ||
1استادیار باستانشناسی دانشگاه شهرکرد | ||
2عضو هیئت علمی پژوهشکده باستانشناسی | ||
3دانش آموخته ی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان | ||
چکیده | ||
سرپلذهاب یکی از مهمترین حوزههای فرهنگی ایران در دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی بوده است که در استان کرمانشاه و در نزدیکی شهرستان قصرشیرین قرار دارد. این شهرستان بهدلیل موقعیت سوقالجیشی خود که در مسیر جادهی موسوم به ابریشم قرار دارد، در تحولات سیاسی ایران در ادوار مختلف نقش بسزایی داشته است. سابقهی تاریخی این حوزهی فرهنگی بسیار طولانی است، بهطوریکه وجود آثار باستانی همچون نقشبرجستهی آنوبانونی، نقشبرجسته و کتیبهی اشکانی، خود شاهدی بر این ادعا هستند. هدف از این نوشتار، بررسی جغرافیایی تاریخی محدودهی فرهنگی سرپلذهاب بر اساس آگاهیهای موجود در منابع نوشتاری است. بدین منظور عمدهی منابع اصلی بررسی شده نشان میدهد که با گذر زمان و تغییر پادشاهیها از این محدودهی جغرافیایی با عناوین مختلفی یاد شده است که «خالا»، «کالح» و «حُلوان» از آن جملهاند؛ اما این تنوع اسمی سرپلذهاب و شباهت اسمی واژهی حلوان با دیگر مناطق از جمله «حلوان» قهستان - نیشاپور، «حلوان» مصر و «حلوان» عراق باعث ایجاد اختلاف نظر در بین مورخین و جغرافیادانان شده است. با اینحال در منابع معتبر پیش از اسلام، همچون اثر «خاراکسی» از این منطقه قبل از «کارینا» (کرند امروزی) یاد شده است. جغرافیانویسان و مورخین در برخی از مقاطع تاریخی مانند فتوحات اسلامی در ذکر وقایع و حوادث آن ایام از حلوان یاد کردهاند. در اوایل دورهی اسلامی ضمن فتح مداین و جلولاء، از حلوان بهعنوان مقَر یزدگرد سوم یاد شده که در شرق «جلولاء» قرار گرفته بود. حال پرسش اصلی این است که، آیا سرپلذهاب را میتوان با حلوان ذکر شده در منابع یاد شده با محدودهی جغرافیایی امروزی آن منطبق دانست؟ بر اساس پژوهشهای انجام شده در این زمینه و جغرافیای تاریخی سرپلذهاب بهنظر میرسد که حلوان ذکر شده در منابع پیش از اسلام و دورهی اسلامی با محدودهی جغرافیایی سرپلذهاب امروزی انطباق دارد. بر این اساس پژوهش پیشِرو به روش توصیفی-تحلیلی و بر اساس اطلاعات موجود در منابع و اسناد تاریخی و جغرافیایی و نیز تحقیقات صاحبنظران تدوین شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
سرپل ذهاب؛ حُلوان؛ کالح؛ جغرافیایی تاریخی | ||
مراجع | ||
- ابناثیر، عزالدین، 1370، الکامل فی التاریخ، ج 4، تهران: اساطیر. - ابنبلخی، 1384، فارسنامه، تدوین» گای لسترنج و رینولد الن نیکسون، تهران: اساطیر. - ابنخردادبه، عبیداللهبنعبدالله، 1371، المسالک و الممالک، ترجمه» سعید خاکرند، تهران: مؤسسه مطالعات و انتشارات تاریخی میراث ملل. - ابنخلدون، عبدالرحمن، 1345، مقدمهی ابنخلدون، ترجمه: محمد پروین گنابادی، ج 1، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - ابنرسته، احمدبن عمر، 1380، الاعلاق النفیسه، ترجمه: حسین قرهچانلو، تهران: امیرکبیر. - ابنندیم، محمدبن اسحاق، 1381، الفهرست، ترجمه: محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر. - اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، 1347، مسالک و ممالک، تدوین: ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - اولیویه، گیوم آنتوان، 1371، سفرنامه اولیویه، تاریخ اجتماعی، اقتصادی ایران در دوران آغازین عصر قاجاریه، ترجمه: محمدطاهر میرزا، تهران: اطلاعات. - پیگولوسکایا، نینا ویکتوروونا، 1367، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمه: عنایتالله رضا، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - جیهانی، ابوالقاسمبن احمد، 1368، اشکال العالم، ترجمه: علیبن عبدالسلام کاتب، تهران: به نشر. - حموی، یاقوت، 1362، برگزیدهی مشترک یاقوت حموی، ترجمه: محمد پروین گنابادی. تهران: سپهر. - حمزهبن حسن اصفهانی، 1346، تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمه: جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. - خاراکسی، ایزیدور، 1390، ایستگاههای پارتی (کهنترین متن مکتوب جغرافیای ایران باستان)، ترجمه: فیروز حسن عزیز. تهران: گنجینه هنر. - دیاکونوف، میخائیل میخائیلوویچ، 1379، تاریخ ایران باستان، ترجمه: روحی ارباب، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - راولینسون، سر هنری، 1362، گذر از ذهاب به خوزستان، ترجمه: اسکندر امانالهی بهاروند، تهران: آگاه. - زندهدل، حسن، 1379، استان کرمانشاه، تهران: ایرانگردان. - سرکاراتی، بهمن، 1384، «اخبار تاریخی در آثار مانوی»، نشریهی دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه آزاد آبادگان)، سال نخست، شمارهی 2، صص 75-82. - سلطانی، محمدعلی، 1370، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان "باختران". - قنبری، صباح، خسرویزاده، صباح، 1391، «شکلگیری شهر سرپل ذهاب در دورهی قاجار»، پیام بهارستان، سال چهارم، شمارهی 16، صص 319-342. - فلاندن، اوژن، 1324، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران در سالهای 1840-1841 م.، ترجمه: حسین نورصادقی، تهران: اشراقی. - کمری، منوچهر، جمشیدی، رضا، 1392، سرپلذهاب در گذر تاریخ (جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل سرپلذهاب)، کرمانشاه: چشمه هنر و دانش. - گروپ، گرد، 1348، «کتیبهی اشکانی سرپلذهاب»، باستانشناسی و هنر ایران، (وزارت فرهنگ و هنر ادارهی کل باستانشناسی و فرهنگ عامه)، شمارهی 2، صص 52-55. - گلزاری، مسعود، جلیلی، بیتا، کرمانشاهان باستان از آغاز تا سده سیزدهم هجری قمری، بیجا: وزارت فرهنگ و هنر. - گیرشمن، رومن، 1390، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه: محمد معین، تهران: نگاه. - محمدیفر، یعقوب، 1384، «جغرافیای تاریخی منطقه زاگرسمرکزی در دوران پیش از اسلام»، پیام باستانشناس، سال دوم، شماره 4، صص 81-92. - مستوفی، حمدالله بن ابی بکر، 1362، تاریخ گزیده، تهران: امیرکبیر. - مسعودی، ابوالحسن علیبن حسین، 1381، التنبیه و الاشراف، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - مقدسی، محمدبن احمد، 1361، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه: علینقی منزوی، ج 1، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران. - منفرد، افسانه، 1389، حلوان، ج 14، در: دانشنامهی جهان اسلام، توسط: غلامعلی حدادعادل، صص 31-34. تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی. - نصراللهزاده، سیروس، 1390، «ادبیات کتیبهای: بازنگری بر کتیبهی اشکانی سرپلذهاب: گودرز گیو یا گودرز اردوان»، پژوهشهای زبانی، دوره دوم، شمارهی 1، صص 157-175. - نولدکه، تئودور، 1358، تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان، با ترجمه: عباس زریاب، تهران: انجمن آثار ملی. - یعقوبی، احمدبن اسحاق، 1382، تاریخ یعقوبی، ترجمه: محمد ابراهیم آیتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - Daryaee, T., 2002, Šahrestānīhā Ī Ērānšahr: A Middle Persian Text on Late Antique Geography, Epic, and History: with English and Persian Translations and Commentary, Costa Mesa, California: Mazda Publishers.
- Debevoise, N. C., 1942, “The Rock Rielifs of Ancient Iran”, JNES, Vol. 1, No. 1, pp. 76-105
- Henning, W. B., 1952, “A Farewell to the Khagan of the Aq-Aqatärān”, BSOAS, 14, pp. 501-522.
- Herzfeld, E., 1920, Am Tor Von Asien, Berlin: Dietrich Reimer.
- Lumby, J. R., 1891, The Second Book of the Kings, Cambridge: The University Press.
- Zadok, R., 2002, The Ethno-Linguistic Character of Northwestern Iran and Kurdistan in the Neo-Assyrian Period, Tel Aviv: Archaeological Center Publication. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,957 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 2,794 |