بررسی جایگاه شهر گور در دوره ی ساسانیان و چیستی و کارکرد بناهای میانی آن | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 6، دوره 6، شماره 11، آبان 1395، صفحه 91-106 اصل مقاله (2.93 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2016.1741 | ||
نویسندگان | ||
نادیه ایمانی1؛ محمدرضا رحیم زاده2؛ احسان طهماسبی* 3 | ||
1دانشیار گروه معماری دانشگاه هنر تهران | ||
2استادیار گروه معماری دانشگاه هنر تهران | ||
3دانشجوی دکتری معماری، دانشگاه هنر، تهران | ||
چکیده | ||
شهر گور در فیروزآبادِ فارس نخستین پایتخت ساسانیان بهشمار میرود. دو ویرانه در این شهر وجود دارد که یکی از آنها بنایی است برجمانند و دیگری ویرانهای ساخته شده از سنگهای پاکتراش. شماری از مورخان به این آثار اشاراتی کوتاه داشته و برخی پژوهشگران کارکرد آنها به شکل گذرا بررسی کردهاند. با این همه، چیستی و کارکرد این بناها هنوز مبهم است. بنابراین، هدف اصلی این مقاله دستیابی به روایتی منطقی دربارهی چگونگیِ زندگی درون این آثار در دورهی ساسانیان است. از اینرو، روش تحقیق آن تفسیری-تاریخی خواهد بود. پرسشهای اصلی پژوهش دربارهی اهمیت منطقهی فیروزآباد و شهر گور در آغاز دورهی ساسانیان، نام بناهای مهم درون شهر، و کارکرد اصلی این آثار است. برای پاسخ به این پرسشها، نخست، جایگاه ایالت پارس و فیروزآباد را در آغاز دورهی ساسانیان را بررسی میکنیم تا به چشماندازی از موقعیت شهر گور در آن زمان دستیابیم. سپس در بخش دوم مقاله، به مطالعهی نوشتههای مورخان و جغرافیدانان دورهی اسلامی دربارهی این شهر و آثارش میپردازیم تا بدانیم ساختار کالبدی شهر چگونه بوده و آثار معماری آن در دورههای مختلف چه وضعیتی داشته و به چه نامهایی مشهور بودهاند. در مهمترین بخش مقاله، کارکردهای دو بنای مشهور میانیِ شهر را بررسی میکنیم. این کار با مطالعهی نظرات پژوهشگران معاصر و سیّاحان غربی دربارهی این آثار و مقایسهی این دیدگاهها را با یکدیگر و تحلیل استدلالشان، و همچنین بررسی تطبیقی با نمونهای از دورهی اسلامی صورت خواهد گرفت. در پایان، به این نتیجه رسیدیم که شهر گور یا اردشیرخورّه از نظر سیاسی و دینی جایگاه بسیار مهمی در آغاز دورهی ساسانیان داشته و تا پایان دوره، کمابیش جایگاه آیینی خود را حفظ کرده است. با اینکه دربارهی بناهای میانی نظرات متناقضِ بسیاری بیان شده، منطقیترین نتیجهگیری ما این است که این دو اثر بخشی از مجموعهای واحد و متمرکز و سلطنتی بوده که پس از فروپاشی ساسانیان بهسرعت روبه زوال رفتهاند. | ||
کلیدواژهها | ||
گور؛ اردشیرخورّه؛ ساسانیان؛ مناره؛ چهارتاق؛ کاخ؛ معبد | ||
مراجع | ||
- ابنبلخی، 1385، فارسنامه، تصحیح: گای لسترینج، تهران: اساطیر. - ابنحوقل، 1345، صورة الارض، ترجمه: جعفر شعاع، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. - اتینگهاوزن، ریچارد، و گرابار، الگ، 1381، هنر و معماری اسلامی، ج 1، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: سمت. - اشمیت، اریک، 1376، پرواز بر فراز شهرهای باستانی ایران، ترجمه: آرمان شیشهگر، تهران: سازمان میراثفرهنگی. - اصطخری، ابواسحق ابراهیم، 1373، ممالک و مسالک، ترجمه: محمد بن عبدالله تسری، به کوشش: ایرج افشار، تهران: موقوفات محمود افشار یزدی. - اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان، 1368، مرآة البلدان، ج 4، به کوشش: عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران: دانشگاه تهران. - امامشوشتری، محمدعلی، 1347، فرهنگ واژههای فارسی در زبان عربی، تهران: انجمن آثار ملی. - بیانی، شیرین، 1384، شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان، تهران: دانشگاه تهران. - پیرنیا، محمدکریم، 1378، تحقیق در معماری گذشتهی ایران، تدوین: غلامحسین معماریان، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران. - جیهانی، ابوالقاسم احمد، 1368، اشکال العالم، تصحیح: فیروز منصوری، مشهد: به نشر. - خواجه نظامالملک طوسی، ابوعلی قوامالدین حسن، 1389، سیَر الملوک (سیاستنامه)، به کوشش: هیوبرت دارک. تهران: علمی و فرهنگی. - حافظشیرازی، خواجه شمسالدین محمد، 1387، دیوان حافظ شیرازی، تهران: بازتاب اندیشه. - حسینی فسایی، حسن، 1382، فارسنامهی ناصری، ج 2، تصحیح: منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر. - دریایی، تورج، 1383، سقوط ساسانیان، ترجمه: منصوره اتحادیه و فرحناز امیرخانی، تهران: نشر تاریخ ایران. - دیالافوآ، ژان، 1385، سفرنامهی ایران، کلده، و شوش، ترجمه: علیمحمد فرهوشی، تهران: دانشگاه تهران. - رویتر، اسکار، 1387، «معماری ساسانی»، در: سیری در هنر ایران، ج 2، زیر نظر: آرتر پوپ و فیلیس اکرمن، ترجمه: مهدی مقیسه و محمدعلی شاکریراد، تهران: علمی و فرهنگی، صص 637-720. - سامی، علی، 1389، تمدن ساسانی، ج 2، تهران: سمت. - طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، 1384، تاریخ الرُسل و الملوک، ترجمه: صادق نشئت، تهران: علمی و فرهنگی. - طهماسبی، احسان، 1392، «بررسی معماری کاخها و خانههای اشرافی ساسانیان»، مجله پژوهشهای باستانشناسی ایران، شماره 4، همدان: دانشگاه بوعلیسینا، صص 153 ـ 168. - طهماسبی، احسان، 1393، «بررسی معماری و جایگاه عبادتگاههای ایران در دورهی ساسانیان»، بهارستان ایران، شمارهی 1، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، صص 43 ـ 52. - فردوسی، حکیم ابوالقاسم، 1379، شاهنامه، به خط: اولیاء سمیع شیرازی، تهران: سنایی. - فرای، ریچارد نلسون، 1392، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه: مسعود رجبنیا، تهران: سروش. - فرصتشیرازی، محمدنصیر، 1377، آثار عجم، ج 1، تصحیح: منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر. - فرهوشی، بهرام، 1381، فرهنگ فارسی به پهلوی، تهران: دانشگاه تهران. - فلاندن، اوژن، 1356، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمه: حسین نورصادقی، تهران: اشراقی. - کرسوِل، کی.اِی.سی، 1393، گذری بر معماری متقدم مسلمانان، بازنگری: جیمز آلن، ترجمه: مهدی گلچین عارفی، تهران: متن. - گدار، آندره، 1385، «آذرکدهها»، در: آثار ایران، ج 1و 2، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی، صص 11-84. - گیرشمن، رومن، 1390، هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی، ترجمه: بهرام فرهوشی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - محمدی ملایری، محمد، 1374، فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی، تهران: توس. - مستوفی قزوینی، حمدالله، 1389، نزههالقلوب، تصحیح: گای لسترینج، تهران: اساطیر. - مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، 1382، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج 1، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی. - مصطفوی، محمدتقی، 1382، اقلیم پارس، آثار تاریخی و اماکن باستانی فارس، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد، 1385، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه: علینقی منزوی، تهران: کومش. - واندنبرگ، لویی، 1387، باستانشناسی ایران باستان، ترجمه: عیسی بهنام، تهران: دانشگاه تهران. - هرتسفلد، ارنست، 1355، تاریخ باستانی ایران بر بنیاد باستانشناسی، ترجمه: علیاصغر حکمت، تهران: انجمن آثار ملی. - هوف، دیتریش، 1392، «شکلگیری و ایدئولوژی دولت ساسانی از روی شواهد باستانشناختی»، در: ساسانیان، به ویرایش: وستا سرخوش کرتیس و سارا استوارت، ترجمه: کاظم فیروزمند، تهران: نشر مرکز، صص 40-75. - هوف، دیتریش، 1366، «فیروزآباد». در: شهرهای ایران، ج 2، به گردآوری: محمدیوسف کیانی، ترجمه: کرامتالله افسر، تهران: جهاد دانشگاهی، صص 75-99. - هیلنبراند، روبرت، 1383، معماری اسلامی، شکل و کارکرد و معنی، ترجمه: باقر آیتاللهزاده شیرازی، تهران: روزنه. - Huff, D., 1974. “An Archaeological Survey in the Area of Firūzābād”, In: Firuz Bagherzadeh (ed.), Proceedings of the 3rd annual symposium on archaeological research in Iran 1973. Tehran: Iranian Centre of Archaeological Research, 155-176. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,305 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 4,350 |