مطالعه تطبیقی راه های تجاری و نقش قلاع نظامی بر پیشرفت تجارت منطقه ای و فرامنطقه ای شمال غرب ایران در دوره ی اسلامی (با مطالعه موردی شهرستان کوثر در استان اردبیل) | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 11، دوره 6، شماره 10، فروردین 1395، صفحه 193-210 اصل مقاله (960.88 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2016.1554 | ||
نویسندگان | ||
حمید خانعلی* 1؛ رضا رضالو2؛ اسماعیل همتی ازندریانی3 | ||
1دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس | ||
2دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی | ||
3دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا | ||
چکیده | ||
از جمله نقاط کلیدی در مطالعات باستانشناسی دوره اسلامی استان اردبیل، مناطق جنوبی آن شامل شهرستانهای خلخال و کوثر است که به جهت موقعیت سوق الجیشی مناسب عامل ارتباط مناطق مرکزی ایران با دشت اردبیل، دشت مغان و منطقهی قفقاز بوده است. در این راستا سؤالات متعددی مطرح است که مهمترین آنها شامل، 1) چه مدارک باستانشناختی در زمینهی اهمیت منطقهی شهرستان کوثر و موقعیت مناسب ارتباطی این منطقه وجود دارد؟ 2) تأثیر موقعیت سوقالجیشی در تشکیل راههای تجاری و امکانات بینراهی شهرستان کوثر چیست؟ روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی ـ تحلیلی بوده و با استفاده از پژوهشهای میدانی (بررسی، شناسایی و مستندنگاری یافتههای باستانشناسی) و مطالعات کتابخانهای (بهویژه متون مورخان و جغرافیانویسان دورهی اسلامی) بوده است. مهمترین راههای شناسایی شده در این شهرستان، جادهی فرامرزی قفقاز و دو مسیر مواصلاتی گیلان و آذربایجان میباشد. مطالعهی متون و یافتههای باستانشناسی نشان میدهد «قاباققلعه فیروزآباد» مهمترین قلعهی نظامی منطقه است؛ این قلعه از یکسو با برقراری امنیت زمینههای لازم برای ایجاد امکانات بینراهی متعدد در این شهرستان را فراهم و از این طریق باعث تسهیل و افزایش ارتباطات تجاری فرامنطقهای این حوزهی فرهنگی شده است. مکانگزینی قلعههای استحکاماتی در مناطق با موقعیت استراتژیک، از یکطرف با اهداف حفظ مالکیت خرد (درونمنطقهای) و از طرف دیگر با ایجاد امنیت راههای تجاری باعث حفظ منافع ملی و مالکیت کلان (برون منطقهای) شده است. مهمترین دستاوردهای پژوهش حاضر، شناسایی یک مسیر تجاری (جادهی قفقاز) و دو مسیر مواصلاتی (بین آذربایجان و گیلان) و امکانات بینراهی مرتبط با آنها، پل قیزکورپوسی، استراحتگاه قوش قایاسی، کاروانسرای آرپاچایی، کاروانسرای شاهعباسی و چندین راهنشان در منطقه است. نتایج پژوهش حاضر، نشان میدهند که الگوی پراکنش آثار دورهی اسلامی منطقهی مورد بحث، تحتتأثیر جغرافیای محیطی همچون معابر و رودخانهها، راهها و حفظ حاکمیت سرزمینی خرد و کلان قرار دارد. | ||
کلیدواژهها | ||
استان اردبیل؛ شهرستان کوثر؛ راههای تجاری؛ قلاع نظامی | ||
مراجع | ||
- ابنحوقل، ابوالقاسم محمد، 1366، صوره الارض، ترجمه: جعفرشعار، چاپ دوم، تهران، انتشارات امیرکبیر. - ابنخرداذبه، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله ابن خرداذبه، 1889 م.، المسالک و الممالک (280 هـ.ق.)، بیروت، نشر دار صادر افست لیدن. - ابودلف، 1342، سفرنامه ابودلف، تصحیح: مینورسکی، ترجمه: سید ابوالفضل طباطبایی، تهران، انتشارات فرهنگ ایران زمین. - احتشامی، منوچهر، 1386، پلهای ایران، چاپ اول، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی. -الیعقوبى، احمد بن ابى یعقوب، 2536، البلدان (284 هـ.ق.)، تهران، بنگاه ترجمه: و نشر کتاب. -بای، یارمحمد، 1388، ژئوپولیتیک تاریخی ایران، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی. -بغدادى، صفىالدین عبدالمؤمن بن عبدالحق، 1412 هـ.ق.، مراصد الاطلاع على اسماء الامکنهی و البقاع (739 هـ.ق.)، ج 3، چاپ اول، بیروت، نشر دار الجیل. -ترابی طباطبایی، سید جمال، 1355، آثار باستانی آذربایجان، ج 2، چاپ اول، تبریز، انتشارات انجمن آثار ملی. -حموى بغدادى، یاقوت،1383، معجمالبلدان (626 هـ.ق.)، چاپ اول، تهران، نشر سازمان میراث فرهنگى کشور. -خاماچی، بهروز، 1370، فرهنگ جغرافیای آذربایجان شرقی، تهران، انتشارات سروش. -خانعلی، حمید، 1385، «گزارش ثبت آثار فرهنگی شهرستان کوثر»، همکار شرکت مهندسین مشاور کهندژ شارستان، سازمان میراث فرهنگی و ادارهی کل میراث فرهنگی استان اردبیل (منتشر نشده). -خانعلی، حمید، 1392، «مطالعهی آثار دوره اسلامی شهرستان کوثر استان اردبیل براساس بررسی باستانشناختی منطقه»، پایاننامه کارشناسیارشد، استاد راهنما: دکتر سید مهدی موسویکوهپر، دانشگاه تربیت مدرس. -دلاواله، پیترو، 1348، سفرنامهی دلاواله، ترجمه: شعاالدین شفا، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب. -آرشیو اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل، 1387، خلخال، در اردبیل نگین گردشگری ایران، چاپ اول، اردبیل. -قدامهی بن جعفر، 1370، الخراج (320 هـ.ق.)، چاپ اول، تهران، نشر البرز. -کاشانی، غیاثالدین جمشید، 1366، رسالهی طاق و ازج، ترجمه و تحشیه: سید علیرضا جذبی، چاپ اول، تهران، انتشارات سروش. -مخلصی، محمد علی، 1379، پلهای قدیمی ایران، تهران، چاپ اول، انتشارات میراث فرهنگی. -مستوفی، حمدالله، 1378، نزهه القلوب، بهکوشش: سید محمد دبیرسیاقی، چاپ اول، تهران، انتشارات طاها. -مقدسى، أبو عبدالله محمد بن أحمد، 1361، احسن التقاسیم فى معرفهی الاقالیم (قرن چهارم هـ.ق.)، ترجمه: علینقی منزوی، چاپ اول، تهران، شرکت مولفان و مترجمان. -ملازاده ،کاظم و مریم محمدی، 1379، دایرهی المعارف بناهای تاریخی ایران در دورهی اسلامی، ج 3، مساجد تاریخی، تهران، انتشارات حوزه هنری. -مهجوری، اسماعیل، 1381، تاریخ مازندران، ج 1، چاپ اول، تهران، نشر توس. -نقیب، سید مسعود، 1379، خلخال و مشاهیر، تبریز، انتشارات مهد آزادی. -هویدا، رحیم، 1351، «پلهای تاریخی آذربایجان»، مجلهی بررسیهای تاریخی، سال 7، شماره 1، فروردین. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,937 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 4,605 |