بررسی متالوگرافی، ICP-OES و SEM-EDS سه شئ آلیاژیِ عصر مفرغ مکشوف از بخش جنوبی حوضه ی هلیل رود، جیرفت | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 4، دوره 6، شماره 10، فروردین 1395، صفحه 67-82 اصل مقاله (702.75 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2016.1547 | ||
نویسندگان | ||
فاطمه یاوری1؛ رحمت عباس نژاد* 2؛ محمد مرتضوی3؛ نادر علیدادی سلیمانی4 | ||
1دانش آموخته کارشناسی ارشد باستانشناسی | ||
2استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه مازندران | ||
3استادیار دانشگاه هنر اصفهان | ||
4کارشناس ارشد سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری (استان کرمان) | ||
چکیده | ||
فعالیتهای جدید باستانشناسی در جیرفت، در جنوب استان کرمان، علاوهبر کشف شواهد آغاز شهرنشینی، منجر به شناسایی مدارک فلزکاری، اشیای فلزی، شواهد معدنکاری کهن و سربارههای استحالهی کانسنگها گردیده است. در مجموعهی اشیای بازیافتی از حفاران غیرمجاز از منطقهی معروف به «میل فرهاد»، در جنوب خاوری دشت جیرفت، یک سنجاق و دو میله مفرغی انتخاب و در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفتهاند. بر پایهی مقایسه آنها، با نمونههای مکشوف از کاوشهای علمی باستانشناسی، قدمت آنها به عصر مفرغ (اواخر هزارهی چهارم و سوم ق.م.) برمیگردد. هدف نگارندگان شناخت آلیاژگری فلزات و مسائل فنی فلزکاری عصر مفرغ است که با پرسشهایی در زمینه ترکیبات عنصری و روشهای ساخت، زنجیره تولیدی و عملکردی اشیا و سازوکارهای اقتصادی-اجتماعی جوامع عصر مفرغ منطقه مورد مطالعه دنبال شده است. تولید اشیا با روشهای ذوب و قالبگیری و چکشکاری، دارا بودن زنجیره تولیدی و عملکردی در سطح منطقهای و فرامنطقهای و همچنین، وجود ساختار اقتصادی-اجتماعی و اداری پیشرفته در جوامع عصر مفرغ منطقه، پیشفرضهای مقاله حاضر هستند. نگارندگان، با استفاده از روش متالوگرافی، روشهای ساخت این اشیا را چکشکاری سرد و چکشکاری گرم، تشخیص دادهاند. عناصر موجود در آخالها، گویچهها و ناخالصیهای این اشیا، با استفاده از روشهای SEM-EDS و ICP-OES بررسی کمّی و کیفی شدند. ترکیب اصلیِ این سه آلیاژ از نظر فنی، مشابه فلزکاری عصر مفرغ منطقه جنوب خاوری ایران است؛ سنجاق و یکی از میلهها، از نوع آلیاژ مسِ آرسنیکی و میله دیگر، از مس تقریباً خالص میباشد. دیگر عناصر شناساییشده در آنها، نظیر: آنتیموان، روی، قلع، سرب، استرانسیم، آهن و نقره، با نتایج آزمایشهای شیمیایی کانسنگهای منطقه، همپوشانیِ بهنسبت دقیقی دارند. گونهشناسی این اشیا و تشابه فنی و ساختاری آنها، روابط بین محوطههای باستانی منطقهی جنوب خاوری ایران را با یکدیگر و همچنین، با سایر مراکز باستانی در فلات ایران و مناطق همجوار، قابل تحلیل میسازد. | ||
کلیدواژهها | ||
عصر مفرغ؛ جیرفت؛ سنجاق فلزی؛ میله فلزی؛ متالوگرافی | ||
مراجع | ||
- دانشی، علی، 1386، «گزارش بررسی و شناسایی باستانشناسی شهرستان جیرفت (حوزهی ساردوئیه)»، فصل دوم، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمان (منتشر نشده). - شهسواری، میثم، 1390، «گزارش بررسی و شناسایی باستانشناسی شهرستان رابر»، فصل چهارم، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمان (منتشر نشده). - علیدادی سلیمانی، نادر، 1387، «مقدمهای بر جغرافیای طبیعی و محیط زیست حوضهی هلیل»، مجموعه مقالات نخستین همایش بینالمللی تمدن حوزهی هلیل، به کوشش: یوسف مجیدزاده، سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان کرمان، کرمان، چاپ اول، صص 28- 22. - مجیدزاده، یوسف، 1387، «پروژه باستانشناختی حوضهی هلیل: کشفی افسانهای»، مجموعه مقالات نخستین همایش بینالمللی تمدن حوضهی هلیل، بهکوشش: یوسف مجیدزاده، سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان کرمان، کرمان، چاپ اول، صص 52- 31. - میسون، برایان و کارلتون مُر، 1376، اصول ژئو شیمی، ترجمه: علیاصغر شرفی، شیراز: نشر دانشگاه شیراز، چاپ سوم. - وطندوست، رسول، 1367، «مـرمت، حفاظــت و مطالعه فنی تعدادی از اشیاء فلزی گنجینه ارجان»، اثـــر، سازمان میراث فرهنگی کشور، شماره 15 و 16، صص 110- 98. - یاوری، فاطمه، 1393، «فلزگری حوضهی هلیلرود در عصر مفرغ: مطالعه موردی سنجاقها و میلههای مفرغی»، پایاننامه کارشناسیارشد باستانشناسی دانشگاه مازندران، استاد راهنما: رحمت عباسنژاد سرستی (منتشر نشده).
- Bazin, D. & H. Hubner, 1969, Copper Deposits in Iran, Geological Survey of Iran, Ministry of Information Press, Tehran.
- Beale T. W. & Lamberg –Karlovsky, C.C., 1986, “Summary of Change and Development in the Early Periods at Tepe Yahya, 4900 –3300 B. C.” in Excavation at Tepe Yahya , Iran , 1967 – 75, the Early periods, Pea-body Museum of Archaeology and Ethnology, Harvard University, c.c. Lamberg –Karlovsky & T.W. Beale (eds.).
- Berthoud T. et al., 1979. “The Early Iranian Metallurgy: Analytical Study of Copper Ores from Iran”, in Proceedings of the 18th International Symposium on Archaeometry and Archaeological Prospection, KÖln: Rheinland Verlag: 68 – 74.
- Caldwell J.R., 1967, Investigation at Tal-i- Iblis, Illinois State Museum Preliminary Reports 9, Springfield.
- Charles, J. A., 1974, “Early arsenical bronzes—a metallurgical view”, American Journal of Archaeology, 71 (1): 21– 26.
- Childe, V.G., 1942, What Happened in History, Harmonds Worth, Penguin Books.
- Coghlan, H. H., 1975, Notes on the Prehistoric Metallurgy of Copper and Bronze in the Old World, Occasional Paper on Technology 4, 2nd ed., Oxford.
- Dougherty, R. C. & Caldwell, J. R., 1966, “Evidence of Early Pyrometallurgy in the Kerman Range in Iran”, Science, Vol. 153: 984-985.
- Dougherty R., & Caldwell, J. R., 1967, “Evidence of Early Pyrometallurgy in the Kerman Range in Iran”, in J. R. Caldwell (ed.), Investigations at Tal-i-Iblis, Springfield: Illinoise State Museum.
- Fleming, S. J. et al., 2006, “The Archaeometallurgy of War Kabud, Western Iran”, Iranica Antiqua XLI: 47-57
- Forbes R. J., 1971, “Studies in Ancient Technology”, Vol. VIII, Leiden.
- Ghirshman, R., 1938, Fouilles de Sialk pres de Kashan 1933, 1934, 1937, Vol. I, Paris: Librairie Orientaliste Paul Geutner. 206.
- Hakemi, A., 1997, Shahdad: Archaeological Excavations of a Bronze Age Center in Iran, Rome: Ismeo, Translated by S. M. S. Sajjadi, New Delhi: Instituto Italiano per il Midio et Estremo Oriente.
- Heskel, D. & Lamberg-Karlovsky, C.C., 1979, “An alternative sequence for the development of metallurgy: Tepe Yahya”, Iran. In T. A. Wertime & J. Muhly, (eds.), The Coming of the Age of Iron. New Haven: Yale University Press, pp. 229–266.
- Lamberg – Karlovsky C.C., 1974, “Survey of Excavation in Iran,1972 – 73: Tepe Yahya”, Iran 12.
- Lechtman, H., 1996, “Arsenic Bronze: Dirty copper or chosen alloy? A view from the Americas”, Journal of Field Archaeology 23: 477- 514.
- Moorey, R. S., 1969, “Prehistoric copper and bronze metallurgy in western Iran (with special Reference to Luristan)”, Iran, No.7: 133-134
- Moorey P. R. S., 1982, “Archaeology and Pre-Achaemenid Metalworking in Iran: a fifteen year retrospective”, Iran 20: 81-101.
- Oudbashi, O. & Davami, P., 2014, “Metallography and microstructure interpretation of some archaeological tin bronze vessels from Iran”, Materials Characterization, Vol. 97: 79- 87.
- Pernicka E., 2004, “Copper and Silver in Arisman and Tappeh Sialk and the Early Metallurgy in Iran”, in Presiens Antike Pracht, Deeutshes Bergbau-Museum Bochum, T. StÖllner, R. Slotta & A. R. Vatadoust (eds.), Band 2, Vol. 1: 232- 239.
- Pigott, V. C., 1999, “The Development of Metal Production on the Iranian Plateau: An Archaeometallurgical Perspective, In The Archaeometallurgy of the Asian Old World, V. C.” Pigott (ed.), pp. 73- 106, MASCAP 16. Philadelphia: University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology.
- Pigott, V. C., 2004, “On the Importance of Iran in the Study of Prehistoric Copper-Base Metallurgy, In Persia's Ancient Splendour, Mining, Handicraft and Archaeology, Stöllner T., Slotta R. & A.R” Vatandoust (eds.), pp. 28-43.
- Pigott, V.C., Howard S. M. & Epstein S. M., 1982, “Pyrotechnology and Culture Change at Bronze Age Tepe Hissar (Iran), Erly Py-rotechnology: The evolution of the first fire-using industries,” Paper Prreesented at a Seminar on Early Pyrotechnology Held at the Smithsonian Institution, Washington, D.C., and the National Bureau of Standards, Gaithersburg, Maryland, April 19-20.
- Scott, D. A., 1991, Metallography and Microstructure of Ancient and Historic Metals, Los Angeles: Getty Conservation institute.
- Scott, D. A., 2002, Copper and Bronze in Art: Corrosion, Colorants and Conservation, Getty, Conservation Institute Publications, Los Angeles
- Thornton, C. P., 2001, Tepe Yahya Revisited: The assessment of the metallurgical sequence of the Iranian Plateau from the Chalcolithic to the Iron Age through chemical and metal-lographic analyses of a "trinket" technology, B.A. Thesis, Harvard University.
- Thornton, C. P., 2009, “The Emergence of Complex Metallurgy on the Iranian Plateau: Escaping the Levantine Paradigm”, Journal of World Prehistory, Vol. 22 (3): 301-327.
- Thornton, C. P. & Ehlers C., 2003, “Early Brass in the Ancient Near East”, in Institute for Archaeo- Metallurgical Studies News (iams) 23, University College London, 3-8.
- Thornton, C. P., Golden, J. M., Cillick, D.J., Pigott, V. C., Rehren T. H., & Roberts, B. W., 2010. “A Chalcolithic Error: Rebuttal to Amzallag 2009”, American Journal of Archaeology 114: 305- 315.
- Thornton, C. P. & Lamberg- Karlovsky C.C., 2002, “On pins and needles: tracing the evolution of copper-base alloying at Tepe Yahya, Iran,via ICP-MS analysis of common-place items”, Journal of Archaeological Science 29 (12): 1451-1460.
- Thornton C.P. & Lamberg-Karlovsky, C.C., 2013, “A New Look at the Prehistoric Metallurgy of Southeastern Iran”, British Institute of Persian Studies, Vol. 42: 47-59.
- Tosi, M., 1969, Excavation at Shahr- i – Sokhta, Preliminary Report on the Second Campaign September – December 1968. East and West 19.
- Tylecote, R. F. & Mckerrell H., 1970, “Examination of Copper Alloy Tools form Tal-y-Yahya, Iran”, in Bulletin of the Historical Metallurgy Group, Vol. 5: 37-38.
- Wertime, T. A., 1973, “The Beginning of Metallurgy: A New Look”,Science 182: 875-887
- Society.sushiant.com/Category/فلزات، 22/01/1393 | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,921 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 5,314 |