
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 485 |
تعداد مقالات | 5,045 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,290,882 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,354 |
الگوی استقراری و ارزیابی عوامل محیطی در شکلگیری استقرارهای دورۀ ساسانی در دشت ورامین، استان تهران | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 14، شماره 43، اسفند 1403، صفحه 91-124 اصل مقاله (1.48 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2025.28599.2639 | ||
نویسندگان | ||
نرگس زاهدی1؛ مرتضی حصاری* 2؛ مصیب امیری3؛ حسن درخشی4 | ||
1دانشجوی دکتری باستانشناسی، گروه باستانشناسی، دانشکدۀ ادبیلات و علوم انسانی، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. | ||
2دانشیار گروه باستانشناسی پیشازتاریخ، پژوهشکدۀ باستانشناسی، پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری تهران، ایران (نویسندۀ مسئول). | ||
3دانشیار گروه باستانشناسی تاریخی، پژوهشکدۀ باستانشناسی، پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری تهران، ایران. | ||
4استادیار گروه باستانشناسی، دانشکدۀ ادبیلات و علوم انسانی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران. | ||
چکیده | ||
تشکیل و یا ویرانی استقرارگاهها، تحتتأثیر مستقیم عوامل محیطی است و بدون شناخت این عوامل، شناسایی ابعاد اجتماعی، اقتصادی و حتی معنوی انسانهای گذشته، سخت و مشکل مینماید. درحقیقت پایۀ مطالعات باستانشناسان، جستوجو و یافتن تعاملات مابین جوامع انسانی و محیط پیرامون آن و همچنین فناوریهایی است که گروههای انسانی برای سازگاری خود با محیط، اقدام به ابداع آنها کردهاند. دشتورامین که برروی مخروطافکنۀ جاجرود واقعشده است، شرایط مناسبی برای ایجاد استقرارگاههای انسانی فراهم کرده است؛ حاصل رسوبگذاری این مخروطافکنه که مناسب کشت و زرع بوده و باعث حاصلخیزی اراضی کشاورزی منطقه شده، بههمراه آبوهوای گرموخشک و شرایط مطلوب محیطی، توانایی اسکان و تغذیۀ جمعیتهای انسانی را در این دشت از دورۀ پارینهسنگی تا عصر حاضر فراهم آورده است. هدف از این پژوهش، ضمن شناسایی استقرارگاههای دورۀ ساسانی، تجزیه و تحلیل عوامل زیستمحیطی و عامل جغرافیایی بهمنظور تبیین الگوهای استقرار دورۀ ساسانی دشت ورامین است؛ ازاینرو، مهمترین پرسش این است که، چه وابستگی و ارتباطی مابین ساختارهای اقلیمی و محیطزیستی با شکلگیری استقرارگاههای دورۀ ساسانی در دشت ورامین وجود دارد؟ پژوهش حاضر از نظر روش، توصیفی و تحلیلی است؛ روش جمعآوری داده در این پژوهش، از نوع مشاهدات عینی، توصیف و مطالعۀ تطبیقی است که به دو روشِ میدانی و کتابخانهای، بههمراه استفاده از نرمافزارهای جغرافیایی و سنجش از راه دور به تحلیل و نتیجهگیری پرداخته است. از مهمترین نتایج بررسی باستانشناسی صورتگرفتۀ حاضر، شناسایی استقرارگاههای دورۀ ساسانی است که در سنجش توزیع استقرارگاههای ساسانی این حوزه بهکار خواهند آمد تا چشمانداز بسیار دقیق و جامعی برای فهم نوع زندگی اجتماعی مردمان آن دوره ترسیم کنند. | ||
کلیدواژهها | ||
باستانشناسی مرکز فلات ایران؛ دشت ورامین؛ الگوی استقرار؛ عوامل محیطی؛ دورۀ ساسانی | ||
مراجع | ||
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی، (1367). مراةالبلدان. بهکوشش: عبدالحسین نوایی، تهران: دانشگاه تهران. - امیرحاجلو، سعید، (1400). «چالشها و کاستیهای مطالعات باستانشناسی تحلیل الگوی استقرار در ایران، ارزیابی انتقادی و چند پیشنهاد». پژوهشنامۀ انتقادی متون و برنامههای علومانسانی، 21 (8): 58-33. https://doi.org/10.30465/crtls.2021.33342.2014 - بدیعی، ربیع، (1362)، جغرافیای مفصل ایران. تهران: اقبال. - بریگز، کا، (1378). «نگرشی بر روشهای تحلیل الگوهای فضایی نقطهای». ترجمۀ فرهاد شهداد، مجلۀ رشد آموزش جغرافیا، 52: 16-10. - حاتمینژاد، حسین؛ و دارابخانی، رسول، (1385). «تحلیلی بر نظریۀ مکانمرکزی کریستالر». سپهر، 60: 69-65. - حبیبی، حسین، (1396). «الگوی استقراری و تحلیل تحولات اجتماعی منطقۀ آبدانان در دورۀ ساسانی». رسالۀ دکتری باستانشناسی دانشگاه بوعلی همدان (منتشرنشده). - حسینزادهدلیر، کریم، (1380). برنامهریزی ناحیهای. تهران: انتشارات سمت. - حصاری، مرتضی؛ و اکبری، حسن (1400). « اُلگوی مکانگزینی فرهنگ چشمهعلی در دشتورامین». جستارهای باستانشناسی پیش از اسلام، 12: 30-17. https://doi.org/10.22034/IAEJ.2022.13795.1035 - حصاری، مرتضی؛ اکبری، حسن؛ مرادسلطان، محمدشریف و قاسمی، سبحان، (1393). «بررسی نظاممند جنوب پیشوا، بخش جوادآباد ورامین». گزارش سیزدهمین گردهمآیی باستانشناسی ایران، تهران: پژوهشکدۀ باستانشناسی، 109-107. - حکمتپور، محمود؛ فیضنیا، سادات؛ احمدی، حسن و خلیلپور، ابوالفضل (1386). «پهنهبندی مناطق مناسب برای تغذیه مصنوعی در دشت ورامین به کمک GIS و سامانۀ پشتیبانی تصمیمگیری DSS». محیطشناسی، 42: 18-1. DOR: 20.1001.1.10258620.1386.33.42.1.1 - خلعتبری، محمدرضا، (1380). «گزارش بررسی شهرستان ورامین». تهران: مرکز اسناد پژوهشکدۀ باستانشناسی (منتشرنشده). - رامشت، محمدحسین، (1389). «فضا در ژئومورفولوژی برنامه ریزی و آمایش فضا». برنامهریزی وآمایش فضا، 14، (4): 136-111. https://hsmsp.modares.ac.ir/browse.php?a_id=3049&sid=21&slc_lang=fa - رضالو، رضا؛ پورکریمی، پرویز؛ آیرملو، یحیی و طهماسبی، فریبرز، (1397). «تحلیل تأثیر پدیدههای جغرافیایی در توزیع فضایی سکونتگاههای عصرمفرغ (3000-1500 ق.م.) استان اردبیل». مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی، 43: 363-343. - رهنمایی، محمدتقی، (1369). مجموعه مباحث و روشهای شهرسازی. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی. - زمردیان، محمدجعفر، (1386). کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامهریزی شهری و روستایی. تهران: دانشگاه پیامنور - زهتابیان، غلامرضا؛ حامدیشهرکی، رضا؛ و امیرارسلانی، فرهاد، (1384). «بررسی خاک مناطق شمالی و جنوبی دشت ورامین از نظر نقش عناصر در جهت توان تولید و حاصلخیزی». بیابان، 10 (2): 409-399. - ساریخانی، مجید؛ حیدریان، محمود؛ و پارسه، شهرام، (1395). «بررسی و تحلیل الگوی استقراری محوطههای ساسانی در دشت میانکوهی سنقر و کلیایی». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 10: 120-101. https://doi.org/10.22084/nbsh.2016.1549 - صمدی، حبیبالله، (1336). اطلاعاتی اجمالی دربارۀ چند ظرف مکشوفه در دروس شمیران. تهران: موزه ایرانباستان. - فرهودی، رحمتالله، (1370). «اطلس شیب ایران و نتایج مساحی آن». پژوهشهای جغرافیایی، 27: 93-75. - کابلی، میرعابدین، (1378). بررسی باستانشناسی قمرود. تهران: پژوهشکده باستانشناسی. - کردوانی، پرویز، (1387). جغرافیای خاکها. تهران: دانشگاه تهران. - کوثری، یحیی، (1355). «بررسی استان مرکزی در شرق ری». گزارشهای کنگره مونیخ، 1976. -لایقی، صدیقه؛ و کرم، امیر، (1397). «طبقهبندی هیدروژئومورفولوژیکی رودخانه جاجرود با مدل روزگن». پژوهشهای ژئومورفولوژی کمّی، 3(3): 130-143. https://www.geomorphologyjournal.ir/article_77965.html - مترجم، عباس؛ و بلمکی، بهزاد، (1388). «بررسی و تحلیل استقرارهای اشکانی دامنههای شمالی الوند (همدان)». مطالعات باستانشناسی، 1 (1): 153-135. https://jarcs.ut.ac.ir/article_28634.html - مختاریطالقانی، اسکندر، (1373). «تحلیل آماری بررسیهای باستانشناسی منطقۀ ساوه». یادنامۀ گردهمایی باستانشناسی شوش، تهران: سازمان میراثفرهنگی: 294-253. - مطالعات طرح جامع و احیاء توسعه کشاورزی و منابع آب حوزههای آبریز مرکزی و همدان (1373-1368). جلد سوم. منابع آب، معاونت طرح و برنامه وزارت جهاد کشاورزی. - مقصودی، مهران؛ زمانزاده، سیدمحمد؛ اهدایی، افسانه؛ یوسفیزشک، روحالله؛ و یمانی، مجتبی، (1394). «تحلیل نقش عوامل محیطی در مکانگزینی سکونتگاههای پیشازتاریخ دشتورامین با استفاده از منطق فازی». برنامهریزی و آمایش فضا، 19(3): 261-233. https://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-11056-fa.html - مقصودی، مهران؛ فاضلینشلی، حسن؛ عزیزی، قاسم؛ گیلمور، گوین؛ و اشمیت، آرمین، (1391). «نقش مخروطافکنهها در توزیع سکونتگاههای پیشازتاریخ از دیدگاه زمینباستانشناسی (مطالعه موردی: مخروطافکنه جاجرود و حاجیعرب)».پژوهشهای جغرافیای طبیعی، 44: 22-1. https://doi.org/10.22059/jphgr.2012.30239 - ملکشهمیرزادی، صادق، (1376). «گزارش مقدماتی حفّاری در گمانههای آزمایشی در پوئینک ورامین». گزارشهای باستانشناسی 1، تهران: پژوهشکدۀ باستانشناسی: 49-39. - موسوینیا، سیدمهدی؛ و نعمتی، محمدرضا، (1395). «بررسی باستانشناسی قلعه ایرج ورامین؛ تاریخگذاری و کاربری». مطالعات باستانشناسی، 8 (2): 208-189. https://doi.org/10.22059/jarcs.2017.61778 - نیکنامی، کمالالدین، (1385). «مبانی نظری باستانشناسی پهندشت». پژوهشهای باستانشناسی و مطالعات میانرشتهای، 2 (3): 24-11. - نیکنامی، کمالالدین، (1387). روشهای تحلیل کمی در پژوهشهای باستانشناسی. جلد اول، تهران: سمت. - واندنبرگ، لویی، (1345). باستانشناسی ایرانباستان. تهران: دانشگاه تهران. - Amirhajloo, S., (2021). “Challenges and Shortcomings of “Settlement Patterns Analysis” Studies in the Archaeology of Iran: A Critical Evaluation and Some Suggestions”. Pizhuhish nāmah-i intiqādī-i mutūn va barnāmah hā-yi ̒ulūm-i insāni (Critical Studies in Texts & Programs of Human Sciences), 21(8): 29-54. https://doi.org/10.30465/crtls.2021.33342.2014(in Persian). - Aston, M., (1999). Interpreting the landscape. London and New York, Routledge. - Badiee, R., (1983). Detailed geography of Iran. Tehran: Eqbal. (in Persian). - Barton, C. M., Bernabeu, J. J., Aura, E., Gracia, O. & La Roca, N., (2002). “Dynamic landscapes, aritifact taphonomy and landuse modeling in the Western Mediterranean”. Geoarchaeology: An International Journal, 17: 155-190. https://doi.org/10.1002/gea.10008 - Berkhout, F., Herlin, J. & Jordan, A., (2001). Socio-Economic Futures in Climate Change Impact Assessment: Using Scenarios as Learning Machines. https://doi.org/10.1016/s0959-3780(02)00006-7. - Christaller, W., (1966). Central Places in Southern Germany. Translated by Carlisle W. Baskin, Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall. - Conolly, J. & Lake, M., (2006). Geographical information systems in archaeology. Cambridge University. https://doi.org/10.1017/CBO9780511807459 - Dalla Bona, L.., (1994). Methodological consideration, cultural heritage resource predictive modeling project. Vol. 4, Center for Archaeological Resource Prediction, Lakehead University, Thunder Bay Ontarion. - Etimad al-Sultaneh, M. H. Ibn-A., (1988). Marat al-Baldan. Navaie, A (Eds), Vol I, Tehran: University of Tehran. (in Persian). - Farhoodi, R., (1991). “Slope Atlas of Iran and its area results”. Geography Research, 27: 75-93. - Gillmore, G. K., Stevens,T., Buylaert, J.P., Coninghamm, R.A.E., Batt, C., Fazeli, H., Young, R. & Maghsoudi, M., (2011), “Geoarchaeology and the Value of Multidisciplinary Palaeoenvironmental Approaches: A case Study from the Tehran Plaine, Iran”. Geoarchaeology and Multidisciplinarity, 49-67. https://doi.org/10.1144/SP352.5 - Gladfelter, B. G., (1977). “Geoarchaeology: The geomorphologist and archaeology”. American Antiquity, 42 (4): 519-538. https://doi.org/10.2307/278926 - Goudie, A. S., (1987). Geography and archaeology: The growth of a relationship. Wagstaff, J. M. (Ed.), Landscape and Culture, Oxford: Basil Blackwell. https://doi.org/10.2307/634875 - Habibbi, H., (2017). “Settlement model and analysis of social developments in Abdanan region during the Sassanid period”. Ph.D Dissertation in archeology of Boali Hamadan University (UnPublished). - Harvey, J., (1996). Urban Land Economics. McMillan. https://doi.org/10.1007/978-1-349-24441-6 - Hataminejad, H. & Darabkhani, R., (2006). “An Analysis of Chrystaller's Central Place Theory”. Sepehr, 60: 65-69. - Hekmatpour, M., Feiznia, S., Ahmadi, H. & Khalilpour, A., (2007). “Zoning suitable areas for artificial feeding in Varamin Plain with the help of GIS and DSS decision support system”. Journal of Environmental Studies, 42: 1-18. DOR: 20.1001.1.10258620.1386.33.42.1.1 - Hessari, M., Bernbeck, R., Rol, N., Pollock, S. & Wolff-Heger, L., (2024). “Tappeh Moeinabad. A Late Neolithic Site in the Varamin Plain, Iran”. Journal of Neolithic Archaeology, 1-29. https://doi.org/10.12766/jna.2024.1. - Hessari, M. & Akbari, H., (2022). “The Establishment Pattern of Cheshmeh Ali Culture as a Choice of a Place in Varamin Plain”. Journal of Iran’s Pre Islamic Archaeological Essays, 6(2): 17-30. https://doi.org/10.22034/iaej.2022.13795.1035 (in Persian). - Hessari, M., Akbari, H., Moradsoltan, M. & Ghasemi, S., (2014), “Systematic Survey of South Peshwa, Javadabad District, South Varamin”. Reports of the 13th Annual Symposium of Iranian Archaeology, Tehran: ICAR, 107-109. - Hosseinzade, M., (2010). “Investigating environmental and climatic variables affecting the expansion of cotton cultivation in Razavi Khorasan province in GIS environment”. M.A Thesis in Geography, University of Sistan va Balouchestan (Unpublished). - Johnson, G. A., (1972). “A Test of the Utility of Central Place Theory in Archaeology. In: P. J. Ucko, G. W. Dimbleby. Tringham, eds. Man, Settlement, and Urbanism, 769-785, London: Duckworth. - Johnson, G. A., (1977). “Aspects of Regional Analysis in Archaeology”. Annual Review of Anthropology, 6: 479-508. https://doi.org/10.1146/annurev.an.06.100177.002403 - Kaboli, M., (1999). Qomrud archeology survey. Tehran: ICAR. (in Persian). - Kardavani, P., (2008). Geography of Sois. Tehran: University of Tehran. (in Persian). - Khalatbari, M, R., (2001). “Survey report of Varamin city”. Tehran: Archeology Research Institute Document Center (Unpublished). - Kleiss, W., (1987). “Qaleh Gabri bei Veramin”. AMI (Archaeologische Mitteilungen aus Iran), band 20: 289-308. - Kowsari, Y., (1976). “Investigation of the central province in the east of Ray”. Reports of the Munich Congress, 1976. - Layeghi, A. & Akram, A., (2014). “Hydrogeomorphological classification of Jajorud river with Rosgen model”. Quantitative geomorphological Research, 3(1): 130-143. https://www.geomorphologyjournal.ir/article_77965.html - Maghsoudi, M., Fazeli Nashli, H., Azizi, G., Gillmore, G. & Schmit, A., (2012). “Geoarchaeology of Alluvial Fans:A Case Study from Jajroud and Hajiarab Alluvial Fans in Iran”. Physical Geohraphy Research, 44(4): 1-22. https://doi.org/10.22059/jphgr.2012.30239 - Maghsoudi, M., Zamanzadeh, S, M., Ehdaie, A., Yousefi Zoshk, R. & Yamani, M., (2015). “Analysis of the role of environmental factors in site selecting of prehistoric settlements in Varamin Plain with usage fuzzy logic”. The Journal of Spatial Planning, 19(3): 261-263. https://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-11056-fa.html - Makhdoom, M., (1993). The Foundation of land development. Tehran: University of Tehran. (in Persian). - Malek Shahmirzadi. S., (1994). “A Middle Paleolithic scarper from the Masile basin near Tehran”. Paleorient, 20: 123-125. https://doi.org/10.3406/paleo.1994.4990 - Malek Shahmirzadi. S., (1997). “Preliminary report of the Excavation of test pits in Poinak Varamin”. Archaeological Reports 1, Tehran: Icar: 39-49. (in Persian). - Maleki, Y., (1968). “Abstract Art and Animals Motif among the ceramists of the Region of Tehran”. Archaeology Viva 1, The Iran Bastan museum, Tehran. - Mokhtari Taleghani, E., (1994). “Statistical analysis of archaeological investigations in Saveh region”. Memoir of Susa Archaeology Symposium, Tehran: ICAR: 253-294. - Motarjem, A. & Balmaki, B., (2009). “Survey of Parthian Sites in Northern Hillsides of Alvand’s Mountains (Hamedan)”. Journal of Archaeological Studies 1(1): 135-153. https://jarcs.ut.ac.ir/article_28634.html - Mousavinia, S. M. & Nemati, M. R., (2017). “Archaeological Survey of Qaleh Iraj, Dating and Function”. Journal of Archaeological Studies, 14: 189-208. https://doi.org/10.22059/jarcs.2017.61778 - Murayama, Y. & Thapa, R. B., (2011). “Spatial Analysis and Modeling in Geographical Transformation Process: GIS-Based Applications”. Geo journal Library Series, Vol 100, Netherlands: Springer. https://doi.org/10.1007/978-94-007-0671-2 - Nsanziyera, A. F., Lechgar, H., Fal, S., Maanan, M., Saddiqi, O., Oujaa, A. & Rhinane, H., (2018). “Remote-sensing data-based Archaeological Predictive Model (APM) for archaeological site mapping in desert area, South Morocco”. Comptes Rendus Geoscience, 350(6): 319-330. https://doi.org/10.1016/j.crte.2018.06.010 - Pawar, V., Hindu Singh, B. & Petrie, C., (2018). “Harappan Settlemen Pattern on the Desert Margin with Specialt”. Indian Journal of Archaeology, 3(3): 20-30. - Pollock, S., Hessari, M. & Reinhard, B., (2023). “Reaching the Breaking Point? Developments in the Chalcolithic to Early Bronze Age Varamin Plain”. in: Reinhard Bernbeck, Gisela Eberhardt and Susan Pollock(eds), Coming to Terms with the Future: Concepts of Resilience for the Study of Early Iranian Societies, Leiden: Sidestone Press: 117-133. - Rahnamaie, M, T., (2010). Collection of topics and methods of urban planning. Tehean: Shahidi. (in Persian) - Ramasht, M. H., (2010). “Space in geomorphology”. The Journal of Spatial Planning, 14(4): 111-136. https://hsmsp.modares.ac.ir/browse.php?a_id=3049&sid=21&slc_lang=fa - Renfrew, C. & Bahn, P., (1991). Archaeology: Theories, Methods, and Practice. Thames and Hodson. - Rezaloo, R., Purkarimi, P., Ayremlou, Y. & Tahmasebi, F., (2018). “On the Influence Analysis of the Geographic Phenomena in Spatial Distribution of the Bronze Age Settlements (1500-3000 B.C) in Ardabil Province”. Journal of Studies of Human Settlements Planning, 43: 342-363. - Samadi, H., (1955). Brief information about some open dishes in Shamiran lessons, (in Persian). - Sarikhani, M., Heidarrian, M. & Parseh, Sh., (2016). “Analying the Sassanian Settlement Pattern of Sonqor-o Kolyaie Plain”. Pazhohesh-ha-ye Bastanshenasi Iran, 10: 101-120. https://doi.org/10.22084/nbsh.2016.1549 - Schmidt .E. F., (1935). “Excavations at Rayy”. Bulletin of the University Museum, 5/4: 25-27 - Schmidt, E. F., (1936). Rayy Excavation. Log Books. - Studies on the comprehensive plan and revitalization of agricultural development and water resources in the central and Hamadan watersheds, 1989-1994. Volume III. Water resources, deputy plan and program of the Ministry of Agricultural Jihad. - Vanden Berghe, L., (1961). Archelogie de LʻIran ancient. Leiden: Brill. - Zehtabian, Gh., Hamedi Shahraki, R. & Amiraslani, F., (2005). “Examination of the soil in the northern and southern regions of Varamin Plain in terms of the role of elements in terms of production capacity and fertility”. Dessert, 10(2): 399-409. - Zhang, Zh., Xiao, R., Shortridge, A. & Wu, J., (2014). “Spatial Point Pattern Analysis of Human Settlements and Geographical Associations in Eastern Coastal China a Case Study”. Int J Environ Res Public Health, 11(3): 33-58. https://doi.org/10.3390/ijerph110302818 - Zomorodian, M, J., (1999). Application of natural geography in urban and rural planning. Tehran: Payam-e Noor. (in Persian) | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 146 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 94 |