دانشگاه بوعلی سینا

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات22
تعداد شماره‌ها485
تعداد مقالات5,045
تعداد مشاهده مقاله9,290,946
تعداد دریافت فایل اصل مقاله6,135,385
توکلی, محمدهادی. (1402). کاوشی در خطبۀ الدرة الیتیمة بر اساس بررسی اصالت سندی عبارات توحیدی منسوب به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام). پژوهش های زبان شناسی تطبیقی, 11(43), 59-79. doi: 10.22084/nahj.2024.28738.3013
محمدهادی توکلی. "کاوشی در خطبۀ الدرة الیتیمة بر اساس بررسی اصالت سندی عبارات توحیدی منسوب به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)". پژوهش های زبان شناسی تطبیقی, 11, 43, 1402, 59-79. doi: 10.22084/nahj.2024.28738.3013
توکلی, محمدهادی. (1402). 'کاوشی در خطبۀ الدرة الیتیمة بر اساس بررسی اصالت سندی عبارات توحیدی منسوب به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)', پژوهش های زبان شناسی تطبیقی, 11(43), pp. 59-79. doi: 10.22084/nahj.2024.28738.3013
توکلی, محمدهادی. کاوشی در خطبۀ الدرة الیتیمة بر اساس بررسی اصالت سندی عبارات توحیدی منسوب به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام). پژوهش های زبان شناسی تطبیقی, 1402; 11(43): 59-79. doi: 10.22084/nahj.2024.28738.3013

کاوشی در خطبۀ الدرة الیتیمة بر اساس بررسی اصالت سندی عبارات توحیدی منسوب به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)

فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
مقاله 3، دوره 11، شماره 43، آذر 1402، صفحه 59-79    اصل مقاله (1.05 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nahj.2024.28738.3013
نویسنده
محمدهادی توکلی*
استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران
چکیده
در تبیین نسبت وجودی خداوند متعال و مخلوقات، بسیار به بیانی از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام): «توحیده تمییزه من خلقه و حکم التمییز بینونة صفة لا بینونة عزلة» استشهاد شده و «الاحتجاج» طبرسی به­عنوان مصدر این سخن ذکرشده است. کارکرد مهم بیان یادشده، نظر به اینکه، طبرسی برای نقل خود، سندی ذکر نکرده است، ما را واداشته تا به بررسی اصالت این سخن بپردازیم. در این راستا، روشن شد که این بیان، در خطبۀ طولانی و کمتر شناخته شدۀ امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، با عنوان «الدرة الیتیمة» ذکر شده است که تا به امروز ظاهراً قدیمی‌ترین ضبط به‌دست‌رسیده از آن، مربوط به قاضی نعمان در قرن چهارم هجری است. این خطبه، در واقع، مصدر اصلی خطبه 186 نهج­البلاغه است که سیدرضی آن را دربردارندۀ اصول توحید معرفی کرده است. بیان یادشده علاوه­بر آنکه در خطبة الدرة ذکر شده است، در میان سخنان منسوب به حسین­بن منصور حلاج نیز ذکر شده است، اما سخن حلاج در واقع، بیان خلاصه‌واری از برخی عبارات الدرة الیتیمه است. ذکر فقرات این خطبه، در سائر سخنان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و نیز وجود احادیث همگن با بیان مذکور در الاحتجاج صحت انتساب این عبارات به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) را بسیار پررنگ می‌کند و انتساب آن را به ایشان (علیه‌السلام) مرجح می‌سازد.
کلیدواژه‌ها
خطبۀ الدرة الیتیمة؛ ملحق نهج‌البلاغة؛ اصالت نهج‌البلاغه؛ عبارات توحیدی
مراجع
  • ابن شهر آشوب مازندرانى (1369ق). متشابه القرآن، قم: بیدار.
  • ---------------- (1379ق). مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، قم: علامه.
  • باقلانی، ابوبکر (1425ق). الإنصاف فیما یجب اعتقاده، لایجوز اعتقاده، لایجوز الجهل به (در ضمن کتاب العقیده و علم الکلام‏، به تحقیق شیخ زاهد کوثری، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1425ق).
  • --------- (1958ق). کتاب البیان عن الفرق بین المعجزات و الکرامات و الحیل و الکهانة و السحر و النارنجات، تصحیح رتشرد یوسف مکارثی، بیروت: المکتبة الشرقیة.
  • ابن طاووس، على بن موسى (1411ق). مهج الدعوات و منهج العبادات، قم: دارالذخائر.
  • ابن‌بابویه، محمّد‌بن‌علی (1378ق). عیون اخبار الرضا‌(علیه‌السلام)، تهران: نشر جهان.
  • -------------- (1398ق). التوحید، قم: جامعه مدرسین.
  • احسائی، احمد بن زین الدین (1425ق). کشکول الاحسائی، بیروت: دار المحجة البیضاء.
  • احمد بن سلیمان (1424ق). حقائق المعرفة فی علم الکلام، تصحیح حسن بن یحیی، صنعاء: مؤسسة الإمام زید بن علی‏.
  • آشتیانی، مهدی (1377). اساس التوحید، تهران: امیرکبیر.
  • آملی، سیدحیدر (1368ش). جامع‌الاسرار و منبع‌الانوار، تهران: انتشارات علمی‌فرهنگی.
  • حامدی، ابراهیم بن الحسین (1416ق). کنز الولد، بیروت: دار الأندلس‏.
  • حرّانی، ابن‌تیمیة (1403ق). الاستقامة، تحقیق محمد رشاد سالم، المدینة المنورة: جامعة الإمام محمدبن سعود.
  • حرّانی، ابن‌شعبه (1404ق). تحف العقول عن آل الرسول (صلی‌الله علیه و آله وسلم)، قم: جامعة مدرسین.
  • حسینی اشکوری، سیداحمد (1384ش). فهرست نسخه­های خطی کتابخانۀ مؤسسه آیة الله العظمی بروجردی، قم: مجمع ذخائر اسلامی.
  • الحسینی الموسوی الشهرستانی، میر محمدباقر بن ابی الفتوح (1086ق). نهج­البلاغة به همراه اضافات، نسخه خطی موجود در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شماره مدرک: 10644-10، شناسگر رکورد: ۳۲۶۰۰، شماره نسخه: 202 س، شماره ثبت: 13587.
  • حسینى موسوى، محمد بن أبی طالب (1418ق). تسلیة المُجالس و زینة المَجالس (مقتل الحسین علیه السلام)، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
  • دماوندی، ملاعبدالرحیم (1378). اسرار الحسینی در ضمن آشتیانی، سیدجلال­الدین، 1378، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، ج3، قم: دفتر تبلیغات اسلامی
  • سبزواری، ملاهادی (1383). اسرار الحکم، تصحیح کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی.
  • السدیدی، علی بن احمد (684ق). نهج­البلاغة به همراه اضافات، نسخه مخطوط به شماره 61، موجود در کتابخانۀ مؤسسه آیة الله العظمی بروجردی (در صفحه اول شناسنامه نسخه چنین است: شمارۀ مسلسل 157، قفسه ف، ردیف 3).
  • سیدرضی، محمّد‌بن‌حسین (1414ق). نهج‌البلاغة، تصحیح صبحی صالح، قم: هجرت.
  • شرفی، احمد بن محمد بن صلاح (1411ق). شرح الاساس الکبیر، صنعاء: دارالحکمة الیمانیة.
  • الصفار الحلی، محمد بن محمد بن حسن بن طویل. (729ق). نهج­البلاغة به همراه اضافات، نسخه خطی موجود در کتابخانۀ آستان قدس رضوی شماره 1860.
  • صفار، محمدبن حسن (1404ق). بصائر الدرجات، قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.
  • طباطبایی، سیدمحمدحسین (1387ش). شیعه، قم: بوستان کتاب.
  • ----------------- (1388ش). علی‌(علیه‌السلام) و فلسفه الهی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  • ----------------- (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: اسماعیلیان.
  • ----------------- (1427ق). الرسائل التوحیدیة، قم: مرکز النشرالاسلامی.
  • طباطبایى، عبد العزیز (1417ق). معجم أعلام الشیعة، قم: موسسة آل البیت( علیهم السلام) لإحیاء التراث‏.
  • طبرسی، احمدبن­علی (1403ق). الاحتجاج علی اهل اللّجاج، مشهد: نشر مرتضی.
  • طحاوى، ابوجعفر (1416ق). العقیدة الطحاویة، بیروت: دار ابن الحزم.
  • طرطوشی، ابوبکر (1415ق). سراج الملوک، ریاض: دار العاذریة للطباعه و النشر.
  • طوسی، محمدبن الحسن (1411ق). مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت: مؤسسة فقه الشیعة.
  • --------------- (1406ق). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت: دارالاضواء
  • --------------- (1414ق)، الامالی، قم: دارالثقافة.
  • طهرانی، آقابزرگ (1408ق). الذریعة إلى تصانیف الشیعة، قم و تهران: اسماعیلیان و کتابخانه اسلامیه.
  • طهرانی، آقابزرگ (1430ق). طبقات أعلام الشیعة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.‏
  • العطار، قیس بهجت (1437ق). مقدمه بر نهج­البلاغة؛ در ضمن الشریف الرضی، 1437، المختار من کلام امیرالمؤمنین (علیه السلام)، مع ضبط الادیب الاریب علی بن محمد بن السکون، نجف: العتبة العلویة المقدسة.
  • علم‌الهدی، سید مرتضی (1998م). أمالی المرتضى، قاهره: دار‌الفکر العربی.
  • علی بن ولید (1403ق). تاج العقائد و معدن الفوائد، تصحیح عارف تامر، بیروت: مؤسسة عزالدین‏.
  • عمادی حائری، سیدمحمد (1382). الخطبة المؤنقة لأمیرالمؤمنین علیه السلام به روایتِ على بن محمد تمیمى سبزوارى، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، میراث حدیث شیعه دفتر دهم صص16-34.
  • فیض کاشانی، ملامحسن (1423ق). الحقائق فى محاسن الاخلاق، قم: دارالکتاب الاسلامى‏.
  • قاسمی، ابوعبدالله حمیدان بن یحیی (1424ق). مجموع السید حمیدان‏، صعده: مرکز أهل­البیت للدراسات الإسلامیة.
  • قاضی نعمان، نعمان بن محمد (1443ق). کتاب التوحید لله (عزّوجلّ)، تصحیح محمدمهدی غفوری، قم: حکمت فراز.
  • قشیری، ابوالقاسم (1374ش). الرسالة القشیریة، قم: بیدار.
  • کاتب ناشناخته (731ق). نهج­البلاغة به همراه اضافات، نسخه مخطوط به شماره ۱۱۹۶۶ در کتابخانه دانشگاه تهران.
  • کرمانی، محمدخان (1308ق). نعیم الابرار و جحیم الفجار، در ضمن نسخه خطی موجود در کتابخانۀ مجلس با شمارۀ مدرک (ir10-16690) و شمارۀ بازیابی 2/17156.
  • کرمانی، محمدخان (1324ق). کتاب المبین، تصحیح محمدخان الشریف الموسوی الحسینی، کرمان: سعادت.
  • کلینی، محمّد‌‌‌‌‌بن‌یعقوب (1407ق). الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  • کوفی، احمد بن یحیی بن ناقة (1434ق). ملحق نهج‌البلاغة، تحقیق محمدجعفر اسلامی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
  • کشى، محمد بن عمر (1409ق). رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد.
  • مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
  • مدرس زنوزی. (طهرانی)، علی (1376ش). بدایع الحکم، تهران: الزهراء.
  • مدرس زنوزی (1378ش). مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرس طهرانی، تهران: مؤسسه اطلاعات.
  • مسعودی، عبدالهادی (1389ش). درسنامه فهم حدیث، قم: زائر.
  • مفید، محمد بن محمد (1413ق الف). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم: کنگره شیخ مفید.
  • مفید، محمد بن محمد (1413ق ب). الامالی، قم: کنگره شیخ مفید.
  • مکارثی، رتشرد یوسف (1958م). مقدمه بر کتاب البیان در ضمن باقلانی، ابوبکر، (1958م) کتاب البیان عن الفرق بین المعجزات و الکرامات و الحیل و الکهانة و السحر و النارنجات، تصحیح مکارثی، بیروت: المکتبة الشرقیة.
  • موسوی، سیدصادق (1414ق). تمام نهج­البلاغة، بیروت: دارالاسلامیة.
  • مؤلفی مجهول (2002م). اخبار الحلاج، تحقیق محمد باسل عیون السود، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • نوری، ملاعلی (1366). حاشیه بر شرح اصول کافی در ضمن شیرازی، صدرالدین محمد، 1366، شرح اصول الکافی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.‏
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 422
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 202


سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب