
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 490 |
تعداد مقالات | 5,109 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,394,187 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,205,194 |
مطالعه و بررسی سفالهای ساسانی محوطۀ کیابک فیروزکوه | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 خرداد 1404 | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2024.28712.2645 | ||
نویسندگان | ||
محمدرضا نعمتی* 1؛ میلاد باغ شیخی2 | ||
1دانشیار گروه باستانشناسی تاریخی، پژوهشکدۀ باستانشناسی، پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری، تهران، ایران (نویسندۀ مسئول). | ||
2دکتری باستانشناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
محوطۀ کیابک واقع در شهرستان فیروزکوه، از جمله محوطههای مهم ساسانی در مطالعات باستانشناسی شمال فلات مرکزی محسوب میشود که در سال 1393 ه.ش مورد بررسی و گمانهزنی قرار گرفت. طی یک فصل پژوهش باستانشناختی در این محوطۀ باستانی، آثار فرهنگی متنوعی ازجمله سفال بهدست آمد که باتوجه به اهمیت سفال و نقش آن در مطالعات باستانشناختی سبب شد تا این ماده فرهنگی در این مقاله مورد مطالعه قرار گیرد. ازهمینرو، برای این پژوهش تعداد (140) قطعه سفال بهدست آمده از گمانهزنی و بررسی، برای مطالعه انتخاب گردید. این سفالها برمبنای مشخصات فنی و شکل مورد طبقهبندی و گونهشناسی قرار گرفتند. این پژوهش دارای ماهیت بنیادی با رویکردی توصیفی-تحلیلی است و روش گردآوری آن مطالعات کتابخانهای و میدانی (سفال) است. هدف اصلی مقاله، مطالعۀ کمی و کیفی سفالهای ساسانی محوطۀ کیابک، طبقهبندی، گونهشناسی و گاهنگاری نسبی آنها است. پرسشهای قابل طرح در این پژوهش: گونههای سفالی رایج در این محوطه شامل چه مواردی هستند و دیگری براساس سفالهای مکشوفه این محوطه با کدام یک از دیگر حوزههای فرهنگی در ارتباط است؟ نتایج پژوهش نشان داد که ازجمله اشکال شناسایی شده در میان سفالهای محوطۀ کیابک به ترتیب فراوانی شامل کوزه، دیگچه، خمره، کاسه و بشقاب و متداولترین نقوش تزئینی سفالینهها نقوش کنده و ترکیبی هستند. سفالینهها اکثراً دارای پخت مناسب بوده و این موضوع نشان از کنترل حرارت کوره برای پخت سفال است همچنین مقایسۀ تطبیقی انجام شده نشان داد، سفالینههای این محوطه با محوطههای همچون «تورنگتپه گرگان، دیوار دفاعی گرگان، ولیران دماوند، حصار دامغان، دشت کاشان (محوطههای طسمیجان، کهریز و ویگل)، واحۀ مرو ترکمنستان، دشت بویینزهرا، قلعه گبری (ایرج) ورامین و چالترخان، بردنکون فارسان، بندیان درگز، بررسیهای باستانشناختی دشت درگز، ماهور سیاه، قیزلرقلعه گرگان، کهندژ نیشابور و بررسی باستانشناختی دشت قم» مشابهت نسبی را دارند و علاوهبر ویژگیهای منطقهای، بیشترین شباهت را با حوزههای فرهنگی شمالشرق و فلات مرکزی ایران را دارد. | ||
کلیدواژهها | ||
گونهشناسی؛ طبقهبندی؛ سفال ساسانی؛ محوطۀ کیابک؛ فیروزکوه. | ||
مراجع | ||
- افشــاری، لیــلا؛ و نقشــینه، امیرصــادق، (1393). «توصیــف، طبقهبنــدی و تحلیــل گونهشــناختی سـفالهای دورۀ اشـکانی گورسـتان سنگشـیر همـدان». پژوهشهـای باستانشناسـی ایـران، 4 (7): 132-113. https://nbsh.basu.ac.ir/article_991.html - امیرلـو، عنایـتالله، (1369). «کاوش در دماونـد». باستانشناسـی و تاریـخ، 5 (8-9): 90. - پازوکیطــرودی، ناصــر، (1381). آثار تاریخــی دماونــد. تهــران: اداره کل میراثفرهنگی اســتان تهــران. - پازوکیطــرودی، ناصــر، (1381). معرفــی اجمالــی دماونــد و فهرســت آثــار تاریخــی - فرهنگــی آن. تهــران: اداره کل میراثفرهنگی اســتان تهــران. - توحیدی، فائق، (1377). «بررسی هنری و کاربردی ظروفی بهنام ریتون (ساغر) در هنر ایران». مجلۀ موزهها، 20: 47-24. - توحیـدی، فائـق؛ و طباطبایـی، محیط، (بیتـا). «گـزارش بررسـیهای اسـتان تهـران، آبسـرد دماونـد». تهران: مرکـز اسـناد و مـدارک فرهنگـی (منتشـر نشـده). - چایچیامیرخیز، احمد؛ و سعیدیهرسینی، محمدرضا، (1381). نگاهی به تدفین تابوتی در ایرانباستان. تهران: سمیرا. - خسروزاده، علیرضا؛ و عالی، ابوالفضل، (1383). «توصیف، طبقهبندی و تحلیل گونهشناختی سفالهای دوران اشکانی و ساسانی منطقه ماهنشان (زنجان)». در: کتاب مجموعه مقالات همایش بینالمللی باستانشناسی ایران، تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور. - ســرافراز، علیاکبــر، (1340). «گــزارش بررســیهای اســتان تهــران، تپههــای اطــراف دماونـد». تهران: مرکـز اسـناد و مـدارک فرهنگـی (منتشـر نشـده). - صــراف، محمد رحیــم، (1361). «گــزارش بررســیهای اســتان تهــران، گــردتپــۀ دماونــد». تهران: مرکــز اســناد و مــدارک فرهنگــی (منتشــر نشــده). - رهبر، مهدی؛ و علیبیگی، سجاد، (1390). «گزارش یژوهشهای باستانشناختی بهمنظور مکانیابی لائودیسه در نهاوند». پیام باستانشناس، 8 (15): 160-133. - طلایی، حسن، (1390). باستانشناسی و هنر ایران در هزارۀ اول پیشازمیلاد. تهران: سمت. - طهرانفر، سارا، (1397). «بررسی محوطههای تاریخی شهرستان بوئین زهرا». پایاننامۀ کارشناسیارشد باستانشناسی، تهران: دانشگاه تهران (منتشر نشده). - عظیـمزاده، هوشـنگ؛ و راد، بابـک، (1352). «گزارش امامـزاده شـلمبه». تهران: مرکـز اسـناد و مـدارک فرهنگـی (منتشـر نشـده). - علیبیگـــی، ســـجاد، (1389). «ازســـرگیری پژوهشهـــای باستانشـــناختی در محوطـــۀ پارتـــی بیســتون». پژوهشهــای باستانشناســی مــدرس، 2 (3): 69-40. - کامبخشفرد، سیفالله، (1377). گورخمرههای اشکانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. - کامبخشفرد، سیفالله، (1380). سفال و سفالگری در ایران از آغاز دورۀ نوسنگی تا دوران معاصر. تهران: ققنوس. - مافی، فرزاد؛ بهنیا، علی؛ و بهرامزاده، محمد، (1388). «توصیف، طبقهبندی و گونهشناسی سفال دورۀ اشکانی قروه (کردستان)». پیام باستانشناس، 6 (12)، 85-104. - مرتضایـی، محمـد؛ و بنـوار، ایمـا، (1382). راهنمای باستانشناسـی ایـران. تهـران: مریـم. - نامی، حسن؛ و موسوینیا، سیدمهدی، (1398). «بررسی باستانشناسی محوطههای اشکانی شهرستان درگز، شمالشرق ایران». مطالعات باستانشناسی، 11 (1): 233-252. https://doi.org/10.22059/jarcs.2019.71116 - نعمتــی، محمدرضــا، (1385). «گــزارش فصــل اول کاوشهـای باستانشناسی محوطۀ تاریخــی ولیــران». تهران: پژوهشــکدۀ باستانشناســی (منتشــر نشــده). - نعمتــی، محمدرضــا، (1386). «فصــل اول کاوش محوطۀ تاریخــی ولیــران دماونــد». گزارشهــای باستانشناســی 7، جلــد 2، پژوهشــگاه ســازمان میراثفرهنگــی، صنایعدســتی و گردشــگری: 391- 369. - نعمتــی، محمدرضــا؛ و صدرایی، علی، (1387). «پژوهشــی در فرهنــگ و هنــر دورۀ اشــکانی در فلاتمرکزی ایــران براســاس ریتونهــای مکشــوف از محوطــۀ تاریخــی ولیــران دماونـد». مجلۀ دانشـکده ادبیـات و علـوم انسـانی دانشـگاه تهران، 59 (186-4): 297-279. https://www.academia.edu/105407398 - نعمتــی، محمدرضــا، (1390). «بررســی منطقــۀ دماونــد در دورۀ اشــکانی و ساســانی مطالعـۀ مــوردی: محوطـۀ تاریخــی ولیــران». رســالۀ دکتــری، تهران: دانشــگاه تربیتمــدرس (منتشر نشده). - نعمتــی، محمدرضــا؛ و صدرایی، علی، (1391). «بررســی شــیوههای تدفیــن در گورســتان اشــکانی ولیـران دماونـد». مطالعـات باستانشناسـی، 4(2): 103-121. https://doi.org/10.22059/jarcs.2013.32122 - نعمتی، محمدرضا؛ و باغشیخی، میلاد، (1403). «بررسی و گونهشناسی سفالهای ساسانی محوطۀ زروآوند 2». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 14 (40): 283-253. https://doi.org/10.22084/nb.2023.27375.2547 - واندنبرگ، لوئی، (1348). باستانشناسی ایران باستان. ترجمۀ عیسی بهنام، تهران: دانشگاه تهران. - هرینک، ارنی، (1376). سفال ایران در دوران اشکانی. ترجمۀ حمیده چوبک، تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور. - همتیازندریانی، اسماعیل؛ و خاکسار، علی، (1401). «بررسی مجموعه سفالهای دوران تاریخی و اسلامی کاوشهای معماری دستکند ارزانفود-همدان». مطالعات باستانشناسی پارسه، ۶ (۲۰): ۱۶۳-۱۸۸. https://doi.org/10.30699/PJAS.6.20.163 - هوتن، امید، (1376). «تکوکهای ایرانی از هزارۀ چهارم تا پایان دورۀ ساسانی». پایاننامۀ کارشناسیارشد، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز. - یوگینویچ ماسون، میخائیل؛ و پوگا چنگووا، گالینا آنتولیونا، (1383). ریتونهای اشکانی نسا. ترجمۀ شهرام حیدرآبادیان، تهران: ماکان. - Afshari, L. & Naqshineh, A. M., (2015). “Description the Classification and Analysis of Typology of Pottery Parthian Period of Hamedan Sang-e Shir Cemetery”. Iranian Ar-chaeological Studies Journal, 4(10): 113-132. [In Persian]. https://nbsh.basu.ac.ir/article_991.html - Alibeigi, S., (2010). “Resumption of archaeological researches in the Parti-Bisutun Par-thian Site”. Modares Archaeological Researches, 2 (3): 69-40. [In Persian]. https://www.academia.edu/2761249 - Amirlo, E., (1990). “Excavation in Damavand”. Iranian Journal of Archaeology And His-tory, 5(8-9): 90. [In Persian]. - Azimzadeh, H. & Rad, B., (1973). “Report of Imamzadeh Shalambeh”. Teh-ran: Center for Cultural Documents and Records (unpublished). [In Persian]. - Chaychi e Amirkhiz, A. & Saeidi e Harsini, M. R., (2002). A Look at Coffin Burial in Ancient Iran. Tehran: Samira. [In Persian]. - Debevoise, N. C., (1934). Parthian pottery from Seleucia on the Tigris. University of Michigan studies/Humanistic series. - Dyson, R. H. (1963). “Archaeological scrap: Glimpses of history at Ziwiye”. Expedition, 5(3): 32. - Finkbeiner, U. & Bittel, K., (1991). “Keramik der seleukidischen und parthischen Zeit aus den Grabungen in Uruk-Warka. I. Teil”. Baghdader Mitteilungen, 22: 537-637. - Fukai, S., & Matsutani, T., (1980). “Halimehjan 1978. A preliminary report on the survey and soundings in Rudbar, Gilan Province, Iran”. Memoirs (The) of the Institute of Oriental Culture Tokyo, (80): 13-40. - Haerinck, E., (1983). La Céramique en Iran Pendant la Période Parthe ca. 250 av. J.C. à ca. 225 après J.C.: Typologie, Chronologieet Distribution Iranica Antiqua Supplément II, Gent. - Haerinck, E., (1997). En Iran Pendent La Periode Parthe. Translated by Hamideh Chobak, Tehran: Cultural Heritage Organization of the Country[In Persian]. - Hansman, J. & Stronach, D., (1974). “Excavation at Shahri Qumis 1971”. The Journal of the Royal Asiatic Society, 106: 8-22. - Hansman, J. & Stronach, D., (1970). “Excavations at Shahr-i Qūmis, 1967”. Journal of the Royal Asiatic Society, 102(1): 29-62. - Hellyer, P., (1988). “Archaeology in Umm Al QaIwan”. Bulletin, 34: p1. 6. - Hemmati-Azandariani, I. & Khaksar, A., (1401). “Investigation of the Collection of Pottery from the Historical and Islamic Periods of the Troglodytic Architectural Exca-vations of Arzanfod-Hamedan”. Parseh Journal of Archaeological Studies, 6 (20): 163-188. [In Persian]. https://doi.org/10.30699/PJAS.6.20.163 - Højlund, F., (2006). “The dating of the Coastal Fortress at Qala’at al‐Bahrain: Sasanian or Islamic?”. Arabian archaeology and epigraphy, 17(2): 238-247. - Hootan, O., (1997). “Iranian Rhytons from the fourth millennium to the end of the Sas-sanid period”. Master’s thesis, Tehran: Islamic Azad University, Central Tehran Branch. [In Persian]. - Kambakhsfard, S., (1998). Parthian Pithos -Burials at Germi. Tehran: University Pub-lishing Center. [In Persian]. - Kambakhshfard, S., (2002). Pottery in Iran from Neolithic Period to the Present. Tehran: Qoqnoos. [In Persian]. - Keall, E. J. & Keall, M. J., (1981). “The Qalʿeh-i Yazdigird Pottery: A Statistical Ap-proach”. Iran, 19(1): 33-80. - Khosrowzadeh, A. & Aali, A., (2004). “Description, classification and typological analysis of Parthian and Sasanian period pottery from the Mah-Neshan region (Zan-jan)”. In: The book Proceedings of the International Conference on Iranian Archaeology, Tehran: Cultural Heritage Organization of the Country. [In Persian]. - Mafi, F., Behnia, A. & Bahramzadeh, M., (2009). “Description, Classification, and Typology of Parthian Pottery in Qorveh (Kurdistan)”. Payām-e Bāstānshenās Journal, 6 (12): 85-104. [In Persian]. https://journals.iau.ir/article703955535564801438b65c5e4a208a5fcd5391.pdf - Mason, E. & PugaChenkovaova, G., (2004).The Parthian Rhytons of Nisa. Translated by Shahram Heydarabadian, Tehran: Makan.[In Persian]. - Mortezaei, M. & Benvar, I., (2003). Guide to the Archaeology of Iran. Tehran: Maryam. [In Persian].. - Nami, H. & Mousavinia, S. M., (2019). “Archaeological Investigation of Par-thian Sites in Dargaz County, Northeast Iran”. Journal of Archaeological Studies, 11 (1): 233-252. [In Persian]. https://doi.org/10.22059/jarcs.2019.71116.. - Nemati, M. R., (2007). “The First Season of Excavation at the Historical Site of Veliran Damavand”. Archaeological Reports, 7 (2): 391-369. [In Per-sian]. - Nemati, M. R., (2011). “Investigation of the Damavand Region in the Parthian and Sas-sanid Periods: A Case Study: The Historical Site of Veliran”. PHD Thesis, Tehran: Tarbiat-Modares University (unpublished). [In Persian]. - Nemati, M. R. & Sadraei, A., (2012). “Investigation of burial practices in the Parthian Veliran cemetery of Damavand”. Journal of Archaeological Studies, 4(2): 103-121. [In Persian]. https://doi.org/10.22059/jarcs.2013.32122 - Nemati, M. R. & Baghsheikhi, M., (1403). “Study and typology of Sasa-nian pottery Discovered from the Zeroavand 2 site”. Iranian Archaeological Studies Journal, 14 (40): 253-283. [In Persian]. https://doi.org/10.22084/nb.2023.27375.2547. - Nemati, M. R. & Sadraei, A., (2008). “A Study of Culture and Art in the Par-thian Period in the Central Plateau of Iran Based on the Rhytons Discovered from the Historical Site of Veliran Damavand”. Journal of the Faculty of Litera-ture and Humanities, University of Tehran, 59 (186-4): 297-279. [In Persian]. https://www.academia.edu/105407398 - Nemati, M. R., (2006). “Report of the First Season of Archaeological Excavations at the Historical Site of Veliran”. Tehran : Iranian Center for Archaeological Re-search (unpublished). [In Persian]. - Pazuki Taroudi, N., (2002). A brief introduction to Damavand and a list of its historical and cultural artifacts. Tehran: General Directorate of Cultural Heritage of Tehran Prov-ince. [In Persian]. - Pazuki Taroudi, N., (2002). Historical Monuments of Damavand. Tehran: General Direc-torate of Cultural Heritage of Tehran Province. [In Persian]. - Rahbar, M. & Alibeigi, S., (2011). “Report of archaeological researches to locate La-odicea in Nahavand”. Payām-e Bāstānshenās Journal, 8 (15): 133-160. [In Persian]. https://journals.iau.ir/article7038616dcb09cf1e72e879b2b5bae4b27207ea.pdf - Saraf, M. R., (1982). “Report on Surveys of Tehran Province,Gerd Tepe Dama-vand”. Tehran: Center for Cultural Documents and Records (unpublished). [In Persian].. - Sarfaraz, A. A., (1961). “Report on Surveys of Tehran Province, Tapeh Around Damavand”. Tehran: Center for Cultural Documents and Records (unpublished). [In Persian]. - Strommenger, E. & Macuch, R., (1967). Gefässe aus Uruk von der neubabylonischen Zeit bis zu den Sasaniden. Ausgrabungen der Deutschen Forschungsgemeinschaft in Uruk-Warka. - Talaei, H., (2011). Archaeology and Art of Iran in the First Millennium BC. Teh-ran: Samt. [In Persian].. - Tehranfar, S., (2018). “Survey of historical sites in Bueen Zahra County”. Mas-ter’s thesis in Archaeology, Tehran: University of Tehran (unpublished). [In Persian].. - Tohidi, F., (1998). “An artistic and practical study of vessels called rhyton (sagar) in Iranian art”. Museums Journal, 20: 24-47. General Directorate of Education and Publica-tions & Cultural Productions. [In Persian]. - Tohidi, F. & Tabatabai, M., (No Date), “Report of Surveys of Tehran Province, Damavand Ab e sard”. Tehran: Center for Cultural Documents and Records (unpublished). [In Persian]. - Trinkaus, K. M., 1986, “Pottery from the Damghan Plain, Iran: Chronology and Varia-bility from the Parthian to the Early Islamic Periods”.Studia Iranica, 15: 23-88. - Vandenberg, L., (1969). Archaeology of Ancient Iran. Translated by Issa Behnam, Tehran: University of Tehran [In Persian]. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 214 |