
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 485 |
تعداد مقالات | 5,052 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,296,988 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,139,830 |
بازشناسی راه ارتباطی شاپورخواست (خرمآباد) به خوزستان در دوران اسلامی با اتکاء بر شواهد باستانشناسی | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 14، شماره 43، اسفند 1403، صفحه 161-190 اصل مقاله (2.41 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2024.27970.2602 | ||
نویسندگان | ||
یونس یوسف وند* 1؛ جواد نیستانی2 | ||
1استادیار گروه باستانشناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرمآباد، ایران (نویسندۀ مسئول). | ||
2استاد گروه باستانشناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
موقعیت ویژۀ ارتباطی استان لرستان در غرب ایران، در ادوار مختلف باعث عبور راههای ارتباطی مهم و پرترددی از آن شده است؛ یکی از راههای مهمی که در دوران اسلامی از لرستان عبور میکرده، راه ارتباطی خوزستان به همدان بوده است. این راه در دوران اسلامی رونق زیادی یافت و به مسیر اصلی ارتباط خوزستان با غرب و مرکز فلات ایران تبدیل شد. باوجود معرفی این راه در گزارشهای پیشین، اما از مسیرهای عبور این راه، شمار و کیفیت آثار و شواهد باستانشناسی مسیر آن اطلاعات جامع و کاملی در دست نیست. این کمبود ضرورت انجام پژوهشی مستقل بهمنظور شناسایی و معرفی این مسیر ارتباطی و شواهد باستانشناسی آن را فراهم کرده است. پژوهش حاضر با طرح دو پرسش: 1-راه ارتباطی شاپورخواست به خوزستان در دوران اسلامی از کدام منطقۀ لرستان عبور میکرده است و چه شواهد باستانشناسی از آن باقیمانده است؟ 2-روند تکوین این راه در دوران اسلامی چگونه بوده است و چه جابهجاییهای در این دوران در مسیر آن رخ داده است؟ به مطالعۀ این راه در حدفاصل شهر شاپورخواست تا خوزستان پرداخته است. هدف اصلی پژوهش مشخص کردن مسیرهای عبور راه، دستهبندی آثار موجود در مسیر آن، تجزیه و تحلیل آثار موجود در مسیر راه و بررسی تغییرات و جابهجایهای مسیرهای این راه ارتباطی در دوران اسلامی است. رویکرد پژوهش ترکیبی از روش تاریخی-تحلیلی و تطبیقی است؛ یافتهها با استفاده از بازدیدهای میدانی و مطالعات کتابخانهای گردآوری شده است. ارزیابی شواهد باستانشناسی و گزارشهای متون تاریخی نشان میدهد راه ارتباطی شاپورخواست به خوزستان در دوران اسلامی از ولایت بالاگریوه واقعدر بخش میانی لرستان و از منطقۀ معروف به «نومکوه/ میانکوه» میگذشته است. در مسیر این راه مجموعهای از آثار معماری شامل: قلعه، پل، کاروانسرا، آرامگاه، میلراهنما، محوطههای استقراری و آسیاب شناسایی شد. شواهد نشان میدهد که این راه از یک الگوی تاریخی پیروی کرده و منطبق بر یک مسیر باستانی است که تغییرات و جابهجایهای آن در دوران اسلامی جزئی بوده و منازل و ایستگاههای آن با کمترین تغییری تا دوران معاصر استفاده میشدهاند. | ||
مراجع | ||
- آریا، محمدحسن، (1376). لرستان در سفرنامۀ سیاحان. تهران: انتشارات فکر روز. - استارک، فریا، (1346). سفرنامۀ الموت، لرستان و ایلام. ترجمۀ علیمحمد ساکی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، - اسلامینسب، مهتاب؛ و مهجور فیروز، (1394). «جغرافیایی تاریخی شهر شاپورخواست از قرن 3 تا 8 هجری». مجله مطالعات ایرانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، 13 (26): 119-142. https://jis.uk.ac.ir/article_973_c096afdf2b9c2048ae738fc000ce3fb1.pdf - اسلامینسب، مهتاب؛ افخمی، بهروز؛ شهبازیشیران، حبیب؛ و رضالو، رضا، (1397). «مکانیابی شهرباستان شاپورخواست براساس شواهد باستانشناختی و منابع مکتوب تاریخی». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 8 (18): 103-122. - اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، (1373). مسالک و الممالک. ترجمۀ محمد بن اسعد بن عبدالله تستری، بهکوشش: ایرج افشار، تهران: انتشارات ادبی و تاریخی. - افشار، حسنعلیخان، (1382). سفرنامه لرستان و خوزستان. تصحیح و پژوهش: حمیدرضا دالوند، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی - ایزدپناه، حمید، (1350). آثار باستانی و تاریخی لرستان. جلد 1 و 2، چاپ دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - ایزدپناه، حمید، (1376). تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - ادموندز، جان، (1362). یادداشتهای درباره لرستان، مندرج در دو سفرنامه دربارۀ لرستان. ترجمۀ سکندر امانالهی بهاروند و لیلی بختیار، چاپ اول، تهران: انتشارات بابک. - بهرامی، محمد، (1400). «گزارش بررسی باستانشناسی بخش میانکوه شهرستان پلدختر استان لرستان». پژوهشکدۀ باستانشناسی (منتشر نشده). - پرویز، احمد، (1380). «پل و تحول آن در قلمرو ابوالنجم بدر بن حسنویه». پایاننامۀ کارشناسی ارشد بهراهنمایی: سوسن بیانی، گروه باستانشناسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران. - دوراند، ای. آر. (1398). سفرنامۀ دوراند: سفر هیأت سر مورتیمور دوراند وزیر مختار انگلیس در ایران. ترجمۀ علیمحمد ساکی، بهکوشش: فریبرز ساکی، خرمآباد: انتشارات شاپورخواست. - چریکف، نیل، (1379). سیاحتنامۀ مسیو چریکوف. ترجمۀ آبکار مسیحی، بهکوشش: علیاصغر عمران، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی. - راولینسون، سر هنری کرزیک، (1362). سفرنامۀ راولینسون (گذر از زهاب به خوزستان). ترجمۀ سکندر امان اللهی بهاروند، تهران: مؤسسه انتشارات آگاه، - ساکی، علیمحمد، (1343). جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان. خرمآباد: کتابفروشی محمدی. - سجادی، علی، (1393). «بررسی راههای باستانی و تأسیسات بینراهی در دورههای تاریخی و اسلامی در لرستان (زاگرسمرکزی)». آرشیو ادارۀ کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده). - سجادی، علی، (1396). «راههای باستانی مرتبط با هفت پل تاریخی (در فهرست موقت ثبت جهانی)»، آرشیو ادارۀ کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده). - سجادی، علی، (1399). «واکاوی دورههای ساخت آرامگاه شینهشا خرمآباد». اثر، 41(2): 240-257. https://athar.richt.ir/article-2-444-fa.html - شریفیهولایی، عبدالمطلب، (1376). «گزارش بررسی کاروانسراهای لرستان». آرشیو ادارۀ کل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان لرستان (منتشر نشده). - صفایی، امین، (1391). «گزارش مستندنگاری پلهای تاریخی استان لرستان». آرشیو ادارۀ کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان(منتشر نشده). - عادلی، جلال، (1385-1386). «کاوشهای باستانشناسی پامنار خرمآباد». آرشیو ادارۀ کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان(منتشر نشده). - عبدالغفار، نجمالدوله، (1386). سفرنامۀ دوم عبدالغفار. به تصحیح: احمد کتابی، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - مقدسی، أبوعبدالله محمد بن احمد، (1361). احسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم. ترجمۀ علینقی منزوی، جلد دوم: تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان، چاپ کاویان. - ملازاده، کاظم؛ و محمدی، مریم، (1379). بناهای عامالمنفعه. تهران: انتشارات حوزه هنری پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی. -مینورسکی، ولادیمیر، (1362). رسالۀ لرستان و لرها در دو سفرنامه دربارۀ لرستان. ترجمۀ سکندر امانالهی بهاروند و لیلی بختیار، چاپ اول، تهران: انتشارات بابک. - والیزاده معجزی، محمدرضا، (1380). تاریخ لرستان روزگار قاجار. بهکوشش: محمد و حسین والیزاده معجزی، تهران: انتشارات حروفیه. - یاراحمدی، داریوش؛ و بیرانوند، حجتاله، (1393). جغرافیایی طبیعی لرستان. خرمآباد: انتشارات دانشگاه لرستان. - Abdulghafar, N., (1386). Safarnameh dovom Abdulghafar, edited by Ahmad Ketabi. Tehran: Humanities and Cultural Studies Research Institute Publications. - Adeli, J., (1386). Kavoshhayeh Bastanshenasi Pamanar Khoramabad. Documentation Center of the General Directorate of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Lorestan Province, (Publishing). - Afshar, H., (1382). Safarnameh Lorestan va khozestan. Proofreading and research by Hamidreza Dalvand. Tehran: Publications of the Institute for Humanities and Cultural Studies. - Arya, M. H., (1376). Lorestan dar safarnameye sayahan. Tehran: Fekre Roze (In Persian). - Bahrami, M., (1400). “Archaeological survey report of the Miankouh district of Poldokhtar county, Lorestan province”. Archaeological Research Institute (In Persian) (Unpublished). - Chirikoff, N., (1379). The Travelogue of Monsieur Chirikoff, translated by Masihi Abkar, with the help of Ali Asghar Omran. Tehran: Sherkat Sehami Ketabhayeh Jibi. - De Morgan, J., (1896). Mission Scientifique en Perse. Recherches Archeologiques, Paris. - Durand, I. R., (1398). Safarnameye Durand. Visit of the delegation of Sir Mortimer Durand, British Minister Plenipotentiary, to Iran. Translated by Ali Mohammad Saki, with the help of Fariborz Saki, Khorramabad: Shapurkhast Publications. - Edmonds, C. J., (1922). “Luristan: Pish-i-Kuh and Bala Gariveh (Continued)”. The Geographical Journal, 59 (6): 437-451. https://doi.org/10.2307/1780636 - Edmonds, C. J., (1362). Yadashthay Darbareh Lorestan, Mondarej dar do Safarnameh Dar bareh Lorestan. Translate by: Sekandar Amonolahi Baharvand & Lili Bakhtyar. Firest edition. Tehran: Babak press. - Eslami Nasab, M., Afkhami, B., Shahbazi shiran, H. & Rezaloo, R., (2018). “Location of the Ancient City of Shapurkhast Based on the Archaeological Evidences and the Written Historical Resources”. Journal of Iranian Archaeological Research. 18 (8): 103-122. https://dx.doi.org/10.22084/nbsh.2017.13117.1578. - Eslami Nasab, M. & Mahjor, F., (1394). “Joghrafiayeh Tarikhi Share-e Shaporkhast Az gharn 3 ta 8 hejri”. Journal of Iranian Studies, Faculty of Literature and Humanities, Shahid Bahonar University of Kerman, 26: 119-142. - Henrickson, E. F., (1985). “The Early Development of Pastoralism in the Central Zagros Highlands (Luristan)”. Iranica antiqua, 20. https://dx.doi.org/10.2143/IA.20.0.2014076. - Herzfeld, E., (1929-1930). “Bericht uber archaologische Beobachtungen im sudlichen Kurdistan und in Luristan”. AMI, 1: 65-75. - Izadpanah., H., (1350). Asarbastani va tarikhi Lorestan. Volume1 &2. Second edition. Tehran: Anjoman Asar va mafakhr meli. - Izadpanah., H., (1376). Tarikh Joghrafiay va Ejtemaii Lorestan. Tehran: Anjoman Asar va mafakhr meli. - Minorsky, V., (1983). Treatise on Lorestan and the Lors in Two Travelogues about Lorestan. translated by Sekander Amanollahi Baharvand and Lili Bakhtiar. First edition, Tehran: Babak Publications. - Moghasi, A. M., (1361). Ahsanoltaghassim fe Marefatol Aghalim. Translated by: Alinaghi Monzavi, Volume 2: Tehran, Authors and Translators Company, Kavian Press. - Molazadeh, K. & Mohamadi, M., (1379). Banahaye Amolmanfaeh. Tehran: Art Publishing House of the Islamic Culture and Art Research Institute. - Parviz, A., (1380). “Pol va Tahavol An dar Ghelamrove Abu Najm Badr In Hassnoyeh”. Master’s thesis. Supervised by Susan Bayani. Department of Archaeology, Faculty of Literature, University of Tehran. - Rawlinson, M., (1836). “Note on a March from Zohab, at the foot of Zagros, along the Mountains to Khuzistan (Susiana), and from thence through the province of Luristan to Kirmanshah, in the year 1836”. Journal of the Royal Geographical Society of London, 9: 26-116. - Rawlinson, S. K., (1983). Safarnameh Rawlinson (Gozar Az Zahab be Khuzestan). Translated by Sekander Amanollahi Baharvand, Tehran: Agah Publishing. https://doi.org/10.2307/1797715 - Sadjadi, A., (1393). “Investigation of ancient roads and roadside facilities in the historical and Islamic periods in Lorestan (Central Zagros)”. Document Center of the General Administration of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Lorestan Province (unpublished). - Sadjadi, A., (1396). “Ancient roads related to seven historical bridges (on the provisional list of the World Register)”. Documentation Center of the General Administration of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Lorestan Province (unpublished). - Sadjadi, A., (1399). “Analysis of Historical Periods of Construction of Shine Shah Tomb in Khorramabad”. Athar, 41 (2): 240-257. https://athar.richt.ir/article-2-444-fa.html - Safaei, A., (2012). Documentation Report on Historical Bridges in Lorestan Province. Documentation Center of the General Directorate of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Lorestan Province, (Publishing). - Saki, A., (1343). Joghrafyayeh Tarikhi va Tarikh Lorestan. Khoramabad: Mohammadi Bookstore. - Shrifiholaii. A., (1376). “Gozaresh barrasy Carvensarahaye Lorestan”. Documentation Center of the General Administration of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Lorestan Province (unpublished). - Stakhri, A. A., (1373). Masalek val mamalek. Translate by Mohamad ibn asad ibn Abdolah Tostary. Tehran: Adabi va Tarikhi press. - Stark, F., (1364). Safarnameyeh Alamot, Lorstan va Ilam. Translate by Ali Mohamad Saki, Tehran, Elmi Farhangi Press (In Persian). - Stein, S. A., (1940). Old Routes of western Iran. New York, - Valizadeh Mojazi, M., (1380). Tarikh Lorestan Rozgar Ghajar. By Mohammad and Hossein Valizadeh Mojezi, Tehran: Horofieh Publications. - Yarahmadi, D. & Biranvand, H., (1393). Joghrafyayeh Tabiei Lorestan. Khoramabad: Lorestan University Publications. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 323 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 162 |