
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 490 |
تعداد مقالات | 5,109 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,393,950 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,205,178 |
تحلیل سفال قرمز منقوش دوران مسوسنگ شرق مازندران براساس کاوش تپهعباسی خانسر نکا | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 15، شماره 44، 1404، صفحه 7-39 اصل مقاله (3.31 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2024.28468.2636 | ||
نویسندگان | ||
سید محمدرضا آل احمد1؛ رحمت عباس نژاد سرستی* 2؛ رقیه رحیمی سرخنی3 | ||
1دانشجوی دکتری باستانشناسی، گروه باستانشناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران | ||
2دانشیار گروه باستانشناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران (نویسندۀ مسئول). | ||
3استادیار گروه باستانشناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران. | ||
چکیده | ||
شکلگیری جوامع دوران مسوسنگ در شرق مازندران و شاخصهای فرهنگی بومی و یا یا فرامنطقهای آنها، از پرسشهای مهم باستانشناسی شرق مازندران هستند. سفال قرمزِ منقوش شاخصترین دادۀ فرهنگی نوسنگی متأخر و دورۀ مسوسنگ در شرق مازندران است. شناخت ویژگیهای این سفال، از نظر فنی و تزئینی چشمانداز بهتری از این جوامع و پیوندهای احتمالی با مناطق همجوار را در بازۀ زمانی هزارۀ ششم تا اواسط هزارۀ پنجم ارائه میکند. در این پژوهش از دو منظر به مطالعۀ سفالهای قرمز منقوش تپهعباسی پرداخته شده است؛ نخست مطالعه، طبقهبندی و مقایسۀ منطقهای نقوش براساس تمام سفالهای ثبت شده و دوم تحلیل و آنالیز آماری و فنی سفالها براساس سه کانتکست انتهایی ترانشۀ لایهنگاری TTC. از منظر نخست؛ شواهد بهشکل آشکاری نشان از ارتباط متقابل منطقهای در دوران رواج فرهنگ چشمهعلی در فلاتمرکزی (مسوسنگ انتقالی) دارد و ازسویی وجود برخی تفاوتها به اثرگذاری فرهنگهای بومی در این مرحله اشاره دارد. از منظر دوم، از نظر گاهنگاری، سفال قرمز منقوش را میتوان به سه مرحله بخش کرد؛ مرحلۀ یک: همزمان با دورۀ نوسنگی پایانی (لایۀ ۱۲، کانتکست ۳۱)، مرحلۀ دو: مسوسنگ (با شاخصۀ سفال چرخساز) (لایۀ ۱۱، کانتکست ۳۰)، مرحلۀ سوم: ادامۀ مرحلۀ دوم در دورۀ مفرغ که با کاهش کمّی و کیفی همراه است (لایۀ ۱۰، کانتکست ۲۶)؛ بنابراین، موقعیت سفالقرمز منقوش در تپهعباسی نکا، همراستا و مشابه با مناطق مجاور و بهویژه فلاتمرکزی، در مراحل پایانی نوسنگی است، اما روندی که بعد از آن طی شده متفاوت از الگوهایی است که در فلاتمرکزی طبقهبندی شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
شرق مازندران؛ چشمهعلی؛ مسوسنگ انتقالی؛ سفال قرمز منقوش؛ تپهعباسی | ||
مراجع | ||
- اسفندیاری، آذرمیدخت، (۱۳۸۸). جایگاه فرهنگ چشمهعلی در فلاتمرکزی ایران. سازمان میراثفرهنگی کشور (پژوهشگاه)، تهران. - اسدیاجائی، سید کمال، (۱۴۰۲). «بررسی و شناسایی استقرارهای نوسنگی در سرزمینهای جلگه ای پست و مرتفع شرق مازندران». آرشیو اداره میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی مازندران (منتشر نشده). - امامی، سید محمدامین؛ عزیزیخرانقی، محمد حسین؛ و جلالی، یاسمین. (۱۴۰۱). «فنآوری تولید سفال از نوسنگی به مسسنگی (باکون میانه) در تپه رحمتآباد فارس براساس دادههای سفالنگاری و شیمیایی». پژوهۀ باستانسنجی، ۸ (۱): ۲۱-۴۴. https://doi.org/10.52547/jra.8.1.21 - حیدریان، محمود، (۱۳۹۰). «چگونگی سیر تحول فرهنگهای پیشازتاریخی غرب مازندران براساس کاوشهای باستانشناسی تپه کلار و پناهگاه صخرهای راشک کلاردشت». رسالۀ دکتری باستانشناسی، دانشگاه تربیت مدرس (منتشر نشده). - رضوی، وثوق؛ اجتهادی، شانا؛ زارع، حبیب؛ و توکلی، ابرندابادی، (۱۳۹۱). «بررسی تنوع گونهای گیاهان آبزی ماکروفیت استان مازندران». علوم-دانشگاه خوارزمی، ۱۰ (۴): ۱۰۴۷- ۱۰۶۲. - زارعخلیلی، مرضیه، (۱۳۸۹). «مقایسۀ تطبیقی سفالهای غار کمیشان با محوطههای مجاور». پایاننامۀ کارشناسی ارشد، گروه باستانشناسی، دانشکدۀ هنر و معماری. دانشگاه مازندران. (منتشر نشده). - شریفی، مصطفی، (١٣٩١). «بررسی و مطالعه فرهنگهای آغاز هزارۀ پنجم تا پایان هزاره چهارم پ.م. در شرق مازندران». پایاݣݣننامۀ کارشناسی ارشد، زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان، (منتشر نشده). - صفری، مجتبی؛ عباسنژادسرستی، رحمت؛ فاضلینشلی، حسن؛ تورنتون، کریستوفر، و تومالسکی، یودیت. (۱۴۰۰). «گاهنگاری نسبی عصر مفرغ جبهۀ شمالی البرز مرکزی برپایۀ گونهشناسی سفالهای محوطۀ قلعهبن بابل، مازندران». مطالعات باستانشناسی پارسه، ۵ (۱۷): 57-27. https://doi.org/10.30699/PJAS.5.17.27 - عباسنژادسرستی، رحمت، (۱۴۰۱). «گزارش علمی گمانهزنی بهمنظور لایهنگاری تپهولیکی شهرستان نکا». آرشیو اداره میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی مازندران (منتشر نشده). - عباسنژادسرستی، رحمت، (۱۳۸۸). «گزارش گمانهزنی بهمنظور لایهنگاری تپهعباسی شهرستان نکا».آرشیو اداره میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی مازندران (منتشر نشده). - عزیزیخرانقی، محمدحسین؛ اکبری، افشین؛ مشکور، مرجان؛ و سپیدهجمشیدی، یگانه، (۱۴۰۱). «تپه پهلوان؛ استقراری از دوران نوسنگی جدید و مسوسنگ انتقالی در شمالشرق ایران». پژوهش های باستانشناسی ایران، ۱۲ (۳۲): ۳۰- ۷. https://doi.org/10.22084/nb.2021.21466.2122 طلایی، حسن، (۱۳۹۰). ایران پیشازتاریخ: عصر مس سنگی. تهران: چاپ اول، انتشارات سمت. - فاضلینشلی، حسن، (۱۳۸۵). باستانشناسی دشت قزوین از هزارۀ ششم تا هزارۀ اول پ.م.. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. - گیرشمن، رومن، (۱۳۷۹). سیلک کاشـان. متـرجم: اصـغر کریمـی. ج اول، تهـران: سـازمان میراثفرهنگی (پژوهشگاه میراثفرهنگی). - موسوی میرکلا، سیدرضا؛ قمریفتیده، محمد؛ و قربانیمقانکی، مهرداد؛ و هاشمیزرجآباد، حسن، (۱۳۹۲). «شواهدی از نفوذ فرهنگ فلاتمرکزی در دامنههای شمالی البرزمرکزی مطالعۀ موردی: تپه سفید منطقه کجور». اولین همایش ملی باستانشناسی ایران، بیرجند. - موسویکوهپر، سید مهدی، (۱۳۸۶). «گزارش توصیفی بررسیهای باستانشناختی بهمنظور تهیۀ نقشۀ اطلس باستانشناسی کشور». آرشیو اداره میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی مازندران. (منتشر نشده). - ماهفروزی، علی، (۱۳۷۹). «گزارش توصیفی بررسیهای باستانشناختی شرق مازندران». آرشیو اداره میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی مازندران. (منتشر نشده). - ماهفروزی، علی، (۱۳۸۸). «گزارش گمانهزنی و تعیین حریم تپه سد، دشت فریم». آرشیو اداره میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی مازندران، (منتشر نشده). - ماهفروزی، علی، (۱۳۸۲). «سومین مطالعات پژوهشهای باستانشناسی شرق مازندران». آرشیو اداره میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی مازندران (منتشر نشده). ملکشهمیرزادی، صادق؛ و جبرئیل نوکنده، (۱۳۷۹). آقتپه. انتشارات سازمان میراثفرهنگی صنایعدستی و گردشگری استان گلستان. - ولیپور، حمیدرضا؛ فاضلینشلی، حسن؛ و عزیزیخرانقی، محمدحسین، (۱۳۸۸). «گونهشناسی سفالهای دورۀ نوسنگی جدید و مسسنگی دشت تهران (مطالعۀ موردی تپه پردیس ورامین)». پیامباستانشناس، ۶ (۱۲): ۱۳-۳۶. - Abbasnejad Seresti, R., (2009). “Scientific report of trial excavation for stratigraphy of Abbasi Tepe, Neka County”. [Unpublished report, Archive of Mazandaran Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Administration] (In Persian). - Abbasnejad Seresti, R., (2022). “Scientific report of trial excavation for stratigraphy of Velyki Tepe, Neka County”. [Unpublished report, Archive of Mazandaran Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Administration] (In Persian). - Asadi Ojaei, S. K., (2023). “Investigation and Identification of Neolithic Settlements in the Lowland and Upland Plains of Eastern Mazandaran”. Archive of the Mazandaran Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Administration (un-published). (In Persian). - Azizi-Kharanaghi, M. H., Akbari, A., Mashkour, M. & Jamshidi Yeganeh, S., (2022). “Tappeh Pahlavan, a Late Neolithic and Transitional Chalcolithic Site in North East of Iran”. Pazhoheshha-ye Bastan shenasi Iran, 12 (32): 7-30. (In Persian) https://doi.org/10.22084/nb.2021.21466.2122 - Biscione, R., (1973). Dynamics of an early south Asian civilization First period of Shahr-i Sokhta and its connections with Southern Turkmenia. Duckworth, London. - Bonora, G. L. & Vidale, M., (2013). “The Middle Chalcolithic in southern Turkmeni-stan and the archaeological record of Ilgynly-Depe”. In: C. A. Petrie (Ed.), Ancient Iran and its neighbors: Local developments and long-range interactions in the fourth millennium BC (pp. 145–170). Oxbow Books. https://doi.org/10.2307/j.ctvh1dn46.13 - Coolidge, J., (2005). Southern Turkmenistan in the Neolithic: A petrographic case study. https://doi.org/10.30861/9781841718620 - Coon, Carleton. S., (1952). “Excavations in Hutu Cave, Iran, 1951, A preliminary Report”. In: Proceeding of the American Philosophical Society, 96 (3): 231-249 - Coon, Carlton. S., (1951). Cave Explorations In Iran 1949. Museum Monographs, Published By The University Museum, University of Pennsylvania, Philadelphia. - Dana, M. & Hozhabri, A., (2019). “The Role of Cultural Factors in Locating of Archaeological Sites: the Settlement Patterns of Prehistoric Sites in Jājarm, Khorasan, Iran”. Iran, 57(2): 123-141. https://doi.org/10.1080/05786967.2018.1532770 - Dyson, R. H. & Thornton, C. P., (2009). “Shir-i Shian and the fifth millennium of Northern Iran”. Iran, 47: 1-2. https://doi.org/10.1080/05786967.2009.11864756 - Emami, M., Azizi Kharanaghi, M. H. & Jalali, Y., (2022). “Pottery Making Technologhy from Neolithic to Chalcolithic (middle Bakun) period in Tappeh Rahmatabad based on Ceramographic and Chemical Analysis”. JRA. 8(1): 21-44. (In Persian). https://doi.org/10.52547/jra.8.1.21 - Erich, F. S., (1937). Excavations at Tepe Hissar, Damghan. University of Pennsylvania Press. - Esfandiari, A., (2009). The Status of the Cheshmeh Ali Culture in the Central Plateau of Iran. Cultural Heritage Organization of Iran (Research Institute), Tehran. (In Persian). - Fazeli, H., Coningham , R. A. & Batt, C. M., (2004). “Cheshmeh-Ali revisited: towards an absolute dating of the Late Neolithic and Chalcolithic of Iran’s Tehran Plain”. Iran, 42 (1): 13-23. https://doi.org/10.2307/4300660 - Fazel-Neshli, H., (2006). Archaeology of the Qazvin Plain from the sixth to the first millennium B.C. Tehran, Iran: University of Tehran Press. (In Persian). - Ghirshman, R., (2000). Sialk of Kashan (Vol. 1, A. Karimi, Trans.) Tehran, Iran: Ira-nian Cultural Heritage Organization (Research Institute of Cultural Heritage). (In Persian) - Gregg, M. W. & Thornton, C. P., (2012). “A preliminary analysis of prehistoric pottery from Carleton Coon’s excavations of Hotu and Belt Caves in northern Iran: Implications for future research into the emergence of village life in western Central Asia”. International journal of Humanities, 19 (3): 56-94. - Heydarian, M., (2011). “The Evolutionary Trajectory of Prehistoric Cultures in Western Mazandaran Based on Archaeological Excavations at Tepe Kalar and the Rashak Rock Shelter, Kelardasht”. Unpublished PhD dissertation in Archaeology, Tarbiat Modares University. (In Persian). - Hiebert, F. & Kurbansakhatov, K., (2003). A Central Asian village at the dawn of civilization: excavations at Anau, Turkmenistan (Vol. 116). UPenn Museum of Archaeology. https://doi.org/10.9783/9781934536230 - Kampel, M. & Sablatnig, R., (2007). “Rule based system for archaeological pottery classification”. Pattern Recognition Letters, 28(6): 740-747. https://doi.org/10.1016/j.patrec.2006.08.011 - MacCown, D. E., (1957). The Comparative Stratigraphy of Early Iran. Studies in ancient oriental civilization, 23. - Mahforouzi, A., (2000). “Descriptive report of archaeological surveys in eastern Ma-zandaran”. [Unpublished report]. Archive of Mazandaran Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Administration. (In Persian) - Mahforouzi, A., (2003). “Third archaeological research studies in eastern Mazanda-ran”. [Unpublished report]. Archive of Mazandaran Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Administration. (In Persian) - Mahforouzi, A., (2009). “Trial excavation and boundary determination report of Tappeh Sad, Fereydan Plain”. [Unpublished report]. Archive of Mazandaran Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Administration. (In Persian) - Malek Shahmirzadi, S. & Nokandeh, J., (2000). Āq Tappeh. Golestan, Iran: Research Deputy of the Iranian Cultural Heritage Organization. (In Persian) - Mousavi Kouhpar, S. M., (2007). “Descriptive report of archaeological surveys for preparing the national archaeological atlas map”. [Unpublished report]. Archive of Mazandaran Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Administration. (In Per-sian) - Mousavi Mirkala, S. R., Ghamari Fatideh, M., Ghorbani Moghanki, M. & Hashemi Zarjabad, H., (2013). “Evidence of the influence of Central Plateau culture in the northern slopes of Central Alborz: Case study of Tappeh Sefid, Kojur region” [Con-ference presentation]. First National Conference on Iranian Archaeology. (In Per-sian) - Roustaei, K. & Rezvani, H., (2021). “New Evidence of Two Transitions in the Neolithic Sequence of Northeastern Iran”. Near Eastern Archaeology, 84 (4): 252-261. https://doi.org/10.1086/716827 - Roustaei, K., (2018). “Beyond the Mounds: Insights into a Late Sixth Millennium BCE Sherd Scatter Site in the Shahroud Plain, Northeast Iran”. Ancient Near Eastern Studies, 55: 143-1. - Safari, M., Abbasnejad, R., Fazli Nesheli, H., Thornton, C. & Thomalsky J., (2021). “The Relative Chronology of the Bronze Age on the Northern Side of the Central Alborz Based on Typology of Pottery Discovered at Ghale-Ben in Babol, Mazandaran”. Parseh J Archaeol Stud., 5(17): 2. https://doi.org/10.30699/PJAS.5.17.27 - Sarianidi, V., (1971). “Southern Turkmenia and Northern Iran. Ties and Differences in Very Ancient Times”. East and West, 21(3/4): 291-310. - Schmidt, E. F., (1938). Excavations at Tepe Hissar, Damghan. Excavations at Tepe Hissar Damghan. Philadelphia: University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology. https://doi.org/10.9783/9781512818574 - Schönicke, J., (2019). In: Looking Closely: Excavations at Monjukli Depe, Turkmenistan, 2010-2014. Sidestone Press. Chapter 10 (289-352). - Sharifi, M., (2012). “A study of cultures from the early fifth to the late fourth millen-nium B.C. in eastern Mazandaran”. [Unpublished master’s thesis, University of Sis-tan and Baluchestan] (In Persian). - Stronach, D., (1972). “Yarim Tappeh:. in: Excavation in Iran, the British Contributions, Organizing Committee of the Sixth International Congress of Iranian Art and Archaeology, Oxford: 21-23. - Talayi, H., (2011). Prehistoric Iran: The Chalcolithic Age (1st ed.) . Teh-ran, Iran: SAMT Publications. (In Persian) - Tohidifar, M., Moser, M., Zehzad, B. & Ghadirian, T., (2016). Biodiversity of the Hyrcanian Forests: A synthesis report. UNDP/GEF/FRWO Caspian Hyrcanian Forest Project. Iran. 41 pp. - Vahdati, A. A., (2010). “Tepe Pahlavan: A Neolithic-Chalcolithic Site in the Jajarm Plain, North-Eastern Iran”. Iranica Antiqua, 45: 7-30. https://doi.org/10.2143/IA.45.0.2047117 - Valipour, H., Fazeli Nashli, H. & Azizi Kharanaghi, M. H., (2009). “Typology of Late Neolithic and Chalcolithic potteries of Tehran Plain: Case study of Tepe Pardis-Varamin”. Payam-e Bastanshenas, 6(12), 13-36. (In Persian). - Voigt, M. M. & Dyson, R. H., (1992). “The Chronology of Iran, ca 8000-2000 B.C.”. in: R. Ehrich, ed., Chronologies in Old World Archaeology, (3): Chicago, 122-78. - Vosough Razavi, S., Ejtehadi, H., Zare, H. & Tavakoli Abrandabadi, S., (2012). “A survey of species diversity of aquatic macrophyte plants in Mazandaran Province”. Kharazmi University Journal of Science, 10(4): 1047-1062. (In Persian). - Wong, E. H., Petrie, C. A. & Fazeli Nashli, H., (2010). “Cheshmeh Ali Ware: A Petrographic and geochemical study of a transitional Chalcolithic period ceramic industry on the northern central plateau of Iran”. Iran 48 (1): 11-26. https://doi.org/10.1080/05786967.2010.11864770 - Zare Khalili, M., (2010). “A comparative study of pottery from the Komishan Cave and adjacent sites”. [Unpublished master’s thesis]. Department of Archaeology, Faculty of Art and Architecture, University of Mazandaran. (In Persian) | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 350 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 25 |