
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 485 |
تعداد مقالات | 5,045 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,290,915 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,367 |
پیدایش گنبد اُورچین در معماری سلجوقی و سیر تحول آن در دورههای متأخر | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 6، دوره 14، شماره 42، آذر 1403، صفحه 151-180 اصل مقاله (2.38 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2023.27923.2598 | ||
نویسندگان | ||
احمد صراف زاده1؛ احد نژاد ابراهیمی* 2؛ مینو قره بگلو3 | ||
1دانشجوی دکتری معماری اسلامی، گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران. | ||
2استاد گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران (نویسندۀ مسئول). | ||
3استاد گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران. | ||
چکیده | ||
گنبدهای اورچین یکی از گونههای رایج گنبدسازیِ ایران در کنار گنبدهای نار و رُک میباشد که نمود ساختاری جدید و فناوری عصر خود بودهاند؛ همچنین برخی از پژوهشگران اشاره دارند که پیدایش این نوع گنبد به عصر سلجوقی بازمیگردد. بههمین دلیل، شناخت سیر تحول ایجاد شده از دورۀ سلجوقی تا بعد از آن در ساختار گونههای گنبد اورچین مورد اهمیت میباشد؛ بهطوریکه هدف پژوهش به گونهشناسی در کنار شناسایی تغییرات در هندسۀ گنبد اورچین توجهداشته و عوامل مؤثر بر شکلگیری گنبدهای اورچین را موردمطالعه قرار میدهد. در این مسیر، این پژوهش درصدد پاسخگویی به این پرسشها است؛ چه عواملی بر شکلگیری گنبد اورچین در دورۀ سلجوقی نقش داشته است؟ و سیر تغییر در عوامل مؤثر بر شکلگیری گنبدهای اورچین بیانگر چیست؟ جنبهای دیگر از انجام این پژوهش محسوب میگردد. روش پژوهش این جستار، توصیفی و تحلیلی است و اطلاعات لازم از طریق مطالعات کتابخانهای و پیمایشهای میدانی، جمعآوری شدهاند. یافتههای پژوهش نشانداد، مؤلفههای مختلفی بر پراکنش گونههای مختلف گنبدهای اورچین تأثیرگذار بودند و این مؤلفهها در معماری دورههای بعد تداومیافتهاند که نمودی از نمادهای معماری دورۀ سلجوقی میتواند در ساختار گنبد اورچین باشد؛ همچنین گنبدهای اورچین با حفظ ویژگیهای معماری سلجوقی در خود، زمینۀ ساختار نوینی در این عصر را ایجاد کرده و در دورههای بعد با حفظ ماهیت، گونههای متنوعی از گنبد اورچین را بهوجود آوردهاند. این تغییر و تحولات از دورۀ سلجوقی شروعشده و عمدتاً با ماهیتی ساده نسبت به دورههای بعد از خود ایجاد شدهاست؛ بهطوریکه میتوان اوج هندسۀ پیچیده در اجزای گنبد را مرتبط با دورههای بعد از سلجوقی مرتبط دانست. | ||
کلیدواژهها | ||
گنبد در معماری ایران؛ گنبد اورچین؛ معماری دورۀ سلجوقی | ||
مراجع | ||
- آجرلو، بهرام، (1389). «درآمدی بر سبک معماری آذربایجان». باغنظر، 7 (14): 3-14. https://www.bagh-sj.com/article_15.html?lang=fa - ابوالقاسمی، لطیف، (1389). هنجار شکل یابی در معماری اسلامی ایران. بهکوشش: محمد یوسف کیانی. تهران: سمت. - امیرحاجلو، سعید؛ و نیستانی، جواد، (1392). «پراکندگی، کارکرد و الگوی حاکم بر سازه و تزئین آثار سلجوقی در ولایت برخوار اصفهان». مطالعات تاریخ فرهنگی، 5 (18): 1-30. https://www.chistorys.ir/article_205156.html - بلانیان، ندا؛ سلطانزاده، حسین؛ و میرشاهزاده، شروین، (1398). «تأثیر معماری ایران بر بناهای آرامگاهی در عصر سلجوقیان رم». آرمان شهر، (27): 11-23. https://doi.org/10.22034/aaud.2019.92429 - پازوکیطرودی، ناصر؛ و شادمهر، عبدالکریم؛ (1385). آثار ثبت شده ایران در فهرست آثار ملی. تهران: سازمان میراثفرهنگی. - پژوهنده، نیلا؛ شیعه، اسماعیل؛ و معینیفر، مریم، (1401). «تبیین معیارهای کلیدی فرآیند شکلگیری کیفیت فضایی یکپارچه در فضای عمومی شهری (مطالعۀ موردی: منطقۀ پنج شهرداری تهران)». هویت شهر، 16 (49): 17-34. https://doi.org/10.30495/hoviatshahr.2021.59817.11993 - پیرنیا، محمدکریم، (1396). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تدوین: غلامحسین معماریان، تهران: نغمه نو اندیش. - پوپ، آرتور، (1366). معماری ایران. ترجمۀ غلامحسین صدریافشاری، ارومیه: انتشارات انزلی. تبریزی، مریم؛ و یادگاری، علیرضا، (1396). «بررسی ویژگیهای هندسی گنبد اورچین از دیدگاه هندسه فرکتال». کنفرانس پژوهشهای معماری و شهرسازی اسلامی و تاریخی، شیراز. - تقوی، عابد؛ حمیدی، افسانه؛ و جودکی، اسدالله، (1395). «تحلیل و بررسی تزئینی در معماری مساجد دورۀ خوارزمشاهیان در خراسان براساس رویکرد سنتگرایی». نگارینه هنر اسلامی، 3 (12): 4-19. https://doi.org/10.22077/nia.2018.1265.1082 - حاتم، غلامعلی، (1379). معماری اسلامی ایران در دورۀ سلجوقی. تهران: جهاد دانشگاهی. - حاتمی نصاری، طیبه؛ نجفی، آراز؛ و فخار، زرین، (1401). «بررسی مسیر تکاملی گنبد در معماری ایرانی-اسلامی از منظر گونهشناسی». مطالعات هنر اسلامی، 19 (45): 134-149. https://doi.org/10.22034/ias.2020.241716.1311 - حجت، عیسی؛ گلستانی، سعید؛ و سعدوندی، مهدی، (۱۳۹۴). «راهیابی گنبدخانه به مساجد ایران، روایتی از گسست و پیوست فضا». هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، ۲۰(۳): ۲۱-۳۰. https://doi.org/10.22059/jfaup.2015.56875 دیولافوا، ژان، (1386). سفرنامه: خاطرات کاوشهای باستانشناسی شوش 1884-1886. ترجمۀ ایرج فرهوشی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. - رفیعیسرشکی، بیژن؛ رفیعزاده، ندا؛ و رنجبرکرمانی، علیمحمد، (1382). فرهنگ مهرازی (معماری) ایران. تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن. - رفیعی، احمدرضا؛ و شیرازی، علیاصغر، (1386). «هنر دورۀ سلجوقی: پیوند هنر و علوم». نگره، (5): 107-119. - زارعی، محمدابراهیم؛ حیدریباباکمال، یداله؛ و منتظرظهوری، مجید، (1394). «تأملی در باب هویت دو آرامگاه هشتضلعی گنبددار کشیت و نسک؛ بخش گلباف کرمان». پژوهشهای معماری اسلامی، 3 (8): 121-132. http://jria.iust.ac.ir/article-1-276-en.html - زمرشیدی، حسین، (1387). طاق و قوس در معماری ایرانی. تهران: انتشارات شرکت عمران و بهسازی شهری ایران. - سالور، ندا؛ سهرابینصیرآبادی، مهین؛ و نظرنژاد، نرگس، (1400). «تبیین خردگرایی (ابنسنا) در روند ابداع نقوش هندسی تزئینات وابسته به معماری». باغ نظر، 18 (102): 53-68. - ستارنژاد، سعید؛ حسینپوردرخشش، طیبه؛ و نوروززاده، منوچهر، (1400). «مطالعۀ هنرهای کاربردی در ساختار معماری گنبد سرخ مراغه». باستانشناسی ایران، 10 (2): 123-138. https://sanad.iau.ir/en/Journal/aoi/Article/1019536 - سعیدیان، امین؛ قلی، مجتبی؛ زمانی، احسان؛ و بمانیان، محمدرضا، (1391). «سیر تکامل گنبد اورچین براساس عوامل مؤثر در شکلگیری یک نماد معماری». آرمانشهر، (90): 111-127. https://www.armanshahrjournal.com/article_33223.html - سعیدیان، امین؛ قلی، مجتبی؛ زمانی، احسان؛ و انصاری، مجتبی، (1390). «بازشناخت چگونگی شکلگیری گنبد اورچین». شهر ایرانی اسلامی، (5): 47-65.https://www.armanshahrjournal.com/article_33223.html - سیلوایه، سونیا؛ دانشجو، خسرو؛ و فرمهینفراهانی، سعید، (1391). «هندسه در معماری ایرانی پیش از اسلام و تجلی آن در معماری معاصر ایران». نقش جهان، 3 (1): 55-66. DOR: 20.1001.1.23224991.1392.3.1.3.0 - علیپور، مرضیه، (1395). «شیوههای اجرای آرایههای تزئینی معماری ایران در دورۀ سلجوقی». مطالعات ایرانشناسی، (4): 109-135. https://is.iranology.ir/article_710590.html?lang=en - کیانی، محمدیوسف، (1374). تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی. تهران: انتشارات سمت. - گروبه، ارنست؛ جونز، دالو؛ گرابر، الگ؛ لیوکاک، رانلد؛ دیکی، جیمز؛ بریج، گای پیتر؛ و سیمز، الینور، (1391). معماری جهان اسلام (تاریخ و مفهوم اجتماعی آن). ترجمۀ یعقوب آزند، تهران: انتشارات مولی. - لطفیقرایی، فرزانه؛ و شاهسوارانی، وحید، (1394). «قوس و گنبد در شرق و غرب دنیای اسلام مطالعه موردی بر (دورۀ ایلخانی و تیموری در ایران با ممالیک بحری و برجی در مصر و سوریه». دومین همایش ملی باستانشناسی ایران، خراسان. - مجموعه نویسندگان، (1390). سلجوقیان. ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: مولی. - محمودی، مهنوش؛ و رنجبر، ناصر، (1399). «عوامل مؤثر در شکلگیری گنبد ارچین (نمونۀ موردی: گنبد امامزاده سید صلاحالدین محمد-آبدانان، ایران)». هنر و تمدن شرق، 8 (29): 47-58. https://doi.org/10.22034/jaco.2020.229813.1159 - مرادی، امین؛ عمرانی، بهروز؛ و موسویحاجی، سید رسول، (1398). «نقدی بر ساختار کلی سبک رازی براساس تحلیل دو گونه مقبره و گنبدخانه در معماری دورۀ سلجوقی». پژوهشهای معماری اسلامی، 7 (23): 108-123. http://jria.iust.ac.ir/article-1-1181-en.html - مشایخی، محمد، (1392). «گونهشناسی مبتنیبر تکامل سازهای در گنبدهای اورچین». همایش گنبدها، دانشگاه تربیت مدرس، تهران. - مشایخی، محمد؛ و تهرانی، فرهاد، (1392). «نسبتهای تکرارشونده در هندسه برخالی (فرکتالی) گنبدهای اورچین». تاریخ علم، 11 (2): 310-291. https://jihs.ut.ac.ir/article_57490.html?lang=en - مهدوینژاد، محمدجواد؛ و مشایخی، محمد، (1391). «نقشمایه ارچین و تجلی آن در هنر و معماری ایرانی». نقشمایه، 5 (10): 33-42. - معماریان، غلامحسین، (1367). نیارش سازههای طاقی در معماری ایران. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران. - هیلنبراند، رابرت، (1379). مقابر در معماری دوره اسلامی. بهکوشش: محمد یوسف کیانی، تهران: انتشارات سمت. - هیلنبراند، رابرت، (1377). معماری اسلامی. ترجمۀ ایرج اعتصام، تهران: چاپ شهرداری تهران. - هیلنبراند، رابرت، (1393). معماری اسلامی: شکل، کارکرد و معنی. ترجمۀ باقر آیتاللهزادهشیرازی. تهران: روزنه. - یوسفزمانی، مهرداد؛ نعمتیآبکناری، علی؛ و خالدیان، ستار، (1396). «واکاوی آثار معماری و اقدامات عمرانی نخستین حکمرانان سلجوقی براساس منابع مکتوب از سال 429 تا 465 هـ.ق.». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 7 (12): 227-244. - Abdullahi, Y. & Rashid Embi, M., (2013). “Evolution of Islamic Geometrical Patterns”. Frontiers of Architectural Research, 2(2): 871-882. https://doi.org/10.1016/j.foar.2013.03.002. - Abolqasemi, L., (2010). Norm of Form in Iranian Islamic Architecture. Tehran: Samt. (in persian) - Ajorloo, B., (2010). “An Introduction to the Azerbaijani Style of Architecture”. Bagh-e Nazar, 7(14): 3-14. https://www.bagh-sj.com/article_15.html?lang=fa - Alipoor, M., (2017). “Methods of Executing Iranian Decorative Architectural Arts in the Seljuk Era”. Iranology, 1(4): 109-135. https://is.iranology.ir/article_710590.html?lang=en - Amir Hajloo, S. & Neyestani, J., (2014). “Distribution, Function and Pattern Prevailing on Structure and Ornaments of Seljuq Monuments in Barkhar Province of Isfahan”. Cultural History Studies, 5(18): 1-30. https://www.chistorys.ir/article_205156.html - Aniktar, S., Ozdemir, S. & Kurnaz, A., (2020). “Design Typologies of Mosques and Madrasas Belonging to Seljuk And Ottoman Civilizations in Konya”. ICONARCH International Congress of Architecture and Planning, (IV): 871-882. https://iconarch.ktun.edu.tr/index.php/iconarch/article/view/295 - Authors Group, (2011). Seljuk dynasty. Translate by: Yaghoub Ajand. Tehran: Mola. (in persian) - Bakhteari, S. & Attarian, K., (2020). “Geometry-based modeling for characterizing design and construction of Ourchin domes”. Journal of Building Engineering. https://doi.org/10.1016/j.jobe.2020.101199 - Belanian, N., Soltanzadeh, H. & Mirshahzadeh, S., (2019). “The Effect of Iran’s Architecture on Mortuary Buildings of Rome’s Seljuk Era”. Armanshahr, (27): 11-23. https://doi.org/10.22034/aaud.2019.92429 - Besenval, R., (1984). Technologie de la voute. Paris: editions researche sur les civilisations. - Bier, L., (1986). Sarvestan. A collection of the architecture of Iran from its existence to the appearance of Islam. - Canter, D., (1977). The psychology of place. London: Architecture press. - Diulafuwa, J., (2007). Travelogue: Memories of the Archaeological Excavations of Susa, 1884-1886. Translate by Iraj Farehvashi. Tehran: Tehran University. (in persian) - Diulafuwa, J., (2007). Travelogue: Memories of the Archaeological Excavations of Susa, 1884-1886. Translate by Iraj Farehvashi. Tehran: Tehran University. (in persian) - Groubeh, E., Jounes, D., Geraber, A., Alage, L., Raneld, D., Jeames, B., Guey, P. & Simes, A., (1978). Architecture of the Islamic world: its history and social meaning. Translate by: Yaghoub Ajand. Tehran: Mola. (in persian) - Hatam, G., (2000). The islamic architectrure of Iran in Seljuk era. Tehran: Hrtc. (in persian) - Hatami Nasari, T., Najafi, A. & Fakhar, Z., (2022). “Investigating the Evolution of the Dome in Iranian-Islamic Architecture from the Perspective of Typology”. Islamic Art, 19(45): 134-149. https://doi.org/10.22034/ias.2020.241716.1311 - Hilan Brund, R., (1998). Islamic Architecture. Translate by: Iraj Etesam. Tehran: Tehran Municipality. (in persian) - Hilan Brund, R., (2000). Tombs in Islamic architecture. Tombs in Islamic architecture. Tehran: Samt. (in persian) - Hilan Brund, R., (2014). Islamic Architecture: Form, Function, and Meaning. Translate by Bagher Ayatollahzadeh shirazi. Tehran: Rozaneh. (in persian) - Hojat, I., Golestani, S. & Saedvandi, M., (2016). “The Addition of Dome Chamber To Iranian Mosques,The Story Of Joining And Separating Of Space”. Journal of Fine Arts: Architecture and Urban Planning, 20(3): 21-30. https://doi.org/10.22059/jfaup.2015.56875 - Khodadadi Dehkordi, S., (2017). “Iranian Seljuk Architecture with an Emphasis on Decorative Brickwork ofthe Qazvin Kharaqan Towers”. Journal of History Culture and Art Research, 5(4): 384-394. https://doi.org/10.7596/taksad.v5i4.613 - Kiani, M., (1995). Iranian architecture of the Islamic period. Tehran: Samt. (in persian) - Lotfi Gharaei, F. & Shahsavarani, V., (2015). “Arch and Dome in the East and West of the Islamic World: A Case Study of the Ilkhanate and Timurid Periods in Iran with the Bahri and Burji Mamluks in Egypt and Syria”. The Second National Conference on Iranian Archaeology. Khorasan. - Mahdavinejad, M. & Mashayekhi, M., (2012). “The role of the urchin motif and its manifestation in Iranian art and architecture”. Naqshmayeh, 5(10): 33-42. (in persian) - Mahmoudi, M. & Ranjbar, N., (2020). “Factors Affecting the Formation of the Orchin Dome (Case Study: Imamzadeh Seyed Salahuddin Mohammad- Abdanan, Iran)”. Jaco, 8(29): 47-58. https://doi.org/10.22034/jaco.2020.229813.1159 - Mashayekhi, M. & Tehrani, F., (2014). “Iterative Ratios in the Fractal Geometry of Urchīn Domes”. History of science, 11(2): 291-310. https://jihs.ut.ac.ir/article_57490.html?lang=en - Mashayekhi, M., (2013). Structural evolution-based typology in Orchin domes. Domes Conference. Tehran. - Memarian, G., (1988). The arched structures in Iranian architecture. Tehran: Iust. (in persian) - Memarian, G., (2017). Introduction to Iranian Islamic architecture. Tehran:Naqme-Nu-Andishan. (in persian) - Moradi, A., Omrani, B. & Musavi Haji, R., (2019). “A critical review towards the conception of the “Razi Style” according to the architectural analyze of Tomb and Dome Chamber in Seljuk architecture”. Jria, 7(23): 108-123. http://jria.iust.ac.ir/article-1-1181-en.html - Nemati Abkenari, A. & Khaledian, S., (2017). “Evaluation of the Architecture and Construction Efforts of the First Rulers of the Seljuq Dynasty According to Secondary Sources from the Year 429 to 465 A.H”. Pazhohesh-ha-ye Bastanshenasi Iran, 7(12): 227-244. https://doi.org/10.22084/nbsh.2017.7200.1307 - Pazhouhandeh, N., Shieh, E. & Moinifar, M., (2022). “Explaining Qualitative Criteria in the Process of Integrated Formation in Urban Public Spaces (Case Study: District Five of Tehran Municipality)”. Hoviatshahr, 16(49): 17-34. https://doi.org/10.30495/hoviatshahr.2021.59817.11993 - Pazouki Taroudi, N. & Shadmehr, A., (2006). Iranian works registered in the National Monuments List. Tehran: Mcth. (in persian) - Pope, A., (1987). Persian architecture. Urmia:Anzali. (in persian) - Rafie Sereshki, B., Rafiezadeh, N. & Ranjbar Kermani, A., (2003). Mehrazi culture (architecture) of Iran. Tehran: Road, Housing and Urban Development Research Center. - Rafiee, A. & Shirazi, A., (2007). “Art of the Seljuk Period: The Connection of Art and Science”. Negareh, (5): 107-199. (in persian) - Saeidian, A., Gholi, M. & Zamani, E., (2013). “Evolution of Ourchin Dome on the Basis of the Effective Factors Shaping an Architectural Symbol”. Armanshahr, (90): 111-127. https://www.armanshahrjournal.com/article_33223.html - Saeidian, A., Gholi, M. & Zamani, E., (2013). “RE-IDENTIFICATION OF THE QUALITY OF FORMATION OF PINEAPPLE DOME (OURCHIN) WITH AN EMPHASIZE ON GEOMETRICAL AND ARCHITECTURAL STRUCTURE”. Iranian-Islamic City, (5): 47-65. https://www.sid.ir/paper/177412/en - Sahraeian, A. & Korooni, A., (2021). “Spatial and Structural Features of Domes in the Iranian Architecture”. New York science journal. 14 (6): 47-58. https://www.sciencepub.net/newyork/nys140621/06_20734nys140621_47_58.pdf - Salour, N., Sohrabi Nasirabadi, M. & Nazar Najad, N., (2021). “An Explanation of Avicenna’s Rationalism in the Process of Inventing Geometric Patterns in the Architectural Decoration (Case Study: Five Tombs of the Seljuk)”. Bagh-E Nazar, 18(102): 53-68. https://doi.org/10.22034/bagh.2021.277122.4834 - SatarNejad, S., Hossienpour Derakhshan, T. & Nour Zadeh, M., (2021). “Study of applied arts in the architectural structure of the Red Dome of Maragheh”. Archaeology of Iran, 10(2): 123-138. https://sanad.iau.ir/en/Journal/aoi/Article/1019536 - Silvaye, S., Daneshjoo, K. & Farmahin Farahani, S., (2013). “Geometry in Pre-Islamic Iranian Architecture and its Manifestation in Contemporary Iranian Architecture”. Naqshejahan, 3(1): 55-66. DOR: 20.1001.1.23224991.1392.3.1.3.0 - Tabrizi, M. & Yadegari, A., (2017). Investigating the geometric characteristics of the Orchin Dome from the perspective of fractal geometry. Islamic and Historical Architecture and Urban Planning Research Conference. Shiraz. - Taghavi, A., Hamidi, A. & Jodaki, A., (2016). “Analysis of Ornamental Motives in Kharazmshahid Mosque Architecture in Khorasan Based on Traditionalism”. Negarineh Islamic Art, 3(12): 4-19. https://doi.org/10.22077/nia.2018.1265.1082 - Zarei, M. E., Heidari Babakamal, Y. & Montazar Zohori, M., (2015). “A Research on Two Octagonal Domed Tombs of Keshit and Nask in Golbaf, Kerman”. JRIA, 3(3): 121-132. http://jria.iust.ac.ir/article-1-276-en.html - Zomorshidi, H., (2008). Vouit and arch in the froms artchitecture of iran. Tehran: Udrc. (in persian) | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 810 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 271 |