
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 490 |
تعداد مقالات | 5,109 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,394,182 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,205,194 |
نقشۀ چهارایوان در معماری ایرانی از دورۀ هخامنشی تا دورۀ قاجار | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 15، شماره 44، 1404، صفحه 257-288 اصل مقاله (3.44 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2023.27434.2553 | ||
نویسنده | ||
محمدابراهیم زارعی* | ||
استاد گروه باستانشناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلیسینا، همدان، ایران. | ||
چکیده | ||
ساختمانهای ایواندار با یک و یا چهارایوانی با معماری ایران از دیرباز همپیوند بوده است. «ایوان» عنصر مهمی در بناهای عمومی، خصوصی و رسمی (حکومتی) محسوب میشده است. ایوان از آنجهت اهمیت دارد که بهعنوان صفت مشخصۀ معماری ایرانی نیز بوده است. این نوشتار با استفاده از روش توصیفی-تاریخی، تحلیلی در آغاز با توجه به اهمیت ایوان در معماری ایرانی به پیشینۀ آن پرداخته است و سپس پرسشهایی را طرح نموده است که چرا چهارایوان در دورۀ هخامنشی و در کاخهای پاسارگاد به سبک برونگرا بوده است؟ دوم اینکه این طرح و نقشه چگونه بر نقشۀ چهارایوانی دورنگرا در دورههای اشکانی و ساسانی و سپس دورۀ اسلامی تأثیرگذار بوده است؟ با توجه به پرسشهای طرحشده این پیشفرضها قابل ارائه است که معماری هخامنشی تداومدهندۀ معماری مادی و درنهایت درپی تکمیل آن بوده است که با توجه به ساختار حکومتی هخامنشی در قالبی با شکوهتر و با تأکید بر استفاده از ایوان در چهار سوی ساختمان کاخ و روی به باغ و مرتبط با آن طراحی و اجرا شده است؛ دیگر اینکه نقشۀ چهارایوانی هخامنشی بهگونهای دیگر با توجه بهشرایط زمانی و مکانی با نقشهای درونگرا در دورههای اشکانی- ساسانی و بهویژه دوران اسلامی اجرا شده است؛ بنابراین همین طرح در طراحی کاخها، آرامگاهها و کوشکهای دوران صفوی تا قاجاری نمودی دیگر یافته و متأثر از معماری هخامنشی با طرح چهارایوان و فضای گنبددار مرکزی معماری با الهام از معماری ساسانی تجسمیافته است. برآیند این پژوهش نشان میهد که اگرچه ایوان در دورۀ پیش از عصر هخامنشی استفاده شده، ولی این طرح و نقشه از دورۀ هخامنشی با چهارایوانی برونگرا معنادار شده و در دورههای اشکانی و ساسانی بهصورت درونگرا که در دوران اسلامی نیز تداوم یافته و در زمان صفوی و زندیه این ویژگی چهرهای نو به معماری این دورهها (شیوۀ اصفهانی) داده است. | ||
کلیدواژهها | ||
معماری ایرانی؛ نقشۀ چهارایوان؛ معماری هخامنشی؛ معماری صفوی | ||
مراجع | ||
- استروناخ، دیوید، (1376). پاسارگاد ، ترجمۀ حمید خطیب شهیدی، تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور (پژوهشگاه). - استروناخ، دیوید؛ و رُف، مایکل، (1390). نوشیجان 1: بناهای بزرگ دوره ماد. ترجمۀ کاظم ملازاده، همدان: دانشگاه بوعلیسینا. - اسدپور، علی، (1398). «عمارتهای باغ نظر شیراز و دگرگونیهای کالبدی- کارکردی آنها). دوفصلنامۀ مطالعات معماری ایران، 8(16): 5-24. https://doi.org/10.22052/1.16.5 - اصیل، حجتالله، (1381). آرمانشهر در اندیشه ایرانی. تهران: نشر نی. - بزنوال، (1379). نوآوری در فنآوری طاق در بناهای خاورمیانه. ترجمۀ سیدمحسن حبیبی، تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور (پژوهشگاه). - بلر، شیلا، (1387). معماری ایلخانی در نطنز: مجموعه مزار شیخ عبدالصمد. ترجمۀ ولیالله کاووسی، تهران: فرهنگستان هنر. - پیرنیا، محمدکریم، (1387). معماری ایرانی (تألیف و تدوین غلامحسین معماریان). تهران: نشر سروش دانش. - پیرنیا، محمدکریم، (1380). سبکشناسی معماری ایرانی. تدوین: غلامحسین معماریان، تهران: پژوهنده - معمار. - پرادا، ایدت؛ دایسون، رابرت؛ و ویلکنسون، ریچارد، (2537). «هنر ایران باستان». ترجمۀ یوسف مجیدزاده، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. - پوپ، آرتور اپهام، (1365). معماری ایران: پیروزی رنگ بر شکل. ترجمۀ کرامتالله افسر، تهران: فرهنگسرای یساولی. - دهخدا، علیاکبر، (1385). لغتنامه: فرهنگ متوسط دهخدا (2 جلد). تهران: دانشگاه تهران. - رضایینیا، عباسعلی، (1396). «صورت ایوان در معماری ایران از آغاز تا سدههای نخستین اسلامی». مطالعات معماری ایرانی، 11: 125-144. - رضاییچراتی، بهرام، (1380). «پروژه مرمت عمارت باغ اشرفالبلاد بهشهر». استاد راهنما: محمدمنصور فلامکی، دانشگاه آزاد تهران، (منتشر نشده). - رُف، مایکل، (1373). نقشبرجستهها و حجاران تختجمشید. ترجمۀ هوشنگ غیاثینژاد، تهران: سازمان میراثفرهنگی (پژوهشگاه). - روتر، اسکار، (1387). «معماری ساسانی». در: اپهام پوپ و فلیسین اکرمن (ویراستار)، سیری در هنر ایران ج 2، ترجمۀ مهدی مقیسه و محمدعلی شاکری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی: 637-716. - زارعی، محمدابراهیم، (1390). «ویژگیهای معماری و آرایههای عمارت خسروآباد سنندج». پیام باستانشناس، 8(16): 127-154. - زارعی، محمدابراهیم، (1391). معماری در سرزمینهای اسلامی. همدان: دانشگاه بوعلیسینا. - زارعی، محمدابراهیم، (1400). آشنایی با معماری جهان. تهران: فنآوران. - سیدصدر، سیدابوالقاسم، (1381). دایرةالمعارف معماری و شهرسازی. تهران: آزاده. - علیزاده، عباس، (1383). منشأ نهادهای حکومتی در پیشازتاریخ فارس: تل باکون. ترجمۀ کورش روستایی، تهران: بنیاد پژوهشی پارسه - پاسارگاد. - طباطبایی، صالح، (1391). «دانشنامۀ هنر و معماری ایران براساس هنر گروو». تهران: فرهنگستان هنر: 174-176. - فردوسی، ابوالقاسم، (1385). شاهنامه. به اهتمام: هـ. توفیق سبحانی، تهران: روزنه. - کخ، هایدماری، (1386). از زبان داریوش. ترجمۀ پرویز رجبی، تهران: نشر ماهی. - کیانی، محمدیوسف، (1374). تاریخ هنر معماری ایرانی در دوره اسلامی. تهران: سمت. - کیانی، محمدیوسف؛ و کلایس، ولفرام، (1373). فهرست کاروانسراهای ایران. تهران: سازمان میراثفرهنگی ایران (پژوهشگاه). - گیرشمن، رُمان، (1371الف). هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی. ترجمۀ عیسی بهنام، تهران: انتشارات علمی-فرهنگی. - گیرشمن، رُمان، (1371ب). هنر ایران در دوران پارت و ساسانی. ترجمۀ بهرام فرهوشی، تهران: انتشارات علمی-فرهنگی. - ماریانی، لوکا، (1379). بازپیرایی در دهانه غلامان و کوه خواجه. ترجمۀ سیداحمد موسوی، تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور. - مترجم، عباس، (1389). «گزارش دور سوم از کاوشهای باستانشناسی تپه پیسا همدان». پاییز 1389، آرشیو اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان (منتشر نشده). - ملازاده، کاظم، (1393). باستانشناسی ماد. تهران: سمت. - محمدیفر، یعقوب، (1378). باستانشناسی اشکانی. تهران: سمت. - محمدی قصریان، سیروان؛ و هژبری، علی، (1400). «آیا بنای خشتی زیویه بقایای ساختاری تکافتاده است»؟ در: سپهر مجد (بزرگداشت دکتر یوسف مجیدزاده)، تهران: دایرةالمعارف بزرگ اسلامی: 463-478. - محمدی، مریم؛ نیستانی، جواد؛ و موسویکوهپر، سیدمهدی، (1390). «مطالعه گونهشناسی عناصر و اجزای معماری ایران در دورۀ ساسانی». پژوهشهای باستانشناسی ایران، 1(1): 83-108. https://nbsh.basu.ac.ir/article_319.html - معماریان، غلامحسین، (1371). آشنایی با معماری مسکونی ایرانی: گونهشناسی برونگرا. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران. - موسوی، سیدمحمود، (1374). «یادمان خشتی کوه خواجه». در: مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران (جلد 4). ارگ بم، کرمان: سازمان میراثفرهنگی کشور. - نگهبان، عزتالله، (1365). «شهرنشینی و شهرسازی در هزارۀ اول ق.م.». در: نظری اجمالی به شهرنشینی و شهرسازی در ایران، گردآورنده: محمدیوسف کیانی، تهران: جهاد دانشگاهی: 22-50. - هرتسفلد، ارنست امیل، (1381). ایران در شرق باستان. ترجمۀ همایون صنعتیزاده، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - هینتس، والتر، (1389). داریوش و ایرانیان: تاریخ فرهنگ و تمدن هخامنشیان کتاب اول و دوم، ترجمۀ پرویز رجبی، تهران: نشر ماهی. - واندنبرگ، لویی، (1379). باستانشناسی ایران باستان. ترجمۀ عیسی بهنام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. - Alizadeh, A., (2004). The Origin of Government Institutions in Prehistoric Fars: Tel-e Bakun, Ancient Nomadism, and Formation of Early States. Trans. Kourosh Roostaei, Tehran: Parseh-Pasargadae Research Foundation. (in Persian). - Asadpour, A., (2019). “The Structures of Baghe Nazar in Shiraz and Their Morphological and Functional Transformations”. Iranian Architectural Studies Quarterly, 8(16): 5-24. https://doi.org/10.22052/1.16.5 (in Persian). - Asil, H., (2002). Utopia in Iranian Thought. Tehran: Nashr-e Ney. (in Persian). - Beznval., (2000). Innovations in Vaulting Technology in Middle Eastern Architecture. Trans. Seyed Mohsen Habibi, Tehran: Cultural Heritage Organization (Research Institute). (in Persian). - Blair, S., (2008). Ilkhanid Architecture in Natanz: The Mausoleum of Sheikh Abdolsamad. Trans. Valiollah Kavousi, Tehran: Academy of Arts. (in Persian). - Dehkhoda, A.-A., (2006). Dehkhoda Dictionary (Vols. 1-2). Tehran: University of Tehran. (in Persian). - Dyson, R. Jr., (1989). “The Iron Age Architecture at Hasanlu”. An Essay, Expedition, Univercity oe Mishigan, 31(2-3): 107-127. - Ferdowsi, A. A. Q., (2006). Shahnameh. Edited by H. Tofige Sobhani, Tehran: Rozaneh Publications. (in Persian). - Gershemin, R., (1992a). Iranian Art in the Median and Achaemenid Periods, Trans. Isa Behnam, Tehran: Scientific-Cultural Publications. (in Persian). - Gershemin, R., (1992b). Iranian Art in the Parthian and Sasanian Periods. Trans. Bahram Farhoushi, Tehran: Scientific-Cultural Publications. (in Persian). - Godard, A., (1951). “L.’origine de La madrasa de La Mosquee et du caravenserail aquarte Iwans”. Ars Islamica, 15/16: 1-9. - Grabar, O., (1990). “Iwan”. in: Encyclopedia of Islam, IV, Leiden E.J Brill: 287-289 - Grabar, O., (1987). “AYVAN”. in: Encyclopedia Iranica, Routledge and Kegan Paul London and New York: 152-155 - Herzfeld, E. E., (2002). Iran in the Ancient East. Trans. Homayoun Sanati Zadeh, Tehran: Research Institute for Humanities and Cultural Studies. (in Persian). - Hintz, W., (2010). Darius and the Iranians: History, Culture and Civilization of the Achaemenids. Vols. 1 & 2, Trans. Parviz Rajabi, Tehran: Nashr-e Mahi. (in Persian). - Huff, D., (2004). “Takht-I Suleiman, Sasanian Fire Sanctuary and Mogolian palace in Persia’s Ancient Splendour, mining handicraft and archaeology”. edited by Thomas Stoellner, Rainer slotta and Abdolrasool Vatandoust Deutches Bergbau-Museum Bochum: 462-471 - Kiani, M. Y., (1995). History of Iranian Architectural Art in the Islamic Period. Tehran: SAMT. (in Persian). - Kiani, M. Y. & Kleiss, W., (1994). List of Iranian Caravanserais. Tehran: Cultural Heritage Organization (Research Institute). (in Persian). - Keall, E., (1974). “Some Thought on the Early EYVAN”. Near Eastern Numismatics Iconography and History Studies in Honor of G. Miles, Beirut: 123 – 130. - Koch, H., (2007). From the Words of Darius. Trans. Parviz Rajabi, Tehran: Nashr-e Mahi. (in Persian). - Malazadeh, K., (2014). Median Archaeology. Tehran: SAMT. (in Persian). - Mariani, L., (2000). Restoration at Dehaneh Gholaman and Kuh Khwaja. Trans. Seyed Ahmad Mousavi, Tehran: Cultural Heritage Organization. (in Persian). - Memarian, G., (1992). Introduction to Iranian Residential Architecture: Typology of Extroverted Houses. Tehran: Iran University of Science and Technology. (in Persian). - Mohammadi Far, Y., (1999). Parthian Archaeology. Tehran: SAMT. (in Persian). - Mohammadi Qasrian, S. & Hejri, A., (2021). “Is the Mudbrick Structure of Ziwiyeh a Remnant of a Single Isolated Building?”. In: Sepehr Majd, Commemorating Dr. Yousef Majidzadeh, Tehran: Encyclopaedia of Islam: 463–478 (in Persian). - Mohammadi, M., Neyestani, J. & Mousavi-Kuhpar, S. M., (2011). “Typology Study of Architectural Elements and Components in the Sasanian Period”. Archaeological Letters, 1(1): 83–108.https://nbsh.basu.ac.ir/article_319.html (in Persian). - Motarjem, A., (2010). “Third Season Report of Archaeological Excavations at Tappeh Pissa”. Hamedan. Autumn 2010., (Unpublished). (in Persian). - Mousavi, S. M., (1995). The Mudbrick Monument of Kuh Khwaja. In Proceedings of the Congress on History of Architecture and Urbanism of Iran (Vol. 4). Arg Bam, Kerman: Cultural Heritage Organization. (in Persian). - Negahban, E., (1986). “Urbanism and Urban Development in the First Millennium BC”. In: M. Y. Kiani (Ed.), A General View of Urbanism and Urban Development in Iran, Tehran: Jahad Daneshgahi: 22–50 (in Persian). - Pirnia, M. K., (2001). Stylistics of Iranian Architecture. Edited by Gholamhossein Memarian, Tehran: Pajohandeh - Memar. (in Persian). - Pirnia, M. K., (2008). Iranian Architecture, Compiled and Edited by Gholamhossein Memarian, Tehran: Soroush Danesh Publishing. (in Persian). - Pope, A. U., (1986). Iranian Architecture: The Triumph of Color over Form, Trans. Keramatollah Afsar, Tehran: Yesaoli Cultural Center. (in Persian). - Prada, E., Dyson, R. & Wilkinson, R., (1978). Ancient Iranian Art. Trans. Yousef Majidzadeh, Tehran: University of Tehran Press. (in Persian). - Rezaeicharati, B., (2001). “Restoration Project of Ashraf-ol-Belad Garden Mansion, Behshahr” . Supervisor: Mohammad Mansour Falameki, Islamic Azad University, Tehran. (Unpublished), (in Persian). - Rezaeinia, A., (2017). “The Form of Iwan in Iranian Architecture from the Beginning to the Early Islamic Centuries”. Iranian Architectural Studies, 11: 125–144. (in Persian). - Rof, M., (1994). Reliefs and Sculptors of Persepolis, Trans. Houshang Ghiyasi-Nejad, Tehran: Cultural Heritage Organization (Research Institute). (in Persian). - Rother, O., (2008). “Sasanian Art: Sasanian Architecture”. In: A. U. Pope & P. Ackerman (Eds.), A Survey of Persian Art, 2: 637–716) (Trans. Mehdi Maghiseh & Mohammad Gholi Shakeri). Tehran: Scientific and Cultural Publications. (in Persian). - Seyed Sadr, S. A., (2002). Encyclopedia of Architecture and Urbanism. Tehran: Azadeh Publications. (in Persian). - Stronach, D., (1997). Pasargadae. Trans. Hamid Khatib Shahidi. Tehran: Cultural Heritage Organization (Research Institute). (in Persian). - Stronach, D. & Rof, M., (2011). Nushijan 1: Major Buildings of the Median Period, Trans. Kazem Malazadeh, Hamedan: Bu-Ali Sina University. (in Persian). - Tabatabaei, S., (2012). “Encyclopedia of Iranian Art and Architecture Based on Grove Art”. Tehran: Academy of Arts: 174–176. (in Persian). - Vandenberg, L., (2000). Archaeology of Ancient Iran. Trans. Isa Behnam, Tehran: University of Tehran Press. (in Persian). - Zarei, M. E., (2011). “Architectural Features and Ornaments of Khosrowabad Mansion, Sanandaj”. Payam-e Bastanshenas, 8(16): 127–154. - Zarei, M. E., (2012). Architecture in Islamic Lands. Hamedan: Bu-Ali Sina University Press. (in Persian). - Zarei, M. E., (2021). Introduction to World Architecture. Tehran: Fanavaran. (in Persian). | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,548 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 65 |