
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 485 |
تعداد مقالات | 5,045 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,290,883 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,354 |
آگاهیهایی نو دربارۀ منبر سنگی قلعهسنگِ سیرجان برپایۀ نتایج کاوش باستانشناسی و مطالعۀ فنی اثر | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 13، شماره 36، خرداد 1402، صفحه 325-353 اصل مقاله (1.51 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2021.22402.2196 | ||
نویسندگان | ||
سعید امیرحاجلو* 1؛ سارا سقائی2 | ||
1استادیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران | ||
2دکتری باستان شناسی، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
شهر قدیم سیرجان از سدۀ پنجم تا نهم هجریقمری در قلعهسنگ در جنوبشرقی سیرجانِ امروزی شکلگرفت. یکی از شاخصترین آثار آن، پلکان سنگیِ کتیبهداری است که دربارۀ شکلگیری و کارکرد آن فرضیات مختلفی ازجمله: ارتباط با یک سکوی آتش -مشابه نمونههای پاسارگاد- یا منبری از یک مسجدِ دورۀ آلمظفر مطرح شده است. در کاوش باستانشناسی قلعهسنگ در سال 1394ه.ش.، اطلاعاتی جدید دربارۀ پلکان سنگی بهدست آمد که در ارزیابی فرضیات قبلی اهمیت دارد. پژوهش حاضر بر پایۀ این پرسش نگارش یافته که، روند شکلگیری و تغییرات پلکان سنگی قلعهسنگ چگونه بوده و این اثر، چه کارکردهایی داشته است؟ بر ایناساس، هدف از پژوهش، تبیین روند شکلگیری و کارکردهای این پلکان سنگی است. بخشی از دادهها، حاصل کاوش پیرامون این اثر و بخش دیگر، بر پایۀ منابع تاریخی است و پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است. نتایج نشان میدهد این اثر از ابتدا و قبل از سال 789ه.ق. فرم پلکانی نداشته و همسانیِ آن با پلکان سنگی پاسارگاد منتفی است. در جمادیالاولی 789هـ.ق. کتیبهای در پنج کادر افقی و یک کادر عمودی بر آن ایجاد شده و پس از آن، پلّههایی روی آن تراشیده شده است؛ همچنین در کاوش پیرامون این اثر، شواهدی از مسجد شناسایی نشد. بهنظر میرسد این مکان و دامنۀ شمالی قلعهسنگ، خارج از دروازۀ اصلی کهندژ شهر بوده و پلکان سنگی در مسیر ورود به دروازه و کهندژ قرار داشته است و پس از افول شهر، مکان استقرار پلکان سنگی به یک کارگاه سنگتراشی تبدیل شده است. کاربرد اولیۀ این اثر را میتوان یادبودی برای «سلطان احمد آلمظفر» یا نماد قدرت و مشروعیت او در آخرین سالهای رونق شهر دانست. پس از آن، تغییر کاربری این اثر به منبر در دستور کار قرار گرفته، اما نیمهکاره رها شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
قلعهسنگ؛ شهر اسلامی سیرجان؛ منبر سنگی؛ سنگتراشی؛ هنر آلمظفر؛ باستانشناسی سیرجان | ||
مراجع | ||
- ابنحوقل، 1366، سفرنامۀ ابنحوقل (ایران در صورةالارض). ترجمه و تصحیح: دکتر جعفرشعار، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر. - ابنخردادبه، 1370، المسالک و الممالک. ترجمۀ حسین قرهچانلو، تهران: مهارت. - افضلالدین کرمانی، ابوحامد احمدبنحامد، 1326، تاریخ افضل (بدایعالزمان فی وقایع کرمان). بهکوشش: مهدی بیانی، تهران: دانشگاه تهران. - امیرحاجلو، سعید، 1394، «گزارش کاوش پیگردی و خواناسازی شواهد معماری قلعهسنگ شهر قدیم سیرجان». بایگانی اداره کل میراثفرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان (منتشر نشده). - باسورث، کلیفورد ادموند، 1381، سلسلههای اسلامی جدید: راهنمای گاهشماری و تبارشناسی. ترجمۀ فریدون بدرهای، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران. - باستانیپاریزی، محمدابراهیم، 1348، «داد و ستد در دورۀ صفوی». بررسیهای تاریخی، 4 (2 و 3): 193-210. - بهرامی، مهدی، 1371، «همیاری در جهت مطالعه سرامیک ایران در دوران اسلامی». آثار ایران، آندره گدار و همکاران، ج 1-2، ترجمۀ ابوالحسن سروقد مقدم، مشهد: آستان قدس رضوی: 189-209. - چمنکار، محمدجعفر، 1384، «عوامل اثرگذار بر بازرگانی خلیجفارس در عصر مغول (حاکمیت اقتصادی-سیاسی ایران بر خلیجفارس و دریای عمان)». فصلنامۀ تاریخ روابط خارجی، 24 و 25: 1-28. - چوبک، حمیده، 1391، «سفالینههای دوران اسلامی شهر کهن جیرفت». مطالعات باستانشناسی، 4 (1): 83-112. - حاتمی، ابوالقاسم، 1378، «مساجد گم شده در سیرجان قدیم». مجموعه مقالات اولین همایش معماری مسجد، گذشته، حال و آینده، جلد اول، تهران: دانشگاه هنر، 73-80. - حاتمی، ابوالقاسم، 1374، «بررسی تحلیلی باستانشناسی سیرجان قدیم از اوایل اسلام تا دورۀ تیموری». پایاننامۀ کارشناسیارشد باستانشناسی، دانشگاه تربیت مدرس (منتشر نشده). - حافظ ابرو، عبدالله بن لطفالله، 1380، زبدة التواریخ. بهتصحیح: کمال حاج سیدجوادی، جلد دوم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. - حافظ ابرو، 1378، جغرافیای حافظ ابرو. جلدهای دوم و سوم، تصحیح: علی آلداوود و محمدصادق سجادی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب. - خوافی، احمد بن محمد، 1386، مجمل فصیحی. جلد سوم، تصحیح و تحقیق: محسن ناجینصرآبادی، تهران: اساطیر. - خواندمیر، غیاثالدین بن همام الدین حسینی، 1380، تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. زیرنظر: دبیرسیاقی و مقدمۀ جلالالدین همایی، جلد سوم، تهران: خیام. - رویمر، هـانس روبرت، 1379، «آلجلایر، آلمظفر و سربداران»، در: تاریخ ایران دورۀ تیموریان، پژوهش دانشگاه کمبریج، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: جامی: 11-49. - روملو، حسن، 1384، احسن التواریخ. جلدهای اول و دوم، به اهتمام: عبدالحسین نوایی، تهران: اساطیر. - سرآبادانیتفرشی، اکرم، 1389، «نظری بر دستاوردهای فرهنگی و تمدنی آلمظفر». نامه تاریخ پژوهان، 6 (22): 69-107. - سمرقندی، عبدالرزاق بن اسحاق، 1383، مطلع سعدین و مجمع بحرین. جلد دوم، گردآوری عبدالحسین نوایی، تصحیح: محمد شفیع، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - سمرقندی، عبدالرزاق بن اسحاق، 1372، مطلع سعدین و مجمع بحرین. جلد اول، گردآوری عبدالحسین نوایی، تصحیح: محمد شفیع، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - شیخالحکمایی، عمادالدین و میرزا محمد حسنی، 1395، «نقش کتیبههای خوانده نشدۀ مسجد سنگی داراب در شناسایی کارکرد و تاریخ ساخت بنا». پژوهشهای علوم تاریخی، 8 (2): 81-94. - فضلالله بن روزبهان، 1382، تاریخ عالمآرای امینی. تصحیح: محمداکبر عشیق، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب. - قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، 1386، لب التواریخ. بهتصحیح: هاشم محدث، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - کتبی، محمود، 1364، تاریخ آلمظفر. چاپ دوم، به اهتمام: عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر. - مستوفی، حمدالله، 1388، نزهةالقلوب. تصحیح: محمد دبیرسیاقی، چاپ سوم، تهران: حدیث امروز. - مقدسی، ابوعبدالله محمدبناحمد، 1385، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ترجمۀ علینقی منزوی، چاپ دوم، تهران: کومش. - منشیکرمانی، ناصرالدین، 1328، سمط العلی للحضرة العلیا. تهران: اقبال. - موسوی، محمود، 1376، «کاوشهای باستانشناسی در شهر حریره کیش». گزارشهای باستانشناسی 1، تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور: 205-238. - مهجور، فیروز؛ ابراهیمینیا، محمد؛ و صدیقیان، حسین، 1390، «بررسی باستانشناسی سفالهای دوران اسلامی محوطۀ باستانی نچیر خانلق ری». مطالعات باستانشناسی، 3 (2) 173-192. - میرزاابوالقاسمی، محمدصادق، 1390، «کتیبههای پاسارگاد در دورۀ اسلامی». صفه، 21 (1): 88-79. - نصراصفهانی، علیخان؛ و احمدی، محمود، 1390، کانیهای سنگساز آذین و دگرگونی. اصفهان: دانشگاه آزاداسلامی واحد خوراسگان. - ورجاوند، پرویز، 1351، «قلعهسنگ سیرجان و آتشدان سنگی آن». بررسیهای تاریخی، 40: 101-132. - وزیری، احمدعلی، 1385، تاریخ کرمان. جلد اول، تصحیح: باستانی پاریزی، تهران: نشر علم. - هفت کشور یا صورةالاقالیم، 1353، بهتصحیح و تحشیه: منوچهر ستوده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. - یزدی، مولانا شرفالدین علی، 1336، ظفرنامه (تاریخ عمومی مفصل ایران در دوره تیموریان). به تصحیح: محمد عباسی، تهران: امیرکبیر. - Amirhajloo, S. & Sedighian, H., 2023, “Recent Archaeological Research in South Iran: Excavation at the old City of Sirjan (the Site of Qal’eh Sang)”. IRAN; Journal of the British Institute of Persian Studies, 61 (1): 75-93. doi.org/10.1080/05786967.2020.1846998. - Amirhajloo, S., 2015, “Tracking Excavation and Documentation of Architecture Reminds of Qal’eh Sang at Sirjan”. The Administration of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Kerman, (Unpublished), (In Persian). - Amirhajloo, S., 2015, “Explanation of the Role of Ecological Variables in Life of the Islamic City of Jiroft”. Pazhoheshha-ye Bastan shenasi Iran, 7: 173-92. (In Persian). - Bahrami, M., 1992. “Cooperation in the Study of the Ceramics of Iran in the Islamic Era”. In: The Art of Iran, Ed. A. Godard et al., Trans. Abolhasan Sarvghad Moghadam, Vol. 1-2: 189-209. Mashhad: Astan-e Quds (In Persian). - Bastani Parizi, M. E., 1965, “Trade in the Safavid Period”, Historical Studies, 2-3: 193-210 (In Persian). - Barnes, L.; Ding, P.; Li, J.; Quan, K.; Kanazawa, Y. & Sargent, W. R., 2010, Chinese Ceramics: From the Paleolithic Period through the Qing Dynasty. Yale University Press. - Bivar, H., 2000, Excavations at Ghubayra Iran. London: School of Oriental & African Studies, University of London. - Bosworth, C. E., 2002, The Islamic Dynasties, a Chronological and Genealogical Handbook. Tehran: Center for the Recognition of Islam and Iran (In Persian). - Chamankar, M. J., 2005, “Factors Affecting the Persian Gulf Trade in the Mongol Era (Economic-Political Sovereignty of Iran over the Persian Gulf and the Sea of Oman”. Quarterly Journal of Foreign Relations History, 24 & 25: 1-28 (In Persian). - Choubak, H., 2012, “Islamic Pottery of the Ancient City of Jiroft”. Journal of Archaeological Studies, 4(1): 83-112 (In Persian). - Fazlallah Ibn-Roozbahan Khunji Isfahani, 2003, Tarikh-i Alam-ara-yi Amini. compiled by: Mohamad Akbar Ashiq, Tehran: Miras-e Maktoob (In Persian). - Hafez-e Abru, 2001, Zubdat al-Tawarikh. Vol. 1. Ed. Haj Seyyed Javadi. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance (In Persian). - Hafez-e Abru, 1999, Geography of Hafez-e Abru. vols. 2 & 3, Tehran: Miras-e Maktoob (In Persian). - Haft Keshvar (Sovar al-Aqalim), 1974, Compiled by Manoocheh Sotoudeh. Tehran: Iranian Culture Foundation (In Persian). - Hatami, A., 1999, “Missing mosques in old Sirjan”. in: Proceedings of the first conference on mosque architecture, past, present and future, vol. 1. Tehran: University of Art: 73-80 (In Persian). - Hatami, A., 1995, “Analytical Investigation of the Old Sirjan from Early Islam to Timurid period”. Master’s thesis, Tarbiat Modares University, Iran (In Persian). - Ibn-e Hawqal, 1964, Configuration de la Terre (Ketab-e surat al-arz). Ed. J. H. Kramers and G. Wiet. Beirut and Paris. - Ibn-e Khordadbeh, 1991, Al-Masalek va al-Mamalek. Trans. H. Gharachanloo. Tehran: Maharat (In Persian). - Katbi, M., 1985, The History of Al-e Mozaffar. Tehran: Amirkabir (In Persian). - Kennet, D., 2004, Sassanian and Islamic Pottery from Ras al-Khaimah (eBook version). Oxford, Archaeopress. - Kermani, Afzal al-Din., 1947, Badaye al-azman fi vaqaye Kerman. Comp. Mahdi Bayani. Tehran: University of Tehran (In Persian). - Khafi, A.-Ibn-e M., 2007, Mojmal-e Fasihi. Vol. 3. Tehran: Asatir (In Persian). - Khandmir, Gh.-Al-Din Ibn-e H. Al-Din., 2001, Habib Al-Seyar fi Akhbar-e Afrad-e Bashar. vol. 3, Tehran: Khayyam (In Persian). - Mahjoor, F.; Ebrahimi-Niya, M. & Sedighiyan, H., 2012, “Archaeological Survey of Potteries in the Site of Nachir Khanloq of the Ray”. Journal of Archaeological Studies, 3(2): 173-192 (In Persian). - Maqdisi, 2006, Ahsan al-Taqasim fi Marefat al-Aqalim. Trans. Alinaghi Monzavi. 2nd ed. Tehran: Komesh (In Persian). - Mirza Abolqassemi, M. S., 2011, “Islamic Stone Inscriptions in Pasargadae”. Soffeh, 21(1): 79-88 (In Persian). - Morgan, P. & Leatherby, J., 1987, “Excavated Ceramics from Sirjan”.in: J. Allan and C. Roberts (ed.) Syria and Iran, Tree Studies in Medieval Ceramics, Oxford Studies in Islamic Art (IV: 23-172), Oxford University. - Monshi Kermani, N., 1949, Samat-al-ola lelhazrat-al-olia. Ed. M. Qazvini and A. Eqbal Ashtiani. Tehran: Book printing corporation company (In Persian). - Mousavi, M., 1998, “Archaeological Excavations of Harireh City in Kish”. in: Archaeological Reports 1: 205-38. Tehran: Cultural Heritage Organization of Iran (In Persian). - Mustawfi, H., 2009, Nozhat al-qolub. Ed. M. Dabirsiyaghi, 3th ed. Tehran: Hadis-e Emruz (In Persian). - Nasr Esfahani, A. & Ahmadi, M., 2011, Igneous and Metamorphic Rocks. Esfahan: Islamic Azad University Khorasgan Branch (In Persian). - Oates, J. A. H., 1998, Lime and Limestone; Chemistry and Technology, Production and Uses. Weinheim: Willy-VCH. - Priestman, S. M. N., 2013, “A Quantitative Archaeological Analysis of Ceramic Exchange in the Persian Gulf and Western Indian Ocean”. Ph.D. Dissertation, University of Southampton. - Qazvini, Y.-Ibn A. al-L., 2007, Lob al-Tawarikh. Vompiled by: Hashem Mohaddes, Tehran: Association of Cultural Works and Honors (In Persian). - Roemer, H. R., 2000, “Jalayirid, Muzaffarids, and Sarbedaran”. in: History of Iran during the Timurid period, Tr. by Yaqub Azhand, Tehran: Jami: 11-49 (In Persian). - Rumlu, H. B., 2005, Ahsan al-Tawarikh. Vols. 1 & 2. Compiled by: Abdolhossein Navaee, Tehran: Asatir (In Persian). - Samarqandi, A. al-R., 2004, Matla Sa’deyn va Majma Bahreyn. Vol. 2, Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies (In Persian). - Samarqandi, A. al-R., 1993, Matla Sa’deyn va Majma Bahreyn. Vol. 1, Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies (In Persian). - Sarabadani Tafrashi, A., 2010, “A review of the cultural and civilizational achievements of Al-Muzaffar”. Nameh Tarikh Pazhouhan, (22): 69-107 (In Persian). - Sheykh al-Hokamaee, E. & Hassani, M. M., 2017, “The Role of Unread Inscriptions of Darab's Stone Mosque in Identifying the Function and the Date of Building Construction”. Historical Science Studies, 8 (2): 81-94 (In Persian). - Sykes, P. M., 1902, “Historical Notes on South-East Persia”. Journal of the Royal Asiatic Society: 939-950. - Treptow, T., 2007, Daily Life Ornamented: The Medieval Persian City of Rayy. Chicago, The oriental institute museum of the University of Chicago. - Varjavand, P., 1972, “Qal’eh Sang and Its Stone Fire-Altar”. Barrasiha-ye Tarikhi, 40: 101-32 (In Persian). - Vaziri, A. A., 2006, History of Kerman. Vol. 1, compiled by: Bastani Parizi, Tehran: Elm. - Watson, O., 2004, Ceramics from Islamic Lands. Thames & Hudson Press. - Wilkinson, C. K., 1973, Nishapur Pottery of the Early Islamic Period. the Metropolitan Museum of Art. - Yazdi, Sh. al-D. A., 1957, Zafarnameh (the history of Iran during the Timurid era). Ed. M. Abbasi, Tehran: Amirkabir (In Persian). - https://www.britishmuseum.org/collection/object/AA_Sykes-354 - https://www.britishmuseum.org/collection/object/AA_Sykes-174 | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 438 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 367 |