
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 485 |
تعداد مقالات | 5,052 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,296,988 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,139,829 |
شاهدِز؛ دژِ گمشدۀ اسماعیلی در رشتهکوههای البرز | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 13، شماره 36، خرداد 1402، صفحه 261-286 اصل مقاله (1.45 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2023.19427.2515 | ||
نویسنده | ||
سامان توفیق* | ||
دکتری باستانشناسی، ایران. | ||
چکیده | ||
جنبش اسماعیلیۀ نزاری همدوره با سلجوقیان، خوارزمشاهیان و خلفای عباسی، با در اختیار گرفتن بخش زیادی از دژها و استحکامات ایران، بهویژه در غرب، شرق و جنوب کوهستان البرز، کومس، ساوه، اصفهان، خوزستان، خراسان و قهستان، شبهِ دولتی ایرانی را بنیان نهادند که مشروعیتِ شیعی هفت امامی داشت و دِژنشینی و دِژسازی ویژگی بارزِ ایشان بود و از این دژها پایش بر تمامی امور اعماز: سیاسی، نظامی، اقتصادی و... انجام میگرفت. پژوهشهایی که در زمینۀ شناسایی دژهای نزاریان شده هنوز پاسخگوی بسیاری از پرسشها نیست و در جایگاهِ مشهورترین دژهایشان؛ همچون میمونِ دِژ، اَردَهَن، اُستوناوَند و...؛ با دیدگاههای ناهمسویی روبهرو هستیم و لزوم پژوهشهای متمرکز و تخصصی در اینزمینه احساس میشود؛ لذا در این جُستار، هدف اصلی یافتن یکی از این قلاع گمشده بهنام «شاهدِز» خواهد بود که بنا به گزارش «جهانگشای جوینی» در نیمۀ سدۀ هفتم هجریقمری در مسیر لشکریان مغول به فرماندهی «هولاگوخان» در حدود دماوند به قصران و تبرستان قرار داشت. پرسش اصلی پژوهش این است که آیا تپۀ سَرقلعۀ لَواسان از دژهای حدفاصل تبرستان-قَصران با ویژگیهای شاهدِزِ گمشدۀ اسماعیلی همخوانی دارد؟ فرضیۀ اصلی این است که شاهدِز همان سَرقلعه در مرز شرقی لَواسان با مازندران است. روش این پژوهش برپایۀ بررسیهای میدانی و مطالعات کتابخانهای است که پژوهش میدانی بر سه محور جغرافیای تاریخی، دادههای باستانشناسی و معماریِ برجا، استوار بود که در گسترهای از جنوب استانِ مازندران تا شهرستانهایِ فیروزکوه، دماوند و شمیرانات در شمال استان تهران انجامگرفت و پژوهشهای کتابخانهای برای بیرون کشیدن سوابق شاهدِز و برابرسنجی ویژگیهای محوطههای برگزیده با گزارش متون تاریخی ضروری بود. با بررسیهای انجامشده این برآیند حاصل شد که تپۀ سَرقلعۀ لَواسان، همان شاهدِز است که حدفاصل سدههای پنج تا هفت هجریقمری پایگاه اسماعیلیه در قَصران بود. | ||
کلیدواژهها | ||
رشتهکوههایِ البرز؛ قلاعِ اسماعیلیه؛ قَصران؛ شاهدِز؛ سَرقلعه | ||
مراجع | ||
- آژند، یعقوب، 1365، قیام مرعشیان. تهران: انتشارات امیرکبیر. - ابناسفندیار کاتب، حسن، 1320، تاریخ طبرستان. به تصحیح: عباس اقبال آشتیانی، تهران: انتشارات پدیده خاور. - ابناثیر، ابوالحسن على بن محمد شیبانى جزرى، 1386ه.ق.، الکامل فی التاریخ. جلد دهم، بیروت: انتشارات دار صادر، چاپ اول. - اسدیطوسی، حکیم ابونصر علی بن احمد، 1354، گرشاسبنامه. بهاهتمام: حبیب یغمایی، تهران: انتشارات کتابخانه طهوری. - اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان، 1298، کتاب جغرافی و تاریخ لار. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. - اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان، 1391، رسائل اعتمادالسلطنه. شامل بیست و چهار رساله، تدوین: میرهاشم محدث، تهران: انتشارات اطلاعات. - آملی، اولیاءالله، 1313، تاریخ رویان. بهتصحیح: عباس خلیلی، تهران: چاپخانه: اقدام، کتابخانۀ اقبال. - پازوکیطرودی، ناصر، 1382، «آثار تاریخی شمیران، جلد اول: لواسان و رودبار قصران(جغرافیای تاریخی و معرفی محوطههای باستانی و...)». تهران: انتشارات سازمان میراثفرهنگی کشور (پژوهشگاه). - تبریزی، محمدحسینبن خلف (بُرهان)، 1342، فرهنگ فارسی برهان قاطع. جلد دوم، بهکوشش: دکتر محمد معین، تهران: انتشارات سینا. - ترکمان، اسکندر بیگ، 1382، تاریخ عالم آرای عباسی. جلد دوم، قسمت اول، زیر نظر با تنظیم فهرستها و مقدمه: ایرج افشار، تهران: انتشارات امیرکبیر. - توفیق، سامان، 1390-1391، «گزارش بررسی باستانشناسی و بازنگری در تعیین عرصه و حرایم محوطهها، تپهها و قلاع بخش لواسان شهرستان شمیرانات». اداره کل میراثفرهنگی استان تهران (منتشر نشده). - توفیق، سامان، 1390-1391، «گزارش تعیین حریم، لایهنگاری، فنسکشی و نصب تابلو تپه تنگلخانه شهرستان شمیرانات». اداره کل میراثفرهنگی استان تهران (منتشر نشده). - جوینی، عطاملک، 1391، تاریخ جهانگشا. بهتصحیح: محمد قزوینی، تهران: مؤسسه انتشارات نگاه. - رشیدالدین فضل الله ابن عمادالدوله ابی الخیر، همدانی، 1356، جامع التواریخ، قسمت اسماعیلیان، فاطمیان، نزاریان و... . بهکوشش: محمدتقی دانشپژوه و محمد مدرسیزنجانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - رشیدالدین فضل الله ابن عمادالدوله ابی الخیر، همدانی، 1394، جامع التواریخ؛ تاریخ مبارک غازانی. جلد دوم، بهکوشش: محمد روشن و مصطفی موسوی، تهران: ناشر میراث مکتوب. - ستوده، منوچهر، 1362، قلاع اسماعیلیه در رشتهکوههای البرز. تهران: نشر طهوری. - شاملو، ولی قلی بن داود قلی، 1375، قصص الخاقانی. به تصحیح و پاورقی: سید حسن سادات ناصری، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم. - کریمان، حسن، 1356، قصران(کُوهسَران). جلد اول بخش نخستین، تهران: نشر سلسلۀ انتشارات انجمن آثار ملی. - محمودیان، علیاکبر؛ قاسمی، هوشنگ؛ هوشمند فینی، غلامرضا؛ آرتیدار، رضا، 1381، اطلس شهرستان شمیران: رودبارقصران، لواسان و شهر شمیران(تجریش). تهران: نشر مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی. - مرعشی، ظهیرالدین بن نصیرالدین، 1333، تاریخ طبرستان، رویان و مازندران. بهتصحیح و اهتمام: عباس شایان، تهران: نشر چاپخانه فردوسی. - مرعشی، ظهیرالدین بن نصیرالدین، 1347، تاریخ گیلان و دیلمستان. بهتصحیح و تحشیه: منوچهر ستوده، تهران: ناشر بنیاد فرهنگ ایران، چاپ دوم. - مستوفیقزوینی، حمدالله بن ابی ابکر، 1387، تاریخ گزیده. بهاهتمام: عبدالحسین نوایی، تهران: ناشر امیرکبیر. - میناسیان، کارو اون، 1387، شاهدژ؛ ارگ بلند نام اسماعیلی. ترجمۀ ابوالقاسم سرّی، تهران: انتشارات اساطیر. - گیتاشناسی، نقشۀ راهنمای تهران هراز- نقشۀ شمارۀ 182، تهران: نشر مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی. - نعمتی، محمدرضا، 1397، گزارش گمانهزنی و کاوش محوطه سرقلعه لواسان بزرگ تهران. پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری. - ویلی، پیتر، 1386، آشیانه عقاب قلعههای اسماعیلی در ایران و... . ترجمۀ فریدون بدرهای، تهران: نشر فرزان روز. - یاقوتحموی، شهاب الدین ابو عبدالله، 1397ه.ق./ 1979م.، معجمالبلدان. جلد سوم، بیروت: نشر دار صادر. - Ājand, J., 1986, Mar’ashian Uprising. Tehran: Amirkabir Publications. - Āmoli, O., 1313, History of Rūyān. edited by Abbas Khalili, Tehran:Printing House: Aghdām, Iqbal Library. [In Persian]. - Etemād-ol-Saltaneh, M. H. Kh., 1298, Book of Geography and History of Lār. Tehran: National Archives and Library of Iran. [In Persian]. - Etemād-ol-Saltaneh, M. H. Kh., 1335, “Qal’eh Noor (1)”. Yaghmā Magazine, Tehran: 3: 117-118. [In Persian]. - Geology, Guide Map of Tehran Haraz - Map No. 182, Tehran: Publication of the Institute of Geography and Cartography of Geology. [In Persian]. - Hübschmann, H., 1897, Armenische Grammatik, (Theil I). Liepzig, Druck und Verlag Von Breitkopf Härtel, (P: 141). - Ibn al-Athir, A. al-H. A.-ibn M. Sh. al-J. Al-Kāmil in History. Volume 10, Beirut: Dār Sāder Publications, First Edition. - Ibn Esfandiār Kāteb, H., 1320, History of Tabarestān. edited by: Abbas Iqbal Āshtiani, Tehran: Padideh Khāvar Publications. [In Persian]. - Joveini, A., 2012, History of Jahāngoshā. edited by: Mohammad Qazvini, Tehran: Negah Publishing Institute. [In Persian]. - Kariman, H., 1977, Qasrān (Kūhsarān), the first volume of the first part. Tehran: Publication of the National Works Association. [In Persian]. - Kharaxi, I., 1390, Parthian Stations, Adaptation to Greek Texts and English Translation and Comments: Wilfred H. Schaff. Translated by: Firooz Hassan Aziz, etc., Tehran: Ganjineh Honar Publications, ICOMOS Cultural Institute of Iran. [In Persian]. - Mahmoudian, A. A.; Ghasemi, H.; Hooshmand Fini, Gh.; Artidar, R., 2002, Atlas of Shemiran city: Rudbar Ghasran, Lavasan and Shemiran city (Tajrish). Tehran: Published by the Institute of Geography and Cartography of Geology.[In Persian]. - Marashi, Z. Ibn-N., 1333, History of Tabarestan, Royan and Mazandaran. edited by Abbas Shayan, Tehran: Ferdowsi Printing House. [In Persian]. - Marashi, Z.-Ibn N., 1347, History of Gilan and Dilemistan. edited by: Manouchehr Sotoudeh, Tehran: Publisher of the Iranian Culture Foundation, second edition. [In Persian]. - Mostufi Qazvini, H.-Ibn A. A., 2008, Selected History. by: Abdolhossein Navai, Tehran: Amirkabir Publisher. [In Persian]. - Mustafa Qazvini, H.-Ibn A. A., 1388, Nozhat al-Qulub. Qazvin: Hadith Today, third edition. [In Persian]. - Nemati, M. R., 1397, Speculation and excavation report of Lavasan Bozorg area of Tehran. Cultural Heritage and Tourism Research Institute. [In Persian]. - Pāzouki Toroudi, N., 2003, Shemirān historical monuments. first volume: Lavāsān and Rudbār Qasrān (historical geography and introduction of ancient sites, etc.), Tehran: Publications of the Cultural Heritage Organization (Research Institute). [In Persian]. - Rashid al-Din Fazlullah Ibn Emad al-Dawlah Abi al-Khair, Hamedani. 1977, Comprehensive Chronicles, Part of the Ismailis, Fatimids, Nizarians, etc. by: Mohammad Taghi Daneshpajooh & Mohammad Modarresi Zanjani, Tehran: Book Translation and Publishing Company. [In Persian]. - Rashid al-Din Fazlullah Ibn Emad al-Dawlah Abi al-Khair, Hamedani. 1394, Comprehensive Chronicles; History of Mubarak Ghazani. Volume 2, by: Mohammad Roshan & Mostafa Mousavi, Tehran: Written Heritage Publisher. [In Persian]. - Shamloo, W. Q.-Ibn D. Q., 1996, Ghesas Al-Khāqāni. edited and footnote by: Seyyed Hassan Sadat Naseri, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance Publications, Second Edition. [In Persian]. - Sotūdeh, M., 1983, Isma’ili forts in the Alborz Mountains. Tehran: Tahoori Publishing. [In Persian]. - Sotūdeh, M., 1995, From Āstārā to Astārbād, Monuments and Historical Monuments of Western Mazandaran. Volume 3, Tehran: Agha Publishing. [In Persian]. - Sykes, S. P. M., 1902, Ten thousand miles in Persia: or, Eight years in Iran. London: John Murray Publishing House. - Tofiqh, S., 2012-2011, “Archaeological Survey Report and Review in Determining the Area and Areas of Areas, Hills and Castles of Lavasan”.Shemiranat County, General Directorate of Cultural Heritage of Tehran Province (unpublished). [In Persian]. - Turkman, E. B.. 2003, History of ʿĀlam-ārā-ye ʿAbbāsī. Volume 2 of the First Quarter, under the supervision of lists and introduction by Iraj Afshar, Tehran: Amirkabir Publications. [In Persian]. - Willey, P., 2007, The Eagle’s Nest of Ismaili Castles in Iran and Syria. Translated by: Fereydoun Badrahai, Tehran: Farzan Rooz Publishing. [In Persian]. - Yaqut Hamwi, Sh. Abu-A., 1397 AH, 1979 AD, Mo’jam Al-Boldān. Volume 4, Beirut: Publisher. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 458 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 429 |