
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 485 |
تعداد مقالات | 5,045 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,290,921 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,371 |
تحولات تاریخی مسجد جامع دماوند با استناد به شواهد باستانشناسی | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 13، شماره 36، خرداد 1402، صفحه 237-260 اصل مقاله (1.16 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nb.2021.25162.2406 | ||
نویسندگان | ||
مسعود نصرتی1؛ محمدابراهیم زارعی* 2؛ هایده خمسه3 | ||
1دانشجوی دکترای باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران. | ||
2استاد گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران | ||
3دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
مسجد جامع دماوند، یکی از مساجد شبستانی و کهن ایران است، که در مرکز شهر و در موقعیت کنونی مسجد جامع قرار دارد. طرح کلی نقشۀ اصلی عبارت از یک حیاط مستطیلشکل با رواقهایی در پیرامون آن است. مهمترین بخش مسجد، شبستان آن است که دارای پنج ناو طولی با شش ردیف ستون است. اهمیت مسجد جامع دماوند ازنظر نقشه و طرح آن بوده است، ولی تاکنون به آن توجه نشده است. نمای شبستان از داخل حیاط، دارای سه دهانه با طاق قوس تیزهدار است که دهانۀ میانی، کمی عریضتر و مرتفعتر از دهانههای مجاور خود است که از ویژگیهای مساجد اولیه ایران است. همین مسجد با ویژگیهای دورۀ سلجوقی، تزئینات، کتیبهها، مناره و... تاریخ آن را به این دوره میرساند؛ لذا عدم تجانسی میان طرح، نقشه و ویژگیهای شبستان با ویژگیهای دورۀ سلجوقی این مسجد وجود دارد. این پژوهش سعی دارد به بازنگری تاریخ ساخت این بنا بپردازد. روش پژوهش این نوشتار توصیفی-تاریخی، تحلیلی است که مبتنیبر مطالعات کتابخانهای و گردآوری اطلاعات تاریخی لازم خصوصاً تاریخ شهر دماوند پرداخته و سپس با دادههای حاصل از بررسی میدانی، بنا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. پرسشهای اصلی پژوهش عبارتنداز: چگونه میتوان وجود مسجد اولیه و نیز وجود بنایی پیش از اسلام را در مکان مسجد جامع اثبات کرد؟ با توجه به دادههای موجود ساخت مسجد جامع دماوند به چه تاریخی بازمیگردد؟ بررسی نشان میدهد که مسجد اولیه برروی پایههای بنایی از پیش از اسلام ساخته شده و همچنین میتوان سه دورۀ ساخت برای مسجد جامع پیشنهاد داد؛ دورۀ اول، مسجد اولیه با نقشۀ شبستانی که بر اثر زلزله تخریب گردید. دورۀ دوم، مسجد سلجوقی برروی بقایای مسجد اولیه با همان نقشۀ شبستانی با ویژگیهای دورۀ سلجوقی ساخته شد که آنهم بر اثر زلزله تخریب گردید. دورۀ سوم، مسجد فعلی برروی پایههای مسجد سلجوقی در دورۀ پهلوی دوم ساخته شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
مسجد جامع دماوند؛ مسجد شبستانی؛ مسجد جامع اولیه؛ مسجد جامع سلجوقی | ||
مراجع | ||
- ابنفقیه، ابوبکر احمدبن محمدبن اسحاق همدانی، 1349، مختصرالبلدان. بخش مربوط به ایران، ترجمۀ ح. مسعود، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. - ابودلف، مسعر بن مهلهل خزرجی، 1342، سفرنامه ابودلف در ایران. با تعلیقات و تحقیقات: ولادیمیو مینورسکی، ترجمۀ ابوالفضل طباطبایی، تهران: انتشارات ایران زمین. - اعتمادالسلطنه، محمدحسنخان، 1363، مطلع الشمس. به اهتمام: برهان لیمودهی، تهران: انتشارات فرهنگسرا، چاپ اول. - امبرسز، ن.؛ و ملویل، چ. پ، 1370، تاریخ زمین لرزههای ایران. ترجمۀ ابوالحسن رده، تهران: انتشارات آگاه، چاپ اول. - انوری، حسن، 1382، فرهنگ فشرده سخن. تهران: انتشارات سخن. - ایزدپناه، هاشم، 1378، «اسناد و اطلاعاتی از دورۀ صفوی دربارۀ دماوند». میراث شهاب، 6 (3): 87 - 90. - بیرونی، ابوریحان، 1392، آثار الاباقیه (از مردمان گذشته). ترجمه و تعلیق: پرویز سپیتمان (اذکایی)، تهران: انتشارات نی. - پازوکیطرودی، ناصر، 1381، فهرست آثار تاریخی دماوند. تهران: انتشارات ادارۀ میراثفرهنگی استان تهران. - پیرنیا، محمدکریم، 1366، «مساجد»، در: معماری ایران دوره اسلامی. تألیف محمد یوسف کیانی، تهران: انتشارات ارشاد اسلامی. - حموی، یاقوتبغدادی، 1380، معجم البلدان. ترجمان: دکتر علینقی منزوی، جلد اول، بخش نخست، تهران: انتشارات میراثفرهنگی معاونت معرفی و آموزش. - دمورگان، ژاک، بیتا، مطالعات جغرافیایی ایران. ج ا، ترجمۀ کاظم ودیعی، تبریز: انتشارات چهر.. - زمانی، عباس، 1363، «در مساجد ایران، نقشه سبک بدوی عرب وجود ندارد». در: معماری ایران، به قلم 33 پژوهشگر ایرانی، گردآورنده: آسیه جوادی، جلد دوم، تهران: انتشارات خوشه، چاپ اول. - شکوهی، مهرداد، 1370، «تبدیل دو آتشکده به مسجد در ابرقو و عقدا». باستانشناسی و تاریخ، ترجمۀ ناصر نوروززاده چگینی، سال پنجم، شمارۀ دوم، بهار و تابستان، تهران: انتشارات دانشگاهی. - طبری، محمدبن جریر طبری، 1352، تاریخ طبری، تاریخ الرسل و الملوک. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. - کیانی، محمدیوسف، 1367، نظری اجمالی به شهرنشینی و شهرسازی در ایران. تهران: انتشارات ارشاد اسلامی. - گدار، آندره؛ و سیرو، ماکسیم؛ و همکاران، 1368، آثار ایران. ترجمۀ ابوالحسن سرو قد مقدم، جلد 3 و 4، تهران: انتشارات آستان قدس. - محمدی، مریم، 1390، «روند شکلگیری معماری مساجد در ایران». در: باستانشناسی ایران در دوران اسلامی، 43 مقاله در بزرگداشت استاد دکتر محمد یوسف کیانی، بهکوشش: محمد ابراهیم زارعی، همدان: انتشارات دانشگاه بوعلیسینا: 425-452. - مخلصی، محمد علی، 1366، «منارهها». در: معماری ایران دوره اسلامی، تألیف محمد یوسف کیانی، تهران: انتشارات ارشاد اسلامی. - مشهدیآقایی، حمید، 1372، «گامی در شناسایی آثار باستانی دماوند، بخش اول مسجد جامع در گذر تاریخ». ره آورد، 1 (1): 70 -73. - مصطفوی، سید محمدتقی، 1350، استمرار هنر معماری در ایران. تهران: انتشارات کمیته فرهنگ جشن دو هزار و پانصد ساله. - مقدسی، مطهربن طاهر، بیتا، آفرینش و تاریخ، البداء والتاریخ. ترجمۀ محمدرضا شفیعیکدکنی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. - نوروز قزوینی، علی، 1372، «همراه با نغمهسرای بوستان حسینی؛ مصاحبه با نصرالله کیارماری». رهآورد، 1 (1): 76-83 - نصرتی، مسعود، 1372، «آثار تاریخی شهر دماوند و آبسرد، آئینهورزان و بومهن». پایاننامۀ کارشناسیارشد، دانشگاه تهران: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، گروه باستانشناسی(منتشر نشده). - نصرتی، مسعود، 1381، تاریخ دماوند و آثار تاریخی آن. جلد اول، تهران: انتشارات فیض کاشانی. - هیلنبراند، روبرت، 1380، معماری اسلامی، شکل، کارکرد و معنی. ترجمۀ دکتر آیتاللهزاده شیرازی، تهران: انتشارات روزنه، چاپ اول. - Aghaei, H., 1993, “A Step in Identifying Damavand Antiquities, Part One: The Grand Mosque in the Passage of History”. Rahavard, 1 (1): 70-73. - Ambers, N. & Melville, C. P., 1991, “History of Iranian Earthquakes”. Translated by: Abolhassan Reed, Tehran: Agah Publications, First Edition. - Anvari, H., 2003, Farhang Compact Sokhan. Tehran: Sokhan Publications. - Biruni, A., 2013, Baqiyeh (A Nation of the Past). Translation and suspension of Parviz Sepahman (Azkai), Tehran: Ney. - Demgaran, J., Bita, Iranian Geographical Studies, Translated by: Kazem Vadiee, Tabriz: Chehr Publications. - Etemad al-Saltaneh, M. H., 1984, Motaleat al-Shams: Endeavor of Borhan Limodehi. Tehran: Farhangsara Publications, First Edition. - Godard, A.; Siro, M., et al., 1989, Iranian Works. Translated by: Abolhassan Sarv-Qad-Moghaddam, Vol. 3 & 4, Tehran: Astan Quds Publications. - Hamavi, Y., 2001, Mojjam Boldan. Translated by: Dr. Alinaghi Monzavi, Vol. 1, Part 1, Tehran: Cultural Heritage Publication of the Vice President for Introduction and Education. - Hillenbrand, R., 2001, Islamic Architecture, Form, Function and Meaning. Translated by: Dr. Ayatollah Zadeh Shirazi, Tehran: Rozaneh Publications, First edition. - Ibn Faqih, A. A.-Ibn M.-Ibn I. H., 1970, Brief of Baldan: Section on Iran. Translated by: H. Massoud, Tehran: Farhang Foundation of Iran Publications. - Izadpanah, H., 1999, “Documents and Information from the Safavid Era about Damavand”. Shahab Heritage, 6 (3): 87-90. -Kiani, M. Y., 1988, A Glimpse into Urbanization and Urbanism in Iran. Tehran: Ershad Eslami Publications. - Morier, J., 1818, A Scond Journery through Persia. Aremenia and Asia minor, London. - Mohammadi, M., 2011, “The Process of Formation of Mosque Architecture in Iran”. in: The Archaeology of Iran in Islamic Period: 43 Essays Commemorating Professor Mohammad Yousef Kiani, edited by: Mohammad Ebrahim Zarei, Hamedan: Bu-Ali Sina University Press: 425-452. - Mokhlesi, M. A., 1987, “Minarets”. in: The Architecture of Islamic Era Iran, by: Mohammad Yousef Kiani, Tehran: Ershad Eslami Publications. - Mostafavi, S. M. T., 1971, Continuity of the Art of Architecture in Iran. Tehran: Publication of the Co -Moghadasi, Motaherban, Bita, Creation and History, Translated by Mohammad Reza Shafi’i Kadkani, Tehran: Publications of the Iranian Culture Foundation. - Norooz Ghazvini, A., 1993, “With Naghmeh Saraye Boostan Hosseini”. Interview with Nasrollah Kiamari. Rahavard Publication, 1 (1): 76-83. - Nosrati, M., 1993, “Historical Monuments of Damavand and Absard, Aaeeyne Varzan and Boomehen”. M.Sc. Thesis, University of Tehran, Faculty of Literature and Humanities, Department of Archaeology (Unpublished). - Nosrati, M., 2002, The History of Damavand and Its Historical Works. Vol. 1, Tehran: Feiz Kashani Publications. - Pazoki Toroudi, N., 2002, List of Historical Monuments of Damavand. Tehran: Tehran Cultural Heritage Administration Publications. - Pirnia, M. K., 1987, “Mosques”. in: Islamic Iranian Architecture, by: Mohammad Yousef Kiani, Tehran: Ershad Eslami Publications. - Shkohi, M., 1991, “Conversion of Two Fire Temples into Mosques in Abarghu and Aqda”. Archaeology and History, Translated by: Nasser Nouroozzadeh Chegini, Vol. 5, No. 2, Spring and Summer, Tehran: University Press: 52-68. - Smith, M. B., 1935, “MASDID-IDJUMMS, DAMAVAND”. Ars Islamica, Vol II, Part 2, The Research Seminary in Islamic Art division of Fine Arts University of Michigan: 155. - Tabatabaei, A., 1963, Travelogue of Obudolf in Iran: With Vladimiro Minorsky’s Suspensions and Researches. Translated by Abolfazl Tabatabaei, Tehran: Iranzamin Publications. - Tabarari, M. B., 1973, History of Tabari: History of Ursol and Al-Muluk. Translated by: Abolghasem Payandeh, Tehran: Farhang Foundation Publications. - Zamani, A., 1984, “There is No Arab Bedouin Style Map in Iranian Mosques”. in: 33 Iranian Researchers, compiled by: Asieh Javadi, Vol. 2, Tehran: Khosheh Publications, First edition. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 392 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 422 |