دانشگاه بوعلی سینا

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات22
تعداد شماره‌ها485
تعداد مقالات5,045
تعداد مشاهده مقاله9,290,971
تعداد دریافت فایل اصل مقاله6,135,395
عزیزی علویجه, سمانه, جعفری, سید محمدمهدی. (1401). تاریخ‌گذاری هفت‌اقلیم در نهج‌البلاغه بر اساس منبع و متن. پژوهش های زبان شناسی تطبیقی, 10(37), 49-71. doi: 10.22084/nahj.2022.26018.2797
سمانه عزیزی علویجه; سید محمدمهدی جعفری. "تاریخ‌گذاری هفت‌اقلیم در نهج‌البلاغه بر اساس منبع و متن". پژوهش های زبان شناسی تطبیقی, 10, 37, 1401, 49-71. doi: 10.22084/nahj.2022.26018.2797
عزیزی علویجه, سمانه, جعفری, سید محمدمهدی. (1401). 'تاریخ‌گذاری هفت‌اقلیم در نهج‌البلاغه بر اساس منبع و متن', پژوهش های زبان شناسی تطبیقی, 10(37), pp. 49-71. doi: 10.22084/nahj.2022.26018.2797
عزیزی علویجه, سمانه, جعفری, سید محمدمهدی. تاریخ‌گذاری هفت‌اقلیم در نهج‌البلاغه بر اساس منبع و متن. پژوهش های زبان شناسی تطبیقی, 1401; 10(37): 49-71. doi: 10.22084/nahj.2022.26018.2797

تاریخ‌گذاری هفت‌اقلیم در نهج‌البلاغه بر اساس منبع و متن

فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
مقاله 3، دوره 10، شماره 37، خرداد 1401، صفحه 49-71    اصل مقاله (1.45 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nahj.2022.26018.2797
نویسندگان
سمانه عزیزی علویجه* 1؛ سید محمدمهدی جعفری2
1دکتری علوم و معارف نهج‌البلاغه، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
چکیده
این پژوهش، بر اساس روش تاریخ‌گذاری، چگونگی پیدایش و سیر تطوّر اصطلاح «اقالیم سبعه» در میان روایات و دیگر منابع کهن را با دو رویکرد منبع و متن، مورد بررسی قرار داده و در باب خاستگاه تاریخی آن، نظر متفاوتی نسبت به دیدگاه احمد پاکتچی دارد. با توجه به منفرد بودن حدیث، رویکرد اِسنادی کمک شایانی در حل مساله به ما نکرده و با تاکید بیشتر بر رویکرد متن محور، به بررسی منابعی که به موضوع هفت‌اقلیم به دو نحو عمومی و تخصصیِ علم جغرافیا پرداخته بودند، پرداخته شد. اساساً دو منشأ و سرچشم اصلی برای تقسیم زمین به هفت بخش وجود دارد: اول هفت کشور پارسی که ترجمة آن به عربی با اصطلاح سبعه الاقالیم رواج یافت و دوم هفت کلیمای یونانی که اواخر قرن دوم و اوایل قرن سه هجری به عربی ترجمه شد و به متون اسلامی راه یافت. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد، اصطلاح اقالیم سبعه سال‌ها پیش از ترجمة آثار بطلمیوس و دیگر حکمای یونانی، به‌واسطة ارتباطات فرهنگی-سیاسی- تجاری ایران و اسلام، از طریق کوفه-مرکز حکومت امام علی (ع)- و در لابلای نگاشته‌هایی همچون زیج‌های پارسی، و خصوصاً آشنایی افرادی مثل ابن مقفع به زبان عربی، از مشرق‌زمین وارد فرهنگ عامه مسلمانان شده است و برای مخاطب کلام امیرالمومنین (ع) به نوعی تلقی و گفتمان فارسی را به ذهن متبادر می‌کند.
کلیدواژه‌ها
تاریخ‌گذاری؛ اقالیم سبعه؛ هفت‌اقلیم؛ خطبه 224؛ نهج‌البلاغه
مراجع
  • آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن. (1372). طبقات اعلام الشیعه، قم: اسماعیلیان.
  • ابن‌بابویه قمی، محمدبن‌علی. (1417). الامالی، قم: موسسة البعثه.
  • ابن‌بابویه، محمدبن‌‎علی. (1404). من لا یحضره الفقیه، قم: جماعة المدرّسین فی الحوزة العلمیة.
  • ابن حمدون، محمد بن الحسن. (1982). تذکرة الحمدونیه، بیروت: بی‌نا.
  • ابن حوقل، محمد بن حوقل. (1938). صورة الارض، بیروت: دارصادر.
  • ابن رسته، احمد بن عمر. (1892). الاعلاق النفیسه، بیروت: دارصادر.
  • ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على. (1379). مناقب آل أبی طالب علیهم‌السلام، قم: علامه.
  • ابن ماجه، محمد بن یزید القزوینی. (بی‌تا).سنن ابن ماجه، قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
  • ابن مقفع، عبدالله بن دادویه. (بی‌تا).کلیله‌ودمنه، بیروت: دارالقلم.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414). لسان العرب، بیروت: دارصادر.
  • ابن نباته، محمد بن محمد. (1419). سرح العیون فی شرح رساله ابن زیدون، بیروت: المکتبه العصریه.
  • ابن ندیم. (1978). الفهرست، بیروت: دار المعرفة.
  • ابن وصیف شاه، ابراهیم. (1421). مختصر عجائب الدنیا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • احمد بن حنبل. (1416). مسند الامام احمد بن حنبل، قاهره: دارالحدیث.
  • ادریسی، محمد بن محمد. (1409). نزهه المشتاق فی اختراق الافاق، بیروت: عالم الکتاب.
  • اصفهانی، حمزه بن حسن. (بی‌تا). تاریخ سنی ملوک الأرض و الأنبیاء علیهم الصلاة و السلام، بیروت: دارمکتبه الحیاه.
  • ---------------. (1866). تاریخ ملوک الارض، کلکته: مظهرالعجائب.
  • بتانی (الصابی)، محمد بن جابر. (1899). الزیج الصابی، بمدینة رومیة العظمی.
  • بکری، عبدالله بن عبدالعزیز. (1992). المسالک و الممالک، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
  • بونی، احمد بن علی. (1427). شمس المعارف الکبری، بیروت: موسسه النور للمطبوعات.
  • بیهقی، علی بن زید. (1365). تاریخ حکماءالاسلام، دمشق: مطبعه الترقی.
  • پاکتچی، احمد. (1383). «اندیشه هفت اقلیم و ارزیابی یادکردهای آن در احادیث»، فصلنامه مطالعات اسلامی، مشهد،17-46
  • پاکتچی، احمد. (1391). نقد متن، تهران: دانشگاه امام صادق.
  • پوراحمدی،حسین و بابایی سیاب، علی. (1391). «ایرانیان و نقش کوفه در تشیع آنان»، فصلنامه شیعه شناسی، قم، 7-20
  • تستری، محمدتقی. (1415). قاموس الرجال، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  • تهانوی، محمدعلی. (1996).کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، بیروت: مکتبة لبنان.
  • جاحظ، عمرو بن بحر. (2002). رسائل الجاحظ، بیروت: داروالمکتبه الهلال.
  • ---------------. (1424). الحیوان، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  • حداد عادل، غلامعلی. (1396). دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایره المعارف اسلامی.
  • حرانی، ابن شعبه. (1404). تحف العقول، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
  • حموی، یاقوت. (1995). معجم البلدان ، بیروت، دارصادر.
  • خطیب البغدادی، احمد بن علی. (1422). تاریخ بغداد، بیروت، دار الغرب الإسلامی.
  • خوارزمی، محمد بن عباس. (1418). مفید العلوم و مبید الهموم، بیروت: المکتبه العصریه.
  • خصباک، شاکر. (1986). علم الجغرافیه عند العرب، بیروت: موسوعه الحضاره العربیه الاسلامیه.
  • دارمستتر، جیمز. (1348). تفسیر اوستا و ترجمه گاتاها، بی‌جا، رنگین.
  • (1398). دانشنامه بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
  • دیلمی، حسن بن محمد. (1381). ارشاد القلوب، قم: شریف الرضی.
  • ---------------. (1384). غررالاخبار و درر الاثار فی مناقب ابی الائمه الاطهار، قم: دلیلنا.
  • دیلمی، مهیار(ابن مرزویه). (1332). دیوان، بغداد: مطبعه الشایندر.
  • رازی، ابوالفتوح. (1376). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: آستان قدس رضوی.
  • رضا، عنایت‌الله. (1398).دائره المعارف بزرگ اسلامی تهران (مدخل جغرافیا)، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
  • زبیدی، مرتضی. (بی‌تا). تاج العروس من جواهر القاموس، کویت: دارالمعرفه.
  • زمخشری، محمود بن عمر. (1992) . ربیع الابرار و نصوص الاخبار، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
  • زهری، محمد بن ابی بکر. (1382). الجغرافیه، ترجمه حسین قره چانلو، تهران: سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • سبزیان‌پور، وحید. (1390). «تأثیر حکمت‌های نهج‌البلاغه در ترجمه عربى کلیله‌ودمنه»، فصلنامه نقد و ادبیات تطبیقی، 75-110
  • سبط ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی. (1376) . تذکره الخواص، قم: شریف الرضی.
  • سوواژه، ژان. (بی‌تا). اخبار الصین و الهند، پاریس: داربیبلیون.
  • سهراب، (1347). عجائب الاقالیم السبعة الی نهایة العمارة، وین: مطبعه آدولف هولز هوزن‏.
  • شریف مرتضی، علی بن حسین. (1405). رسائل، قم: دارالقران الکریم.
  • صدوق، محمدبن‌علی. (1362). الخصال، قم: موسسه النشر الاسلامی.
  • صفا، اخوان. (1412). رسائل، بیروت: الدار الاسلامیه.
  • -------. (1387). مجمل الحکمه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى.
  • صولی، محمد بن یحیی. (1341). ادب الکتاب، بغداد: المکتبه العلمیه.
  • قزوینی، زکریا بن محمد. (1998). آثار البلاد و اخبار العباد، بیروت: دارصادر.
  • کاتب بغدادی، قدامه بن جعفر. (1981). الخراج و صناعه الکتابه، بغداد: دارالرشید.
  • کمره‌ای، محمدباقر، (1377). ترجمه الخصال صدوق، تهران: کتابچی.
  • گروهی از نویسندگان. (1388). سفرنامه‌های خطی فارسی، تهران: نشر اختران.
  • لیثی واسطی، علی‌بن‌محمد. (1418). عیون حکم و المواعظ، قم: دارالحدیث.
  • ماوردی، علی بن محمد. (1409).اعلام النبوة، بیروت: دارو مکتبه الهلال.
  • مجلسی، محمدباقر. (1403). بحارالانوار، بیروت: دارالاحیاء التراث.
  • محمدی ری‌شهری، محمد. (1387). حکمت نامه پیامبر اعظم(ص)، قم: دارالحدیث.
  • مدرس گیلانی، مرتضی، (1362) . ترجمه الخصال صدوق، تهران: جاویدان.
  • مسعودی، علی‌بن‌الحسین. (1386). اخبارالزمان، قم: المکتبة الحیدریّة.
  • ---------------. (1365). التنبیه و الاشراف، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • ---------------. (1384).اثبات الوصیه للامام علی (ع)، قم: انصاریان.
  • ---------------. (1421). مروج الذهب و معادن الجواهر، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
  • مفضل، بن عمر. (1949). توحید المفضّل، قم: مکتبة الداوری.
  • مقدسی البشاری، محمد بن احمد. (1411).احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، قاهره: مکتبة مدبولی .
  • منجم، إسحاق بن حسین. (1408). آکام المرجان، بیروت: عالم الکتاب.
  • مهلبی، حسن بن احمد. (2006). کتاب العزیزی او المسالک و الممالک، دمشق: التکوین.
  • ناشناخته. (1353). هفت کشور یا صورالاقالیم، تهران: بنیاد فرهنگ ایرانی.
  • نویری، احمد بن عبدالوهاب. (بی‌تا). نهایة الارب فی معرفه انساب العرب، قاهره: دارالکتب و الوثایق القومیه.
  • هروی، احمد بن محمد. (1419). الغریبین فی القرآن و الحدیث، مکه: مکتبه نزار مصطفی الباز.
  • همدانی، ابن حائک حسن بن احمد. (1410). صفة جزیره العرب، صنعا: دارالارشاد.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 493
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 442


سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب