آمار
| تعداد نشریات | 22 |
| تعداد شماره‌ها | 485 |
| تعداد مقالات | 5,045 |
| تعداد مشاهده مقاله | 9,290,903 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,364 |
بررسی و تحلیل ماهیت کاربری معماری دستکند اِمامزاده مَعصوم شهرستان مراغه | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 10، شماره 27، اسفند 1399، صفحه 213-234 اصل مقاله (1009.94 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.19002.1936 | ||
| نویسندگان | ||
| سعید ستارنژاد* 1؛ حسین ناصری صومعه2؛ اسماعیل معروفی اقدم3 | ||
| 1دانشجوی دکتری باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران . | ||
| 2دانشجوی دکترای باستان شناسی گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. | ||
| 3دکتری باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. | ||
| چکیده | ||
| پس از کشف آثار دستکند در ایران در چند دهۀ اخیر، ماهیت و کاربری این آثار همواره مورد بحث بوده است. ردپای بسیار کم‌رنگ و مبهم از عصر پدید آمدن این آثار به‌جای مانده، از آن‌روی امکان گاهنگاری و کاربری دقیق و مطلق برای پژوهشگران و علاقه‌مندان آثار صخره‌ای دشوار کرده است؛ از سویی دیگر، ماهیت صخره‌ای و غار بودن این محل‌ها بیشتر پژوهشگران را بر آن داشته که آن‌ها را به آئین مهرپرستی نسبت دهند. به‌هرروی، مطالعات اخیر دربارۀ محوطۀ صخره‌ای روستای «ورائوی» مراغه (موسوم به «اِمامزاده مُلامَعصوم» یا «معبد مِهر») که تاحدودی از نظر داده‌های باستان‌شناختی غنی‌تر است، دلایل بیشتری برای انتساب این آثار به دورۀ اسلامی ارائه می‌دهد؛ هرچند که پژوهش‌های ژرف و دقیق، به گمانه‌زنی‌های باستان‌شناختی و علمی نیاز دارد. در این پژوهش سعی شده، با تکیه‌بر تحلیل‌های فضایی و داده‌های مقایسه‌ای، برای روشن‌تر شدن گاهنگاری و کاربری بنای حاضر به نکاتی پرداخته و شناختی باستان‌شناسانه ارائه شود که پیش از این مورد توجه چندانی قرار نگرفته است. پژوهش حاضر به‌روش توصیفی و سپس با روش‌های تحلیلی و تطبیقی به‌دنبال پاسخ به پرسش‌های ذیل است؛ 1) گاهنگاری نسبی و زمان شکل‌گیری مجموعۀ آثار دستکند وَرجوی مراغه چه بوده است؟ ۲) کاربری فضاهای این مجموعه چیست؟ فرضیه‌های مطرح شده در راستای پرسش‌های فوق عبارتنداز: زمان ایجاد این مجموعه دستکند براساس مبانی گاهنگاری نسبی که به‌صورت تطبیقی انجام می‌گیرد، کاربری اولیۀ مجموعه دستکند وَرجُوی یک معبد بودایی متعلق به دورۀ ایلخانی پیشنهاد می‌شود که بعد از اصلاحات دینی «غازان‌خان»، تبدیل به خانقاه می‌شود؛ بر همین‌اساس منسوب دانستن این محوطه به آئین مهرپرستی دور از ذهن است. درنهایت، اگرچه گاهنگاری دیگر نیایشگاه‌های صخره‌ای نیازمند پژوهش مستقل است، به‌نظر تاریخ‌گذاری و کاربری نسبی فضاهای دستکند امامزاده مَعصوم مراغه‌ای بتوان برای این آثار راهگشا باشد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| مجموعۀ دستکند اِمامزاده مَعصوم؛ معماری دستکند؛ گاهنگاری؛ کاربری؛ معبد بودایی | ||
| مراجع | ||
|
- ابن‌بزاز، درویش توکل بن اسماعیل بن حاجی توکلی اردبیلی، 1377، اساس المواهب السنیه فی مناصب الصوفیه یا صفوت الصفا. به‌تصحیح: غ‍لام‍رض‍ا طب‍اطب‍ائ‍ی‌م‍ج‍د، تهران: زریاب. - ابن‌منور، محمد، 1371، اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابوسعید. تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ سوم، تهران: آگاه. - اشپولر، برتولد، 1368، تاریخ مغول در ایران. ترجمۀ محمود میرآفتاب، تهران: انتشارات علمی فرهنگی. - اشرفی، مهناز، 1390، «پژوهشی در گونه‌شناسی معماری دستکند». نامۀ معماری و شهرسازی، شمارۀ 7، صص: 47-25. - اکبرزاده، داریوش، 1385، سنگ نبشته‌های کرتیر موبدان موبد. تهران: پازینه. - باصفا، حسن؛ داوری، محمد صادق؛ و رضایی، محمد حسین، 1396، «بررسی و تحلیل کاربری فضاهای دستکند حاشیۀ آبگرم ورتون استان اصفهان». مجلۀ باغ نظر، سال 14، شمارۀ 52، صص: 48-37. - بیانی، شیرین، 1371، دین و دولت در ایران عهد مغول. تهران: نشر دانشگاهی. - جکسن، ویلیامز، 1357، سفرنامه جکسن. ترجمۀ رشید برناک، تهران: انتشارات اندیشه نو. - خاکسار، علی، 1386، «فصل اول کاوش‌های باستان‌شناختی سامن - ملایر (شهرپنهان)». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی استان همدان (منتشر نشده). - خواندمیر، 1380، «تاریخ حبیب السیر». جلد 3، تصحیح: محمددبیر سیاقی، تهران: خیام. - رازانی، مهدی؛ و حمزوی، یاسر، 1397، «ساختارشناسی ملاط‌های تاریخی در آرایه‌های معماری و اندود داخلی معبد صخره‌ای مراغه». پژوهه باستان‌سنجی، شمارۀ 4 (2)، صص: 1- 15. - رشیدالدین خواجه فضل الله همدانی، 1331، جامع التواریخ. به‌تصحیح: بهمن کریمی، تهران: اقبال. - رهبر، مهدی، 1392، «معماری معابد مهری در ایران». مجلۀ کندوکاو، شمارۀ 8، سال 5، صص: 41-28. - ستارنژاد، سعید؛ و پروین، صمد، 1397، «معرفی گاهنگاری و تعیین عملکرد معماری صخره‌ای پیرهاشم روستای ورجوی مراغه». دو فصلنامۀ علمی-تخصصی باستانشناسی، شمارۀ 6، دورۀ 4، دانشگاه محقق اردبیلی، صص: 7 -24. - ستارنژاد، سعید، 1395، «مطالعه و بررسی باستان‌شناختی معماری دستکند شهرستان مراغه». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ باستانشناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل (منتشر نشده). - ستارنژاد، سعید؛ شهبازی‌شیران؛ حبیب؛ و معروفی‌اقدم، اسماعیل، 1397، «بررسی و تحلیل ماهیت کاربردی معماری صخره‌ای تپۀ رصدخانۀ مراغه». پژوهش‌های ایران‌شناسی، سال 7، شمارۀ 2، صص: 75-92. - سلطان‌زاده، حسین؛ و رضائی‌آشتیانی، سیما، 1390، «ساختار فضایی معماری مهرابه‌های اروپا». مجلۀ نقش جهان، شمارۀ 1، صص: 81-53. - شجاع‌دل نادره؛ و علیپور، نسیم،1384، «پیشینۀ مهرپرستی و نیایشگاه مهر ورجوی مراغه». مجلۀ تاریخ پژوهی، سال 7، شمارۀ 24 و 25، صص: 54-44. - شکاری‌نیری، جواد، 1385، «امامزاده معصوم مراغۀ معبد مهرپرستی ایران و نشان‌ها در معابد اروپایی». مطالعات ایرانی، سال 5، شمارۀ 10، صص: 125-109. - شورتهایم، المار، 1371، گسترش یک آئین ایرانی در اروپا. ترجمۀ نادر قلی درخشانی، تهران: انتشارات مهر. - شیلا بلر، اس، و بلوم، جاناتان ام، 1382، هنر و معماری اسلامی در ایران و آسیای مرکزی دورۀ ایلخانیان و تیموریان. ترجمۀ سید محمد موسی هاشمی گلپایگانی، جلد 1، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. - صالحی، کورش؛ مرسلپور، محسن؛ و کول‌آبادی، فاطمه، 1393، «جایگاه بوداییان در ساختار حکومت ایلخانی». مجلۀ پژوهش‌های ایران‌شناسی، سال 4، شمارۀ 1، صص: 77-92. - قربان‌نژاد، پریسا، 1392، «رشد تشیع و افول تصوف خانقاهی در آذربایجان دورۀ شاه طهماسب صفوی». مجلۀ پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شمارۀ 13، صص: 104-89. - قزوینی، ذکریا بن محمد، 1373، آثار العباد اخبار البلاد. ترجمۀ میرزا جهانگیر قاجار، تهران: انتشارت امیرکبیر. - کارنگ، عبدالعلی، 1350، ابنیه و آثار تاریخی مراغه. تبریز: اداره کل آموزش و پروش. - کامبخش‌فرد، سیف‌الله، 1373، «بررسی‌های باستانشناسی آذرشهر و مراغه، حرفی دیگر درباره ساختمان چند خانقاه و مسجد». مجلۀ میراث‌فرهنگی، شمارۀ 12، صص: 140-163. - کریمیان، حسن؛ و احمدی، عباسعلی، 1394، «باستانشناسی فضایی رویکردی علمی در مطالعه و تحلیل آثار معماری فضاهای شهری و بافت‌های کهن». مطالعات باستانشناسی، دورۀ 7، شمارۀ 2، صص: 116-103. - کریمیان، حسن، 1384، «ضرورت بهره‌گیری از تئوری‌های جدید در تحلیل ساختار فضایی بافت‌های کهن». مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، تهران: دانشگاه تهران، دورۀ 6، شمارۀ 172، صص: 121-111. - کیانی، محسن، 1369، تاریخ خانقاه در ایران. تهران: طهوری. - لباف‌خانکی، میثم، 1391، «تحلیل تطبیقی یک فرم خاص در معماری دستکند». مجلۀ اثر، شمارۀ 58، صص: 108-94. - محمدی‌فر، یعقوب؛ و همتی‌ازندریانی، اسماعیل، 1395، «مطالعۀ و بررسی معماری دستکند ایران». مسکن و محیط روستا، شمارۀ 156، صص: 97 -110. - مخلصی، محمدعلی، 1371، فهرست بناهای تاریخی آذربایجان. تهران: انتشارت سازمان میراث‌فرهنگی کشور. - مرادی، امین؛ موسوی‌حاجی، سید رسول؛ و عمرانی، بهروز، 1394، «مطالعۀ تطبیقی و ریخت‌شناسی محراب‌های ایلخانی آذربایجان». مجموعه مقالات همایش ملی باستانشناسی ایران، بیرجند: دانشگاه بیرجند، صص: 1-18. - هیلن‌براند، رابرت، 1380، معماری اسلامی. ترجمۀ باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، تهران: روزنه. - ورجاوند، پرویز، 1351، «ستایشگاه صخره‌ای امامزاده معصوم ورجووی». بررسی‌های تاریخی، سال 7، شمارۀ 5، صص: 9-3. - ورمازرن، مارتن، 1383، آئین میترا. ترجمۀ بزرگ نادرزاده، تهران: انتشارات نشر چشمه.
- AliJabbari, Z., 2017, “Analyzing Architecture of Mithraism Rock Temples”. Journal of History Culture and Art Research, No. 6(3), Pp: 1030-1042.
- Azad, A., 2010, “Three Rock-Cut Cave Sites in Iran and their Ilkhanid Buddhist Aspects Reconsidered”. In: Islam and Tibet–Interactions along the Musk Routes (Pp: 223-244). Routledge.
- Ball, W., 1979, “The Imamzadeh Masum at Vardjovi: A Rock-Cut Il-khanid Complex near Maragheh”. Archäologische Mitteilungen aus Iran Berlin, No. 12,Pp: 329-340.
- Bier, L., 1986, “The Masjid-i Sang near Dārāb and the Mosque of Shahr-i Īj: Rock-Cut Architecture of the Il-Khanid Period”. Iran, No. 24(1), Pp: 117-130.
- Drouville, G., 1825, Voyage en Perse, fait en 1812 et 1813 (Vol. 1). Paris: Librairie nationale et étrangère.
- Khan, N., 2012, “Architecture of the Rock-Cut Temples of Masroor”. Editorial 4, History and Archaeology, Pp: 30-43.
- Morgan, D., 2015, Medieval Persia 1040-1797. Routledge.
- Nakamura, Y. & Okazaki, S., 2016, “The Spatial Composition of Buddhist Temples in Central Asia”. Part 1: The Transformation of Stupas, Vol. 6, Pp: 31-43.
- Naweed, H., 2013,Art Through the Ages in Afghanistan. Author House.
- Nricpt, 2013, Structure, Design and Technique of the Bamiyan Buddhist Caves, Recent Cultural Heritage Issues in Afghanistan. Vol. 5, National Research Institute for Cultural Properties, Tokyo, Archetype Publications.
- Smith, R. M., 1975, “Bead And Reed in India”. East and West, No. 25, Pp: 438-439.
- Steinhardt, N. S., 1998, “Liao archaeology: Tombs and ideology along the Northern frontier of China”. Asian Perspectives, Pp: 224-244.
- Toynbee, J. M., 1971, Death and burial in the Roman world. JHU Press.
- Vardjavand, P., 1975, “The Imāmzāde Ma'sum Varjuvī near Marāgha”. East and West, No. 25(3/4), Pp: 435-438.
- https://www.alamy.com Bamiyan Buddha Stock Photos and Images.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 773 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 609 |
||