
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 490 |
تعداد مقالات | 5,109 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,394,182 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,205,194 |
شهر سیمره از شکلگیری تا انقراض (مطالعۀ عوامل مؤثر در مکانگزینی، گسترش و انقراض شهر سیمره) | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 10، شماره 27، اسفند 1399، صفحه 151-172 اصل مقاله (1.9 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.20340.2031 | ||
نویسندگان | ||
یونس یوسف وند* 1؛ فرشاد کرمزاده2 | ||
1دکتری باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران . | ||
2دکتری تاریخ علم دورۀ اسلامی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
سیمره/ صیمره، یکی از شهری مهم ناحیۀ غربی ایران در سدههای آغازین دوران اسلامی است که متون تاریخی به موقعیت آن در منطقۀ جبال و در حدفاصل خوزستان و کوهستان زاگرس اشاره کردهاند. این شهر پس از یک دوره حیات کوتاهمدت اما پررونق، در اوایل سدۀ پنجم هجری متروکه میشود. باوجود پیشینۀ نسبتاً طولانیمدت مطالعات باستانشناسی در این شهر، امروزه ابهامات و پرسشهای چندی در رابطه با موقعیت مکانی دقیق آن در جغرافیای امروزی منطقه و دلایل واقعی انقراض آن مطرح است. علاوهبر این، بررسی نقش عوامل مختلف در رونق و توسعۀ این شهر ازجمله مواردی است که در پژوهشهای پیشین مغفول مانده است. هدف پژوهش حاضر آن است تا با بررسی متون تاریخی و شواهد باستانشناسی ضمن رفع ابهام در مورد موقعیت مکانی شهر سیمره، تأثیر متغیرهای زیستمحیطی، عوامل انسانی و تحولات سیاسی-تاریخی در روند مکانگزینی، گسترش و فروپاشی این شهر بررسی شود. پرسشهای تحقیق از این قرار است؛ ۱. موقعیت مکانی شهر تاریخی سیمره در جغرافیایی امروزی منطقه با کدام محوطه منطبق است؟ ۲. عوامل مؤثر در مکانگزینی (شکلگیری)، رشد و گسترش و انقراض شهر سیمره کدامند؟ بر ایناساس، فرضیات عبارتنداز: موقعیت شهر تاریخی سیمره با شهر «درهشهر» امروزی منطبق است. برخورداریهای زیستمحیطی و موقعیت راهبردی این شهر در مسیر راههای ارتباطی خوزستان به غرب ایران باعث شکلگیری و توسعۀ شهر سیمره در سدههای آغازین اسلامی شده است و حوادث طبیعی و تحولات سیاسی-تاریخی باعث انقراض این شهر شده است. روش پژوهش تاریخی است و اطلاعات آن با استفاده از مطالعات اسنادی و بازدیدهای میدانی گردآوری شده است. نتایج نشان میدهد که مکان شهر تاریخی سیمره با محوطۀ معروف به «کَلِک» در حاشیۀ جنوبغربی شهر امروزی درهشهر منطبق است. در مرحلۀ تکوین، عوامل تدافعی و امنیتی بیشترین نقش را در مکانگزینی این شهر داشته است. موقعیت راهبردی این شهر بر سر راه ارتباطی و بازرگانی خوزستان به غرب ایران در کنار برخورداریهای زیستمحیطی و توجه امرای آلحسنویه (330-406ه.ق./ 941-1015م.) به آن، رشد و شکوفایی آن در سدههای آغازین اسلامی را موجبشده که تا اوایل سدۀ پنجم هجری حیات آن ادامه داشته است؛ بررسیها نشان میدهد در کنار زلزله، عوامل سیاسی-تاریخی و کاهش رونق راههای ارتباطی منطقه، که بهدنبال انقراض حکومت آلحسنویه رخ داده، بیشترین تأثیر را در متروکشدن این شهر داشته است. | ||
کلیدواژهها | ||
شهر سیمره؛ عوامل زیست محیطی و انسانی؛ شواهد تاریخی و باستان شناسی | ||
مراجع | ||
- ابناثیر، 1385ق.، الکامل فی التاریخ. بیروت: دارصادر. - ابنجوزی، 1360ق.، المنتظم فی تاریخ الملوک و الأمم. حیدرآباد دکن: دائرةالمعارف بزرگ عثمانیه. - ابنحوقل، 1315ق.، صورةالأرض. لیدن: بریل. - ابنخردادبه، 1889م.، المسالک و ممالک. لیدن: بریل. - ابنرسته، احمد بن عمر، 1279ق.، الإعلاقالنفیسه. لیدن: بریل. - ابنفقیه همدانی، 1302ق.، البلدان. لیدن: بریل. - ابنوردی، 1389ق.، تتمه المختصر فی اخبار البشر. بیروت. - ابوالفداء، اسماعیل بن علی، 1332ق.، المختصر فی اخبار البشر. جلد 1 و2، بیجا. - همو، 1840م.، تقویم البلدان. پاریس. - ابودلف، 1960م.، الرسالة الثانیه. ترجمه و تعلیق از: بولگاکف و أنس خالدوف، مسکو. - اذکایی، پرویز، 1374، «آلحسنویه». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. جلد 1، تهران: مرکز دائرةالمعارف اسلامی. - استخری، 1340، مسالک و ممالک. ترجمۀ و تصحیح: ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - ایزدپناه، حمید، 1350، آثار باستانی و تاریخی لرستان. 2 جلد، تهران: انجمن آثار ملی. - بغدادی، 1374ق.، مراصد الاطلاع علی أسماء الأمکنه و البقاع. 3 جلد، داراحیاء الکتب العربیه. - بلاذری، 1412ق.، فتوح البلدان. بیروت: دارالفکر. - فرای، ریچارد نلسون، 1363، تاریخ ایران؛ تاریخ کمبریج. (گردآوری)، ترجمۀ حسن انوشه، جلد 4، تهران: امیرکبیر. - چریکف، مسیو، 1358، سیاحتنامه. ترجمۀ آبکار مسیحی، بهکوشش: علیاصغر عمران، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی. - حموی، یاقوت بن عبدالله، 1376ق.، معجم البلدان. جلد 3، بیروت. - دمورگان، ژاک، 1339، جغرافیای غرب ایران. ترجمه و توضیح: کاظم ودیعی، تبریز: چهر. - دینوری، 1339ق.، اخبارالطوال. قاهره. - راولینسون، هنری،1336، سفرنامۀ هنری راولینسون به لرستان-خوزستان و بختیاری. ترجمۀ سکندر امانالهی، لرستان: انجمن ادب و قلم. - الروذراوری، ظهیرالدین ابوشجاع محمـدبن الحسـین، 1334ق.، ذیـل کتـاب تجـاربالامـم. تصـحیح: ه. ف. آمدروز، بغداد. - شنبهزاده، مالک؛ و علیبیگی، سجاد، 1389، «نقش برجستۀ نویافته دورۀ آشور نو در میشخاص ایلام». پیام باستانشناس، سال 7، شمارۀ 14، صص: 91-100. - طبری، محمد بن جریر، 1964م.، تاریخ الرسل و الملوک. جلد 5، لیدن: بریل. - علیبیگی، سجاد، 1391، «آیا شیء گچی مکشوفه از محوطۀ چمنمشت نشان از یک آتشکدۀ دورۀ ساسانی دارد؟». پژوهشهای باستانشناسی مدرس، سال 4، شمارۀ 8، صص: 196-202. - قزوینی، محمد بن محمود، 1380ق.، آثار البلاد و اخبار العباد. بیروت. - قوچانی، عبدالله، 1373، «قلمرو حکومت ابونجم بدربن حسنویه با استناد بر سکهها». مجلۀ باستانشناسی و تاریخ، سال 8، شمارۀ 2، بهار و تابستان، صص: 46-65. - کامبخش فرد، سیفالله، 1368، «درهشهر». مجموعه مقالات شهرهای ایران، جلد 3، تهران: جهاد دانشگاهی، صص: 34-65. -گراوند، مرتضی؛ و زینیوند، محسن، 1392، «پیشنهادی برای محل شهر ساسانی سیمره براساس متون تاریخی و مدارک باستانشناختی». مجموعه مقالات همایش بین المللی باستانشناسان جوان، تهران: دانشگاه تهران، صص: 473-484. - لسترنج، گای، 1373، جغرافیای تاریخی سرزمینهای شرقی خلافت. ترجمۀ محمود عرفان، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران. - لشگری، آرش، 1390، «کاوش نجاتبخشی محوطۀ برزقواله لرستان، حوضۀ سد سیمره». تهران: آرشیو پژوهشکدۀ باستانشناسی (منتشر نشده). - لکپور، سیمین، 1389، کاوشها و پژوهشهای باستانشناسی درهشهر. تهران: پازینه. - لکپور، سیمین، 1383، «معرفی خانۀ اربابی». در: مجموعه مقالات دومین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، ارگ بم. جلد 1، بهکوشش: باقر آیتاللهزاده، تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور، صص: 218-187. - مسعودی، علیبن حسین، 1344، مروج الذهب و معادن الجوهر. جلد 2، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - مسعودی، علیبن حسین، 1346ق.، التنبیه و الاشراف. لیدن: بریل. -مظاهری، خداکرم، 1385، «نقش برجسته صخرهای اشکفت گل گل: یادگاری از هنر حجاری آشور جدید». پیام باستانشناس، سال 3، شمارۀ 6، پاییز و زمستان، صص: 63- 74. - مظاهری، خداکرم؛ زینیوند، محسن؛ و کریمی، بهرام، 1393، «زوال ولایت مهرجانقذق براساس متون تاریخی و دادههای باستانشناسی». مجلۀ پژوهشهای ایرانشناسی، سال 4، شمارۀ 2، صص: 85-102. - مقدسی، محمدبن احمد، 1906م.، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. لیدن: بریل. - بینا، 1340، حدود العالم من المشرق الی المغرب. بهکوشش: منوچهر ستوده، تهران: دانشگاه تهران. - بینا، 1378، مجملالتواریخ و القصص. ویرایش: سیفالدین نجمآبادی و زیگفرید وبر، انجمن پژوهشی آلمان. - بینا، 1388، شهرستانهای ایرانشهر، با آوانویسی. ترجمۀ فارسی و یادداشتها: تورج دریایی، مترجم: شهرام جلیلیان، تهران: توس. - یعقوبی، 1343، البلدان. ترجمۀ محمدابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - یوسفوند، یونس؛ و میری، فرشاد، 1395، «مطالعۀ تطبیقی گچبریهای مکشوفه از شهر تاریخی درهشهر با نمونههای مسجد جامع نایین». فصلنامۀ نگره، شمارۀ 39، صص: 35-45.
- De Morgan, J., 1896, Recherches Archeologiques I. Paris: Ernest Leroux.
- Guidi, I., 1889, Ostsyrische Bischofe und Bischofssitze im V, VI und VII. Jahrhundert, Leipzig.
- Stein, A., 1940, Old Roudes of Western Iran. London. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 666 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 964 |