آمار
| تعداد نشریات | 22 |
| تعداد شماره‌ها | 485 |
| تعداد مقالات | 5,045 |
| تعداد مشاهده مقاله | 9,290,906 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,365 |
مطالعۀ استقرارها و سفال خاکستری عصر آهن منطقۀ طالقان (براساس بررسی های میدانی) | ||
| پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
| دوره 10، شماره 27، اسفند 1399، صفحه 95-114 اصل مقاله (1.26 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.19443.1969 | ||
| نویسندگان | ||
| محمد رضا حدادیان* 1؛ بهمن فیروزمندی شیره جینی2؛ رضا شعبانی صمغ آبادی3 | ||
| 1دانشجوی دکتری باستان شناسی، گروه باستان شناسی و تاریخ، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی تهران غرب، تهران، ایران. | ||
| 2استاد گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| 3استاد گروه باستان شناسی و تاریخ، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی تهران غرب، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| از آنجا که عصر آهن، نقطۀ تلاقی بین دوران پیش‌ازتاریخ و تاریخی ایران به‌حساب می‌آید، از منظر باستانشناسی دارای اهمیت بسزایی است. از مهم‌ترین یافته‌ها و بحث‌های عصر آهن، سفال خاکستری و مسأله پیدایش و چگونگی انتشار آن در ایران است؛ در این‌خصوص، نظریات متعددی ارائه شده که برخی آغاز عصر آهن و ظهور سفال خاکستری را نتیجۀ مهاجرت و پویایی فرهنگی، و برخی آن‌را درونی و در نتیجۀ تطور و تغییرات در فرهنگ‌های عصر مفرغ می‌دانند. از نقاط قابل‌توجه عصر آهن فلات‌مرکزی، منطقۀ میان‌کوهی طالقان است؛ از این منطقه، 13 محوطۀ عصر آهن شناسایی شده است که بخشی از یافته‌های سفالی آن در دورۀ مذکور را قطعات سفال‌های خاکستری با فاصلۀ زمانی آهن I و II را به‌خود اختصاص می‌دهند که تاکنون کمتر بدان پرداخته شده است. هدف اصلی این پژوهش، ضمن معرفی و تحلیل استقرارهای عصر آهن منطقۀ طالقان، بررسی سفال خاکستری و مقایسه و تطبیق آن با سایر مناطق محوطه‌های همجوار است. پرسش‌ها عبارتنداز: گونه‌ها و الگوی پراکنش محوطه‌های عصر آهن منطقۀ طالقان از چه شاخصه‌ای برخوردارند؟ ظهور سفال خاکستری منطقۀ طالقان پی‌آمد استقرارهایی با یک فرهنگ جدید است یا فرآیند یک فرهنگ تطوریافتۀ درون‌منطقه‌ای بوده است؟ سفال خاکستری منطقۀ طالقان محصول یک جامعۀ پیشرفته با شاخصه‌های جوامع پیچیدۀ شهری است، یا محصول یک جامعۀ روستایی بوده است؟ روش پژوهش، به‌صورت میدانی با گردآوری سفال‌ها از سطح محوطه‌ها و مطالعۀ آن با رویکرد توصیفی-تحلیلی از طریق جستجو در منابع کتابخانه‌ای و گزارشات فعالیت میدانی صورت‌گرفته و سپس نتایج حاصل‌شده به شیوۀ تاریخی-تحلیلی ارائه شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که سفال خاکستری طالقان احتمالاً پی‌آمد یک استقرار جدید است و وجود برخی نشانه‌ها باعث تقویت این فرضیه شده که سفال خاکستری این منطقه، محصول یک جامعۀ دامدارکوچ‌نشین یا به احتمالی دیگر، محصول یک جامعۀ دامدار روستایی است که با جوامع پیشرفتۀ فلات‌مرکزی در ارتباط بوده است؛ همچنین بررسی گونه‌ها و الگوهای استقراری طالقان نشان می‌دهد عموماً پراکنش محوطه‌های در راستای برآوردن نیازهای جوامع کوچ‌رو بوده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| عصرآهن؛ بررسی های باستان شناختی؛ استقرار؛ سفال خاکستری؛ طالقان | ||
| مراجع | ||
|
- امیری، احمد، 1381، «گزارش پژوهشی گمانه‌زنی اضطراری گورستان باستانی لمبران طالقان». آرشیو پژوهشکدۀ باستانشناسی (منتشر نشده). - آقالاری، بایرام، 1387، «بررسی و مطالعۀ سفالینه‌های عصر آهن دشت ری براساس کاوش‌های گورستان تپه پردیس». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، گروه باستانشناسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (منتشر نشده). - بحرانی‌پور، حنان، 1385، «بررسی تکنیک سفالگری عصر آهن تپه صرم (کهک قم)». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، گروه باستانشناسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (منتشر نشده). - پازوکی، ناصر، 1380، پژوهش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، بررسی و شناسایی آثار باستانی و تاریخی فرهنگی حوزۀ بخشداری تهران. - پازوکی، ناصر، 1382، آثار تاریخی طالقان جغرافیای تاریخی و محوطه‌های باستانی و بناهای تاریخی. سازمان میراث فرهنگی. - پوربخشنده، خسرو، 1382، «گزارش فصل سوم کاوش در محوطۀ باستانی فرهنگ سفال خاکستری تپه صرم، استان قم، بخش کهک، روستای صرم». پژوهشکدۀ باستانشناسی (منتشر نشده). - پورفرج، اکبر، 1386، «بازنگری عصر آهن شمال‌غرب ایران مطالعه موردی محوطه شهریری اردبیل و قلاع اقماری». رسالۀ دکترای باستانشناسی، استاد راهنما: علیرضا هژبری‌نوبری، تهران: دانشگاه تربیت مدرس (منتشر نشده). - توفیقیان، حسین، 1386، «محوطه باستانی واگین سو طالقان». در: گزارش‌های باستانشناسی 7، جلد دوم، مجموعه مقالات نهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی ایران، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری: تهران، صص: 18-11. - تهرانی‌مقدم، احمد، 1373، «گورستان هزارۀ اول قبل‌ازمیلاد پیشوا». یادنامۀ گردهمایی شوش، جلد اول، صص: 53-62. - حدادیان، محمدرضا، 1392، گاه‌نگاری نسبی دشت نظرآباد در دورۀ ساسانی (براساس داده‌های تینال تپه). چاپ اول، انتشارات رازنهان. - حصاری، مرتضی، 1387، «دومین فصل کاوش تپه شغالی». سازمان میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی (منتشر نشده). - حصاری، مرتضی، 1388، «گزارش مقدماتی لایه‌نگاری تینال‌تپه نظرآباد». سازمان میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی (منتشر نشده). - حصاری، مرتضی، 1396، «تدفین عصر آهن در مرکز فلات ایران مطالعۀ موردی: محوطۀ سفالین، پیشوا». پژوهش‌های باستانشناسی ایران، دورۀ 7، شمارۀ 15، زمستان، صص: 101-116. - خلعتبری، محمدرضا، 1383، کاوش باستانشناسی در محوطه‌های باستانی تالش- مریان و تندوین. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی. - دارابی، حجت؛ و نیازی، نازلی، 1390، «محوطه‌های عصر آهن منطقۀ طالقان، شمال‌مرکزی فلات ایران». مجلۀ مطالعات باستانشناسی، دورۀ 3، شمارۀ 2، پاییز و زمستان، شمارۀ پیاپی 4، صص: 76-55. - دانتی، مایکل، 1396، آذربایجان در گذر از عصر مفرغ به عصر آهن. ترجمۀ صمد علیون (خواجه دیزج)، تبریز: نشر ترجمه. - دایسون، رابرت، 1391، «معماری عصر آهن اول در حسنلو و اشارات ضمنی به نظریه‌های مهاجرت». در: مجموعه مقالات معماری حسنلو، گردآوری و ترجمۀ صمد علیون (خواجه دیزج) و علی صدرائی، پروژۀ ترجمۀ حسنلو، صص: 47-27. - روستایی، کورش؛ و کوهی‌گیلوان، مجید، 1386. «تپه‌حصار در عصرآهن». نامۀ پژوهشگاه، شماره‌های 20 و 21. صص: 88-69. - سرلک، سیامک، 1382، «مجموعه عوامل مؤثر در شکل‌گیری انواع معماری قبور و شیوه‌های تدفین در گورستان عصرآهن تپه‌صرم-کهک، قم». گزارش‌های باستانشناسی 2، تهران: پژوهشکدۀ باستانشناسی، صص: 165-129. - سرلک، سیامک؛ کاوسی، عمار؛ و عقیلی، شیرین، 1393. «کاوش‌های فصل هشتم محوطۀ قلی‌درویش جمکران- قم». گزارش‌های چهاردهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی ایران، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، صص: 253-249. - سرلک سیامک، 1399، «طرح یک فرضیه در رابطه با علل متروک‌شدن محوطه‌های پایان عصر مفرغ در شمال‌شرق و شرق و گذار به آغاز عصر آهن در نیمۀ شمالی ایران». فصلنامۀ مطالعات باستانشناسی پارسه، سال ۴، شمارۀ ۱۱، صص: ۵۱-۷۳. - طلایی، حسن، 1374، «ظروف سفالی لوله‌دار و مهاجرت آریایی‌ها». مجلۀ باستانشناسی و تاریخ، سال 9، شمارۀ 1، پاییز و زمستان، صص: 15-9 . - طلایی، حسن، 1376، «پویایی فرهنگی در باستانشناسی ایران». یادنامۀ اولین گردهمایی باستانشناسی ایران، شوش: انتشارات سازمان میراث‌فرهنگی کشور، تهران. صص: 259-263. - طلایی، حسن، 1381، «سنت‌ها و شیوه‌های تدفین در عصر آهن ایران، (حدود 1450-800 ق.م.)». مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، صص: 173-192. - طلایی، حسن، 1387، عصر آهن. تهران: انتشارات سمت. - فاگان، برایان، 1384، سرآغاز درآمدی بر باستانشناسی (اصول، مبانی و روش‌ها)، (جلد 1). ترجمۀ غلامعلی شاملو، تهران: انتشارات سمت. - فراشی‌ابرقویی، حسین، 1392، «گونه‌شناسی جنگ افزارهای عصر آهن I و II در ایران». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی (منتشر نشده). - فهیمی، حمید، 1382، «عصر آهن در سیلک: گزارش مقدماتی بررسی سفال‌های عصر آهن در سیلک، نقره کاران سیلک». گزارش فصل دوم طرح بازنگری سیلک، به‌کوشش: صادق ملک‌شهمیرزادی، سازمان میراث‌فرهنگی کشور، پژوهشکدۀ باستانشناسی، صص: 79-127. - کامبخش‌فرد، سیف‌الله، 1348، «کاوش در قبور باستانی قیطریه». مجلۀ باستانشناسی و هنر ایران، شمارۀ 2، شمارۀ پیاپی، صص: 68 - 57. - کامبخش‌فرد، سیف‌الله، 1370. تهران سه هزار و دویست‌ساله براساس کاوش‌های باستانشناسی. تهران: فضا. - کوثری، یحیی، 1355، «بررسی‌های استان مرکزی ۴-۱۳۵۳». در: گزارش‌های چهارمین مجمع سالانۀ کاوش‌ها و پژوهش‌های باستانشناسی در ایران، مرکز باستانشناسی. - مترجم، عباس؛ و سیاسر، ناهید، 1395، «بررسی تغییرات الگوهای پراکنش محوطه‌های دوره‌های مفرغ و آهن در دشت چمچمال (زاگرس مرکزی)». پژوهش‌های باستانشناسی ایران، سال 6، شمارۀ 11، صص: 75-90. - مجیدزاده، یوسف، 1378، نخستین و دومین فصل حفریات باستان شناسی در محوطه ازبکی: ساوجبلاغ (۱۳۷۷-۱۳۷۸). تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور. - مجیدزاده، یوسف، 1389، کاوش‌های محوطه باستانی ازبکی. جلد اول: هنر و معماری، جلد دوم: سفال، تهران: اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان تهران. - محمدی‌فر؛ یعقوب؛ و مترجم، عباس، 1392، «بررسی و نقد تاثیرات تفکر ناسیونالیستی بر موضوع مهاجرت آریایی‌ها». دوفصلنامۀ باستانشناسی ایران فرهنگی، مجلۀ انجمن علمی دانشجویان باستانشناسی دانشگاه بوعلی‌سینا، شمارۀ 1، سال اول، پاییز و زمستان، صص: 22-9. - مدودسکایا، یانا، 1383، ایران در عصر آهن I. ترجمۀ علی‌اکبر وحدتی، تهران: پژوهشکدۀ باستانشناسی. - ملک‌شهمیرزادی، صادق، 1356، «گزارش مقدماتی فصل اول و دوم حفاری تپه سگزآباد». مجلۀ مارلیک، شمارۀ 2، صص: 81-98. - مهرکیان، جعفر، 1374، «افق نوین در پژوهش‌های سفال خاکستری». مجلۀ میراث‌فرهنگی، شمارۀ 3، صص: 5-74. - مهندسان مشاوربرنامه‌ریزی چشم‌انداز (سامان)، 1388، مطالعات امکان‌سنجی طرح منطقه نمونه طالقان. سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان تهران. - نقشینه، امیرصادق، 1375، «مطالعه سفال‌های خاکستری در تپه سگزآباد دشت قزوین و رابطه آن با مهاجرت اقوام آریایی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس (منتشر نشده). - واندنبرگ، لویی، 1338، دومین و سومین گزارش گمانه‌زنی و کاوش در چند تپۀ ماقبل تاریخی مرودشت، خضرک، توابع گورستان خوروین. ترجمۀ جواد کامبیز، تهران: گزارش‌های باستانشناسی مجلۀ 4، صص: 279-331. - هول، فرانک، 1388، باستانشناسی غرب ایران. ترجمۀ زهرا باستی، تهران : سمت. - یوسفی‌زشک، روح‌الله، 1392، «گزارش مقدماتی کاوش‌های باستانشناسی تپۀ چالتاسیان». فصل اول، آرشیو پژوهشکدۀ باستانشناسی (منتشر نشده). - فاضلی، حسن؛ و امیرصادق، نقشینه، 1385، «قبرهای عصر آهن تپه قبرستان». در: باستانشناسی دشت قزوین، تهران: دانشگاه تهران، 121-148.
- Burney, C., 1975, “Excavations at Haftavan Tepe 1973: fourth preliminary report”. Iran, No. 13(1), Pp: 149-164.
- Burney, C. A., 1961, “Excavations at Yanik Tepe, North-West Iran”. Iraq, No. 23(1-2), Pp: 138-153.
- Brown, B. T., 1951, Excavations in Azarbaijan, 1948: 1948. Murray.
-Contentau, J. & Ghirshman, R., 1935, Fouillese de Tepe Giyan. Paris: Paul Geuthner.
- Crawford, H., 1975, “Geoy Tepe 1903-Material in the Collection of the Fitzwilliam Museum, Cambridge”. Iranica Antiqua, No. 11, 1.
- Danti, M. D., 2013, “The late Bronze and Early Iron Age in Northwestern Iran”. In: The Oxford Handbook of Ancient Iran, Edited by: D. T. Potts, Oxford University Press, Pp: 327-376.
- Dyson Jr, R. H. & Muscarella, O. W., 1989, “Constructing the chronology and historical implications of Hasanlu IV”. Iran, No. 27(1), Pp: 1-27.
- Dyson Jr, R. H., & Youn Jr, T. C., 1960, “The Solduz Valley, Iran: Pisdeli Tepe”. Antiquity, No. 34, Pp: 19-2.
- Ghirshman, R., 1939, Fouilles de Sialk près de Kashan 1933, 1934, 1937 (Vol. 2). P. Geuthner, Paris.
- Muscarella, O. W., 1968, Excavations at Dinkha Tepe, 1966. Metropolitan Museum of Art.
- Schmidt, E, F., 1937, Excavation at Tepe Hissar Damghan. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
- Stein, A., 1940, Old routes of Western Iran. London.
- Vanden Berghe, L., 1964, La nécropole de Khūrvīn. Uitgaven van het Nederlands Historisch-Archeologisch Instituut te Istanbul.
- Young, T. C. Jr., 1967, Excavatio at Godin Tepe. First Progress Report: Rom.
- Young, T. C. Jr., 1965, “A Comparative Ceramic Chronology For Western Iran, 1500-500 B.C.”. Iran ,Vol. 3, Pp: 53-85. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 680 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 938 |
||