
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 485 |
تعداد مقالات | 5,052 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,296,988 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,139,829 |
مطالعۀ ساختارشناسی ظروف سفالی قرمز و نخودی محوطه شهرسوخته سیستان | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 10، شماره 27، اسفند 1399، صفحه 55-72 اصل مقاله (1.06 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.18107.1908 | ||
نویسنده | ||
نجمه خاتون میری* | ||
کارشناس ارشد حفاظت و مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی، عضو هیأت علمی دانشگاه زابل، سیستان وبلوچستان، ایران. | ||
چکیده | ||
شهرسوخته مربوط به هزارۀ سوم پیشازمیلاد، همواره موردتوجه باستانشناسان بوده و تاکنون پژوهشهای زیادی درخصوص این محوطه صورت گرفته است. اشیاء مکشوف از این محوطۀ عصر مفرغی بیشتر از خود محوطه برای پژوهشگران دارای اهمیت است، خصوصاً سفال که بیشترین فراوانی را دارد. ازمیان سفالهای بیشمار این محوطه، تعداد 12 قطعه سفال، بهعبارتی 8 شئ نخودی و 4 شئ قرمز جهت انجام پژوهش انتخاب شد که همۀ ظروف کوچک مکشوف از گورستان و دارای کاربرد آئینی هستند. بهدلیل فراوانی کم سفالهای طیف قرمز، فرضیۀ وارداتی بودن این سفالها مطرح است. فرضیۀ مطرح شده در این پژوهش، فرضیۀ وارداتی بودن سفالهای قرمز است؛ چرا که فراوانی سفالهای طیف قرمز در این محوطه کم بوده و بهدنبال آن، پرسش وارداتی یا بومی بودن سفالینهها مطرح است. ازجمله اهداف تعیین شده میتوان به بررسی شباهتها و تفاوتها در فن ساخت، بررسی و مقایسۀ کانیشناسی، همچنین مقایسه بهلحاظ ساختاری، فازهای تشکیلدهنده و درجۀ حرارات پخت در کوره اشاره نمود. جهت نیل به اهداف و بررسیهای باستانسنجی روی نمونههای موردمطالعه، آنالیزهای پتروگرافی و پراش پرتوی ایکس بهروش پودری انجام شد. با تجزیه و تحلیل نتایج بهدست آمده مشخص شد که نمونه سفالهای موردمطالعه ازنظر اجزاء سازنده و ساختار تشکیلدهندۀ آن، شبیه بههم بوده، از تمپرهای معدنی سیلیسدار منطقه، نظیرِ سنگ چرت استفاده شده است و تفاوت اصلی آنها در ترکیب خمیره، درصد فراوانی هر یک از کانیهای موجود در خمیرۀ سفالها، شیوۀ ساخت و نحوۀ عملآوری خمیره توسط سفالگران شهرسوخته بوده است. بررسیها نشان داد که بافت تشکیلدهندۀ این سفالها در دو نوع ریزبلور و درشتبلور هستند، اما کانیها و پرکنندههای موجود در ساختار تشکیلدهندۀ آنها تفاوت چندانی با یکدیگر نداشتهاند؛ همچنین میزان حرارت کوره در تعیین رنگ نمونههای موردمطالعه نقش بسزایی داشته است و در نمونههایی که کانی کلسیت موجود بود دمای پخت زیر 800 درجۀ سانتیگراد و نمونههای فاقد کلسیت بالاتر از این دما پخت داده شدهاند. با توجه به نتایج آزمایشها و تحلیلهای صورت گرفته بهنظر میرسد سفالگران شهرسوخته به فنآوری و شیوۀ ساخت سفالینههای طیف قرمزرنگ دست پیدا کرده بودند. | ||
کلیدواژهها | ||
شهرسوخته؛ سفال قرمز و نخودی؛ باستان سنجی؛ پتروگرافی؛ پراش پرتو ایکس | ||
مراجع | ||
- استوارت، باربارا، 1393، روشهای تجزیه مواد در مرمت و حفاظت آثار تاریخی. ترجمۀ مسعود باقرزاده کثیری، تبریز: انتشارات دانشگاه هنر اسلامی تبریز، چاپ اول. - اسکالونه، انریکو، 1394، باستانشناسی جوامع ایران باستان (در هزارۀ سوم پیشازمیلاد). ترجمۀ سید منصور سیدسجادی، تهران: انتشارات سمت، چاپ اول. - امامی، سیدمحمدامین؛ آریانسب، سیمین؛ احمدی، حسین؛ عسگری چاوردی، علیرضا؛ و کالیری، پیر فرانچسکو، 1393، «روشهای باستانسنجی بهمنظور ساختارشناسی آجرهای کشف شده از تل آجری تخت جمشید». نشریه مطالعات باستانشناسی، دورۀ 6، شمارۀ 2،صص: 1-19. - بهادری، رویا، 1379، «بررسی شورهزنی آثار سفالی بهدست آمده از حفاریهای باستانشناسی». مجله بلورشناسی و کانیشناسی ایران، سال 8، شمارۀ 1، صص: 71-82. - پایدار، حسین، 1384، مواد اولیه مصرفی در صنعت سرامیک. اصفهان: انتشارات غزال، چاپ اول. - دینی، قاسم؛ فاطمی، اعظم، 1396، آنالیز کیفی پراش اشعه ایکس با استفاده از نرمافزار X'PertHighScore Plus، انتشارات دانشگاه اصفهان، چاپ اول. - سلمانزاده، جواد؛ کاوش، حسینعلی؛ فاضلینشلی، حسن؛ و بهشتی، سید ایرج، 1393، «نتایج آزمایشات پتروگرافی نمونههای سفالی تپه گراتزیانی». مجلۀ علمی پژوهشی مطالعات باستانشناسی، دورۀ 6 ، شمارۀ 1، صص: 55-66. - سیدسجادی، سیدمنصور، 1385، شهر سوخته آزمایشگاهی بزرگ در بیابانی کوچک. پایگاه میراثفرهنگی و گردشگری شهرسوخته، چاپ اول، ص: 17. - سیدسجادی، سیدمنصور، 1388، «محیط طبیعی و آثار باستانی دشت سیستان». مجموعه مقالات شهرسوخته 1، سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان. - سیدسجادی، سیدمنصور، 1388، «نشانه سفالگران در شهرسوخته». مجموعه مقالات شهرسوخته 1، سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان. - صفایینایینی، یوسف؛ قصاعی، حسین؛ عرب، یاسر؛ و خراسانیزاده، فاطمه، 1391، «شناسایی دمای پخت سفالهای باستانی از طریق بررسی انقباض پخت و استحالههای فازی». مجموعه مقالات نحستین همایش علم مواد و حفاظت آثار فرهنگی، تاریخی، انتشارات پژوهشگاه میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری با همکاری پژوهشگاه مواد و انرژی، چاپ اول، صص: 319-327. - علاییمقدم، جواد؛ موسویحاجی، سیدرسول؛ و مهرآفرین، رضا، 1394، «بررسی کارگاههای صنعتی (کورههای سفال و ذوب فلز) عصر مفرغ سیستان براساس مطالعات باستانشناسی». دومین همایش ملی باستانشناسی ایران، آبانماه. - فلاحتی، محمدرضا، 1383، «یک روز زندگی در شهرسوخته». جستارهای شهرسازی، شمارههای 10 و 11، صص: 84-93. - کردان، مرضیه، 1390، «آنالیز شیمیایی سفالهای تپه دشت»، پایاننامۀ کارشناسیارشد در رشتۀ باستانشناسی، به راهنمایی: مهدی مرتضوی، دانشگاه سیستان و بلوچستان (منتشر نشده). - گرگی، مرتضی؛ و مکوندی، بهرنگ، 1392، «بررسی تغییرات در ساختار و کاربرد ظروف سفالین خاکستریرنگ گورستان شهرسوخته (نمونههای یافت شده در سالهای 82-80)». همایش ملی باستانشناسی ایران دستاوردها، فرصتها، آسیبها، دانشکدۀ هنر دانشگاه بیرجند، اردیبهشت. - مرادقلی، ناهید؛ مرتضوی، مهدی؛ و شفیعیآفارانی، مهدی، 1398، «قوم باستانشناسی و تحلیل کورههای سفالپزی تپه دشت». پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارۀ 22، دورۀ 9، پاییز. - مرادی، حسین، 1388، «لیوانهای گلابیشکل شهرسوخته». مجموعه مقالات شهر سوخته 1، سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، صص: 241-266. - مرتضوی، مهدی، 1391، «بومیسازی باستانشناسی و هنرهای سنتی: مطالعه موردی استان سیستانو-بلوچستان». پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارۀ 2، دورۀ 2، بهار و تابستان، صص: 37-47. - منافی، صاحبعلی؛ بدیعی، سیدحسین؛ جعفریان، مجتبی، 1391، آشنایی با آنالیز فازی نانو مواد با استفاده از نرمافزار X'PertHighScore. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، چاپ اول. - مورگاورو، لوردانا، 1387، ظروف رنگارنگ شهرسوخته. ترجمۀ سید منصور سیدسجادی، استانداری سیستان و بلوچستان و سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، چاپ اول. - Batiuk, S., 2000, “Petrographic Analysis of Early Transcaucaian Ceramics from the Bayburt Region, North Eastern Anatolia: An Exploratory Study”. ANES, No. 37, Pp: 153-163.
- Boldea, D. A. & Praisler, M., 2013, “Petrographic Characterization of Painted Eneolithic Ceramics”. European Journal of Science and Theology, No. 9(2), Pp: 243-248.
- Eftekhari, N.; Vaccaro, C. & Thun Hohenstein, U., 2013, Micro-Raman spectroscopy study of pigments used on the potteries of Shahr-i Sūkhté (Fourth to Third millennium B.C.), South-East Iran. EMAC 2013, 12th European Meeting on Ancient Ceramics, Padova.
- Eftekhari, N.; Holakooei, P.; Sayyadshahri, H. & Vaccaro, C., 2018, “Four shades of black: Noninvasive scientific studies on the painted potteries from Shahr-i Sokhta, eastern Iran”. Journal of Archaeological Science: Reports, No. 22, Pp: 100-107.
- Emami, S. M. A. & Trettin, R., 2010, “Phase Generating Processes in Ancient Ceramic Matrices Through Microstructure Investigation with High Resoluion Microscopy Methods”. Journal of Advanced Microscopy Research, No. 5, Pp: 181-189.
- Fabbri , B.; Gualtieri, S. & Shoval, S., 2014, “The presence of calcite in archaeological ceramics”. Journal of the European Ceramic Society, No. 34, Pp: 1899-1911.
- Javanshah, Z., 2018, “Chemical and Mineralogical Analysis for Provenancing of the Brobze Age Pottery from Shahr-I Sokhta, South Eastern Iran”. Scientific Culture, Vol. 4, No. 1, Pp: 83-92.
- Moradi, H.; Sarhadi Dadian, H.; Ramli, Z. & Shuhaimi Nik, N. H., 2013, “Compositional Analysis of the Pottery Sherds of Shahre-I Sokhta, South Eastern Iran”. Research Journal of Applied Sciences, Engineering and Technology, No. 6(4), Pp: 654-659.
- Pourzarghan, V.; Sarhaddi-Dadian, H. & Ramli, Z., 2017, “Morphology of ancient Potteries Using X-Ray Diffraction Analysis and X-Ray Fluorescence in Sistan Plan, Eastern IRAN”. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, No. 17 (2), Pp: 175-186.
- Roux, V. & Courty, M. A., 1998, “Identification of Wheel-fashioning Methods: Technological Analysis of 4th-3rd Millennium BC Oriental Ceramics”. Journal of Archaeological Science, No. 25, Pp: 747-763.
- Sajjadi, S. M. S., 2003, “Excavations at Shahr-I Sokhta. First Preliminary report on the Excavations of the Graveyard 1997-2000”. Iran, No. 41, Pp: 11-91.
- Sajjadi, S. M. S., 2007, Excavations at Shahr-iSokhta (Graveyard 1997-2000. Preliminary Report 1). Tehran: Cultural and Communication vise Directorate Central Office of Cultural Affaires.
- Sajjadi, S. M. S., 2009, Excavations at Shahr-iSokhta (Graveyard 1997-2000. Preliminary Report 2). Tehran: Iranian Center for ArchaeologicalResearch. Cultural Heritage, Handicrafts & Tourism Organization of Sistan & Baluchistan.
- Sajjadi, S. M. S. & Moradi, H., 2015, “Excavation at Building Nos. 1 and 20 at Shahr-I Sokhta”. International Journal of the Society of Iranian Archaeologist, Vol. 1, No, 1, Pp: 35-49.
- Sarhadi Dadiyan, H.; Pourzarghan, V.; Moradi, H., & Razani, M., 2015, “Traces of Indigenous Buff Pottery Industry of Shahr-I Sokhta; Using Semi-Quantitative Analysis of Elements XRF”. Journal of Research on Archaeometry, No. 1(1), Pp: 47-54.
- Sarhadi-Dadian, H.; Ramli, Z.; Nik Abdul Rahman, N. & Mehrafarin, R., 2015, “X-Ray Differaction and X-Ray Flurescence Analysis of Pottery Shards from New Archaeological Survey in South Region of Sistan, Iran”. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, No. 5 (3), Pp: 45-56.
- SHahraki, B. K.; Mehrabi, B.; Gholizadeh, K. & Mohammadinasab, M., 2011, “Thermal behavior of Calcite as expansive agent”. Journal of Mining and Metallurgy, No. 47(1), Pp: 89-97.
- Tosi. M., 1983, Prehistoric Sistan 1. IsMEO, Rome.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 958 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 903 |