
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 485 |
تعداد مقالات | 5,045 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,290,915 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,368 |
تحولات فرهنگی و اقتصادی نیمۀ نخست هزارۀ پنجم پیش ازمیلاد در دشت قزوین بر پایۀ نتایج کاوش اضطراری محوطۀ خُلَهکوه تاکستان | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
دوره 10، شماره 27، اسفند 1399، صفحه 29-54 اصل مقاله (2.28 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2020.21146.2097 | ||
نویسندگان | ||
حسین داودی* 1؛ نیلوفر مقیمی2؛ زهره شیرازی3 | ||
1آزمایشگاه بیوباستان شناسی، آزمایشگاه مرکزی دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
2دکترای باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
3آزمایشگاه گیاه باستانشناسی پایگاه میراث جهانی شهرسوخته و موزۀ منطقه ای جنوب شرق، سیستان وبلوچستان، ایران. | ||
چکیده | ||
محوطۀ باستانی خُلَهکوه بهسبب داشتن موقعیتی ویژه در بافت شهری تاکستان، مورد تخریب و تعارض قرار گرفته است. امروزه از وسعت 7 هکتاری محوطه، فقط 3.5 هکتار باقیمانده است. طی برنامههای عمرانی دهۀ 1390 ه.ش.، تصمیم بر آن بود که بخشی از محوطه تبدیل به پارکینگ وسایل نقلیه و بخشی دیگر تبدیل به فضای سبز شود. بههمین سبب، کاوش اضطراری خُلَهکوه در سال 1393 با اهداف شناسایی شاخصههای فرهنگی و زیستی دورههای موجود و حفاظت از محوطه با آغاز و تداوم فعالیتهای پژوهشی باستانشناسی بهانجام رسید. در نتیجۀ کاوشها، آثاری از یک روستای تکدورهای مربوط به دورۀ مسوسنگ انتقالی (فلات قدیم ب) از نیمۀ نخست هزارۀ پنجم پیشازمیلاد در نهشتههای تحتانی محوطه شناسایی شد. این مرحله از روستانشینی، با وجود تحولات اساسی در فرهنگ و اقتصاد مردمان فلاتمرکزی، بسیار حائز اهمیت است. شواهد نویافتۀ خُلَهکوه، برای درک بهتر از چگونگی رخداد و مقیاس تحولات فرهنگی و اقتصادی مردمان فلاتمرکزی، مورد ارزیابی قرار گرفت. پرسشها عبارتنداز: شاخصههای فرهنگی-اجتماعیِ و نظام معیشتی در خُلَهکوه و برهمکنشهای فرهنگی منطقهای و فرامنطقهای در هزارۀ پنجم پیشازمیلاد چگونه بوده است؟ فرض بر این است که شاخصههای فرهنگی خُلَهکوه قابلقیاس با محوطههای همزمان در فلاتمرکزی ایران است و با این محوطهها برهمکنش داشته و نظام معیشتی در دورۀ گذار از نوسنگی، ترکیبی از کشاورزی و دامپروری بوده است. روش پژوهش به اینصورت است که پس از شرح اجمالیِ کاوش اضطراری خُلَهکوه، سعیبر تفسیر یافتهها با تأکید بر گاهنگاری نسبی و مطلق، برهمکنشهای فرهنگی، دامپروری و کشاورزی شده است. نتایج نشان میدهد که خُلَهکوه، ویژگیهای محلی و مناطق همجوار را دارد. سنتهای سفالگری نشان از یکپارچگی فرهنگی در فلاتمرکزی در دورۀ مسوسنگ انتقالی دارد. پیشرفت قابلتوجهی در کشاورزی مبتنیبر آبیاری و دامپروری با گسترش بهرهبرداری از محصولات متنوع گوسفندسانان و گاو، طی دورۀ مسوسنگ انتقالی و عصر مسوسنگ در منطقه مشاهده میشود؛ همچنین، شواهد گیاهباستانشناسی و دیرین گردهشناسی نشان میدهد که شرایط اقلیمی خشک در اواسط هزارۀ پنجم پیشازمیلاد در منطقه حاکم میشود. این پدیده، زیستگاههای انسانی را تحتتأثیر قرار میدهد. | ||
کلیدواژهها | ||
برهمکنش فرهنگی؛ باستان شناسی زیستی؛ مس وسنگ انتقالی؛ محوطه خُلَهکوه؛ فلات مرکزی ایران | ||
مراجع | ||
- داودی، حسین، 1393، «گزارش مقدماتی کاوش نجاتبخشی در محوطۀ باستانی خُلَهکوه، شهرستان تاکستان، استان قزوین». تابستان 1393، مرکز اسناد پژوهشکدۀ باستانشناسی (منتشر نشده). - داودی، حسین؛ مقیمی، نیلوفر؛ صادقی، ابراهیم، 1397، «گمانهزنی بهمنظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تپه زاغه آبیک، استان قزوین». گزارشهای شانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی ایران (مجموعه مقالات کوتاه 1396)، تهران: پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری: صص 190-185. - رضایی کلج، محمدرضا، 1390، «گزارش مقدماتی گمانهزنی و تدقیق عرصه محوطۀ خُلهکوه، تاکستان». مرکز اسناد اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان قزوین (منتشر نشده). - سرلک، سیامک، 1390، باستانشناسی و تاریخ قم. سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان قم: انتشارات شاخص. - شریفی، مصطفی؛ شیرازی، روحالله؛ موسویکوهپر، سیدمهدی؛ ماهفروزی، علی، 1395، «شناسایی الگوهای استقراری عصر مس و سنگ شرقی مازندران». پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارۀ 10، دورۀ 6، صص: 66-47. - شیرازی، زهره؛ تنگبرگ، مارگارتا؛ مشکور، مرجان؛ ملاصالحی، حکمتاله، 1385، «گزارش مقدماتی مطالعات باستانگیاهشناسی در تپه زاغه، تلاش برای بازسازی پوشش گیاهی دشت قزوین در هزارۀ ششم پیشازمیلاد». باستانشناسی، دو فصلنامۀ تخصصی پژوهشهای باستانشناسی و مطالعات میانرشتهای، سال دوم، شمارۀ 4، صص: 46-26. - شیرزاده، غلام؛ کاکا، غفور، 1393، «گمانهزنی بهمنظور لایهنگاری تپه قلعه سرسختی شازند، استان مرکزی». مجموعه مقالههای کوتاه دوازدهمین گردهمآیی سالانۀ باستانشناسی ایران، تهران: پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری، صص: 295-292. - عسگری، محمدرضا، 1383، «الگوی استقراری منطقۀ آبیک قزوین از نوسنگی تا پایان عصر آهن، مطالعه موردی تپه زاغه آبیک». پایاننامۀ کارشناسیارشد باستانشناسی، گروه باستانشناسی دانشگاه تربیت مدرس (منتشر نشده). - علییاری، احمد؛ طلایی، حسن، 1397، «تحلیل نقش و فرم سفالهای تپه اسماعیلآباد». مطالعات باستانشناسی، دورۀ 10، شمارۀ 1، صص: 205-189. - فاضلینشلی، حسن، 1388، «گزارش مقدماتی کاوشهای باستانشناسی تپۀ سیلک شمالی (فصل اول و دوم)؛ گزارش مقدماتی لایهنگاری محوطۀ قبرستان نوشآباد». مرکز اسناد پژوهشکدۀ باستانشناسی (منتشر نشده). - فاضلینشلی، حسن؛ ایلخانی، هنگامه؛ مارقوسیان، آرمینه؛ بشکنی، امیر، 1386، «گزارش مقدماتی گمانهزنی و لایهنگاری تپه ابراهیم آباد دشت قزوین 1385». گزارشهای باستانشناسی (7)، جلد اول، مجموعه مقالات نهمین گردهمایی باستانشناسی ایران، تهران، پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری، صص: 406-376. - کابلی، میرعابدین، 1394، کاوشهای قرهتپۀ قمرود. تهران: پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری. - کوثری، یحیی، 1356، «گزارش مقدماتی گمانهزنی تپه خُلهکوه». مرکز اسناد اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان قزوین (منتشر نشده). - مشکور، مرجان، 1381، «مقدمهای بر باستانجانورشناسی سیلک». بهکوشش صادق ملکشهمیرزادی، زیگورات سیلک، سلسله گزارشهای باستانشناسی 2، تهران: سازمان میراثفرهنگی و گردشگری (پژوهشگاه)، پژوهشکدۀ باستانشناسی، صص: 142-135. - مشکور، مرجان؛ محاسب، فاطمه آزاده، 1389، «شکار و دامپروری در دشت ساوجبلاغ از هزارۀ ششم تا عصر آهن؛ پژوهشی باستانجانورشناختی در محوطۀ ازبکی (تپههای جیران، مارال، دوشان و ازبکی)». بهکوشش یوسف مجیدزاده، کاوشهای محوطه باستانی ازبکی، جلد اول: هنر و معماری، تهران: اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان تهران، صص: 300-285. - مقیمی، نیلوفر، 1397، «بازشناسی ساختارهای اجتماعی و اقتصادی جوامع انسانی منطقه تاکستان در هزارههای پنجم و چهارم پ.م.». رسالۀ دکتری باستانشناسی، گروه باستانشناسی دانشگاه تهران (منتشر نشده). - ملکشهمیرزدای، صادق، 1385، سیلک: کهنترین روستای محصور ایران؛ گزارش نهایی. تهران: پژوهشکدۀ باستانشناسی. - ملکشهمیرزدای، صادق؛ نوکنده، جبرئیل، 1379، آقتپه. سازمان میراثفرهنگی کشور: معاونت پژوهشی و اداره کل میراثفرهنگی استان گلستان. - ملکی، سعدی، 1379، «گمانهزنی خُلهکوه تاکستان». مرکز اسناد اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان قزوین (منتشر نشده).
- Arbuckle, B. S.; Price, M. D.; Hongo, H. & Oksüz, B., 2016, “Documenting the initial appearance of domestic cattle in the Eastern Fertile Crescent (northern Iraq and western Iran)”. Journal of Archaeological Science, No. 72, Pp: 1-9.
- Arne, T. A. J., 1945, Excavations at Shah Tepe, Iran. Vol. 27, Elanders boktryckeri aktiebolag.
- Contenau, G. & Ghirshman, R., 1935, Fouilles du Tepe-Giyan pre de Nehavend 1931 et 1932. Paris: Librairie Orientaliste Paul Geuthner.
- Coon. C. S., 1952, “Excavation in Hotu, Iran. 1951, A preliminary report”. Proceeding of the American philosophica Society, No. 96 (3), Pp: 231-249.
- Costantini L. & Costantini-Biasini, L., 1985, “Agriculture in Baluchistan between the 7th and the 3rd millennium B.C”. Newsletter of Baluchistan Studies 2, IstitutoUniversitario Orientale, Naples, Pp: 16-23.
- Deshayes, J., 1963, “Rapport Préliminaire sur les deux premières Campagnes de Fouille a Tureng Tépé”. Syria, No. 40, Pp: 85-99.
- Fazeli Nashli, H.; Coningham, R. A. E. & Batt, C. M., 2004, “Cheshmeh- Ali Revisited: Toward an Absolute Dating of the Late Neolithic and Chalcolithic of Iran, Tehran Plain”. IRAN, No. 42, Pp: 13-24.
- Fazeli Nashli, H.; Wong, E. H. & Potts, D. T., 2005, “The Qazvin Plain Revisited: a Reappraisal of the Chronology of the Northwestern Central Plateau, Iran, in the 6th to the 4th Millennium BC”. Ancient Near Eastern Studies, No. 42, Pp: 3-82.
- Fazeli Nashli, H.; Coningham, R. A. E.; Young, R. L.; Gillmore, G. K.; Maghsoudi, M. & Valipour, H. R., 2007, “Socio-Economic Transformations in the Tehran Plain: Final Season of Settlement Survey and Excavations at Tepe Pardis”. IRAN, No. 45, Pp: 267-285.
- Fazeli Nashli, H.; Beshkani, A.; Markosian, A.; Ilkhani, H.; Abbasnegad Seresty, R. & Young, R., 2009, “The Neolithic to Chalcolithic Transition in the Qazvin Plain, Iran: Chronology and Subsistence Strategies”. Archaologische Mitteilungen Aus Iran Und Turan (AMIT), No. 41, Pp: 1-21.
- Fazeli Nashli, H.; Coningham, R. A. E.; Marghussian, A.; Manuel, M.; Azizi Kharanaghi, H. & Pollard, M., 2013, “Mapping the Neolithic Occupation of the Kashan, Tehran and Qazvin Plains”.In: R. Matthews and H. Fazeli Nashli (eds.), The Neolithisation of Iran: the Formation of New Societies, Oxbow Books, Oxford, UK: 124-146.
- Malek Shahmirzadi, S., 1977, “Tepe Zagheh: A Sixth Millennium B.C. Village in the Qazvin Plain of the Central Iranian Plateau”. PhD Thesis, University of Pennsylvania.
- Hongo, H.; Pearson, J.; Öksüz, B. & Ilgezdi, G., 2009, “The Process of Ungulate Domestication at Çayönü, Southeastern Turkey: a Multidisciplinary Approach Focusing on Bos sp. and Cervus elaphus”. Anthropozoologica, No. 44 (1), Pp: 63-78.
- Mashkour, M., 2001, Chasse et elevage du Neolithique a l’Age du Fer dans la plaine de Qazvin (Iran). Etude Archaeozoologique des sites de Zagheh, Qabrestan et Sagzabad. These de Doctorate de l’Universite de Paris I-Pantheon-Sorbonne, Paris.
- Mashkour, M.; Fontugne, M. & Hatte, C., 1999, “Investigations on the Evolution of Subsistence Economy in the Qazvin Plain (Iran) from the Neolithic to the Iron Age”. Antiquity, No. 73, Pp: 65-76.
- Mashkour, M.; Tengberg, M.; Shirazi, Z. & Majidzadeh Y., 2013, “Bio-archaeological studies at Konar Sandal, Halil Rud basin, south eastern Iran”. Journal of EnvironmentalArchaeology, No. 18 (3), Pp: 222-246.
- Masuda, S. (et al.), 2013, “Tappeh Sang-e Chakhmaq: Investigations of a Neolithic Site in Northeastern Iran”. In: R. Matthews and H. Fazeli Nashli (eds.), The Neolithisation of Iran: the Formation of New Societies, Oxbow Books, Oxford, UK, Pp: 201-240.
- Pollard, A. M.; Davoudi, H.; Mostafapour, I.; Valipour, H. R. & Fazeli Nashli, H., 2012, “A New Radiocarbon Chronology for the Late Neolithic to Iron Age on the Qazvin Plain, Iran”. Humanities, No. 19 (3), Pp: 110-151.
- Pollard, A. M.; Fazeli Nashli, H.; Davoudi, H.; Sarlak, S.; Helwing, B. & Saeeidi Anaraki, F., 2013, “A New Radiocarbon Chronology for the North Central Plateau of Iran from the Late Neolithic to the Iron Age”. Archaeologische Mitteilungen aus Iran und Turan (AMIT), No. 45, Pp: 27-50.
- Quigley, M.; Fattahi, M.; Sohbati, R. & Schmidt, A., 2011, “Palaeoseismicity and Pottery: Investigating Earthquake and Archaeological Chronologies on the Hajiarab Alluvial fan, Iran”. Quaternary International, No. 30, Pp: 1-11.
- Schmidt, A.; Quigley, M.; Fattahi, M.; Azizi, Gh.; Maghsoudi, M.; Sohbati, R. & Fazeli Nashli, H., 2011, “Holocene Settlement Shifts and Palaeoenvironments on the Central Iranian Plateau: Investigating Linked Systems”. The Holocene, No. 21 (4), Pp: 583-595.
- Shirazi, Z., 2006, Dynamique de la végétation du Plateau central iranien, du Néolithique à l’âge du Bronze : Premières études anthracologiques de Tépé Sialk (Kashan) et de Tépé Zagheh (Qazvin). Mémoire de Master 2, University de Paris 1, Panthéon-Sorbonne
- Shirazi, Z. & Tengberg, M., 2012, “Vegetation and wood exploitation at Tappeh Sialk from the Neolithic to the Iron Age”. In: S. Malek Shahmirzadi (ed.), The villagers of Sialk, Tehran, ICHHTO, Pp: 17-26.
- Stronach, D., 1972, “Yarim Tepe”. In: Organizing Committee of the sixth International Congress of Iranian Art and Archaeology (ed.), Excavations in Iran, The British Contribution, Oxford, Pp: 21–23.
- Tengberg, M., 2003, “Archaeobotanical analysis at Tepe Sialk, results from the 2003/04 seasons”. In: S. M. Shahmirzadi (ed.), The Silversmiths of Sialk, Sialk Reconsideration Project, Monograph No. 2, Tehran, ICHHTO, Pp: 185-188.
- Tengberg, M., 2004, “Archaeobotanical analysis at Tepe Sialk, results from the 2003/04 seasons”. In: S. M. Shahmirzadi (ed.), The Potters of Sialk, Sialk Reconsideration Project Monograph No. 3, Tehran, ICHHTO: 25-32.
- Young, R., 2004, “Qazvin Plain Animal Bone Report”. In: H. Fazeli Nashli (ed.), Qazvin Plain Archaeology from Six millennium BC to First millennium BC, Tehran: University of Tehran publication.
- Young, R. & Fazeli, H., 2008, “Interpreting animal bones in Iran: considering new animal bone assemblages from three sites in the Qazvin Plain within a broader geofraphical and chronological perspective”. Paleorient, No. 34, Pp: 153-173.
- Zohary, D.; Hopf, M. & Weiss, E., 2012, Domestication of plants in the old world: the origin and spread of domesticated plants in south-west Asia. Oxford: Oxford University Press.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 643 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 602 |