آمار
| تعداد نشریات | 22 |
| تعداد شماره‌ها | 485 |
| تعداد مقالات | 5,045 |
| تعداد مشاهده مقاله | 9,290,926 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,372 |
نقش تکیه در تقطیع وزن شعر عروضی فارسی | ||
| پژوهش های زبان شناسی تطبیقی | ||
| مقاله 1، دوره 10، شماره 20، آبان 1399، صفحه 1-44 اصل مقاله (1.08 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/rjhll.2020.21488.2017 | ||
| نویسنده | ||
| امید طبیب زاده* | ||
| استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی | ||
| چکیده | ||
| یکی از مشکلات اساسی در مطالعات وزن شعر فارسی به مسئلۀ شیوۀ تقطیع و رکن‌بندی وزن‌ها مربوط می‌شود. تا کنون شیوه‌های متفاوتی برای رکن‌بندی وزن‌های این شعر ارائه شده است اما عروض‌دانان در مورد هیچ‌کدام از آنها به اجماعی قطعی نرسیده‌اند و به همین دلیل نیز اکثر آنان در نهایت از تقطیع سنتی استفاده می‌کنند، زیرا دست‌کم قدمتی دارد و همه نیز از قدیم بدان عادت کرده‌اند. از طرف دیگر اهمیت تقطیع خاصه در طبقه‌بندی وزن‌ها آشکار می‌شود، زیرا اگر تقطیعِ وزن‌ها مبتنی بر یک ویژگی واقعی (factual) وزنی نباشد، طبقه‌بندی وزن‌ها نیز به طریق اولی نمی‌تواند روابط و مشابهت‌های وزن‌ها را به‌درستی آشکار کند. در این مقاله ابتدا از دو خوانش متفاوت شعر کهن فارسی، یعنی خوانش تکیه‌ای از یک سو و خوانش کمّی از سوی دیگر سخن گفته‌ایم، سپس نشان داده‌ایم که در مورد وزن‌هایی که خوانش تکیه‌ای و کمّی آنها منطبق بر هم است، غالباً هیچ اختلاف نظری بین عروض‌دانان در مورد نحوۀ تقطیع وزن وجود نداشته است، و اختلاف نظر عمدتاً مربوط به وزن‌هایی است که تقطیع تکیه‌ای یا موسیقایی آنها با یک یا چند نُتِ سکوت (rest) آغاز می‌شود و در نتیجه دیگر منطبق بر تقطیع کمّی آنها نیست. سپس بحث کرده‌ایم که در مورد این دسته از وزن‌ها بهترین تقطیعی که می‌توان به‌عنوان تقطیع اجماعی برگزید همان تقطیعی است که رکن آغازین آن ناقص باشد، زیرا در این صورت ساخت وزن هرچه بیشتر منطبق بر ساخت ضرب‌آهنگی شعر خواهد بود. نگارنده در نهایت با وضع نُه محدودیت، که شش‌تای آنها مربوط به تمام دسته‌های وزنی و سه‌تای دیگرشان مربوط به برخی از دسته‌های وزنی هستند، شیوۀ تقطیعی را برای تمام وزن‌های رایج و مطبوع فارسی پیشنهاد کرده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| وزن شعر فارسی؛ تقطیع؛ تکیه؛ اتانین؛ محدودیت‌های تقطیع | ||
| مراجع | ||
|
- آذرسینا، مهدی (1396). شعر؟ یا موسیقی؟ (تننای شعر سپید)، تهران، سروش. - بوبان، نگار (1390). «بازنمایی بصری کمّیت‌های هجا و دیرند: ابزار تحلیل تطبیقی ریتم در شعر فارسی و موسیقی ایرانی»، در: وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز [1] (مجموعۀ سخنرانی‌های نخستین هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی در انجمن زبان‌شناسی ایران: 9 و 10 اردیبهشت 1389)، به کوشش امید طبیب‌زاده، 259-288، تهران، فرهنگستان زبان ادب فارسی. - بوبان، نگار (1394). «نقش ارکان عروضی در وزن شعر فارسی، پرسشی موسیقایی دربارۀ کاربرد وزنی افاعیل»، در: وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز 2 (مجموعۀ مقالات دومین هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی در انجمن زبان‌شناسی ایران: 25 و 26 اردیبهشت 1392)، 343-357، به کوشش امید طبیب‌زاده، تهران، هرمس. - بهاری، الوند (1394). «عروض جدید و وزن رباعی»، در: وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز 2 (مجموعۀ مقالات دومین هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی در انجمن زبان‌شناسی ایران: 25 و 26 اردیبهشت 1392)، 115-132، به کوشش امید طبیب‌زاده، تهران، هرمس. - حمیدی، مهدی (1342). عروض حمیدی، تهران، بی‌نا. - دهلوی، حسین (1379). پیوند شعر و موسیقی آوازی، تهران، مؤسسه‌ی فرهنگی-هنری ماهور. - طبیب‌زاده، امید (1389). «ساخت وزنی در شعر عروضی فارسی»، زبان و زبان‌شناسی، دورۀ ششم، بهار و تابستان، شمارۀ 11، 1-20. - طبیب‌زاده، امید (و) طبیب‌زاده، آریا (1397). «وزن نیمه‌عروضی؛ مطالعۀ موردی بیت‌های جلد اول شاهنامه (مصحح استاد جلال خالقی مطلق)»، در: ارج خرد؛ جشن‌نامۀ استاد جلال خالقی مطلق، به اهتمام فرهاد اصلانی (و) معصومۀ پورتقی، مروارید، تهران، 305-319. - طوسی، خواجه نصیر (1369). معیارالاشعار، به اهتمام جلیل تجلیل، تهران، جامی (و) ناهید. - فاطمی، ساسان (1382). ریتم کودکانه در ایران؛ پژوهشی پیرامون وزن شعر عامیانه‌ی فارسی، تهران، مؤسسۀ فرهنگی-هنری ماهور. - فاطمی، ساسان (1393). جشن و موسیقی در فرهنگ‌های شهری ایران، تهران، مؤسسه‌ی فرهنگی-هنری ماهور. - فرزاد، مسعود (1345). مبنای ریاضی عروض فارسی، تهران. - فرزاد، مسعود (1349). «مجموعۀ اوزان شعری فارسی»، در: خرد و کوشش، شیراز، بهمن، 584-651. - فرزاد، مسعود (1357). «مسألۀ هشتصد سالۀ وزن رباعی»، در: خرد و کوشش، دورۀ هفتم، شمارۀ اول، شمارۀ مسلسل 19 (تابستان): 58-94. - ماهیار، عباس (1382). عروض فارسی؛ شیوه‌ای نو برای آموزش عروض و قافیه، چاپ ششم، تهران، نشر قطره. - نجفی، ابوالحسن (1394 الف). دربارۀ طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی، تهران، انتشارات نیلوفر. - نجفی، ابوالحسن (1394 ب). «تغییر کمّیت مصوت‌های فارسی و تحوّل وزن شعر در دوران معاصر»، در: اختیارات شاعری و مقاله‌های دیگر در عروض فارسی، تهران، انتشارات نیلوفر. - نجفی، ابوالحسن (1395). وزن شعر فارسی (درس‌نامه)، به همت امید طبیب‌زاده، تهران، نیلوفر. - نجفی، ابوالحسن (1397). طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی، به همت امید طبیب‌زاده، تهران، نیلوفر. - وزیری، علینقی (1316). «اصلاحات ادبی (1)»، در: مهر، سال 5، شمارۀ 10، آذر، 952-964. - Aroui, Jean-Louis and Arleo, Andy (eds.) (2009). Towards a Typology of Poetic Forms; From Language to Metrics and beyond. John Benjamins Publishing Company.
- Elwell-Sutton, L. P, (1976). The Persian meters, Cambridge: Cambridge University Press. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 761 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,233 |
||