
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 485 |
تعداد مقالات | 5,045 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,290,876 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,348 |
شهربابک و رودان حدفاصل مرز شمالی ایالات فارس و کرمان در دوران اسلامی | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 11، دوره 9، شماره 21، شهریور 1398، صفحه 189-208 اصل مقاله (603.87 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.18670.1917 | ||
نویسنده | ||
علی شجاعی اصفهانی* | ||
استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان. | ||
چکیده | ||
با بررسی منابع مکتوب دوران اسلامی در رابطه با دو منطقهی شهربابک و رفسنجان (رودان) تناقضهایی دیده میشود، بهصورتی که در برخی از انتساب «رستاق شهربابک» و یا «ناحیهی رودان» (رفسنجان) به ایالت کرمان و در برخی دیگر به ایالت فارس سخن گفته شده است. علاوهبر این، فهم موقعیت و وسعت واحدهای اداری مذکور در منابع مکتوب مبهم بوده و شهرهای متعدد نامبرده شده در هر دو محدوده گرچه در شمار شهرهای مطرح دوران خود قلمداد میشده و توصیفات قابلتوجه دارند، اما در حال حاضر بایستی عنوان شهرهای گمشده را برای آنها بهکار برد که محل آنها تنها مبتیبر حدس و گمان و در مواردی با اختلاف زیاد میان محققین مشخص شده است. مقالهی اخیر از یکطرف با بررسی و تحلیل انواع مختلف منابع مکتوب اعم از متون و اسناد تاریخی و جغرافیایی ادوار مختلف دوران اسلامی، و از طرف دیگر بررسی نقشههای امروزی در مقیاسهای مختلف و فهم ریختشناسی زمین در محدودهی مورد مطالعه، تلاش کرده تا دلیل تناقض منابع مکتوب در رابطه با ادارهی شهربابک و رودان توسط هر یک از ایالات فارس و کرمان را بررسی کند و تا حد امکان موقعیت شهرهای گمشدهی این محدوده را با دقت بیشتری از آنچه تاکنون گفته شده آشکار کند. به اینترتیب مشخص گردید، گرچه ارتفاعات این محدوده بهعنوان مانعی طبیعی مرز دو ایالت را در قبل از اسلام مشخص میکرده است، اما در دوران اسلامی و قبل از روی کار آمدن حکومت یکپارچهی صفویه، محدودهی مورد مطالعه بهعنوان منطقهی مرزی میان دو ایالت فارس و کرمان صحنهی منازعه و کشمکش طرفهای قدرت بوده و با قدرت یافتن هر طرف تغییر در مرزبندی ممکن میشده است. علاوهبر این عبور یکی از مسیرهای سهگانه میان فارس و کرمان از این محدوده، اهمیت استراتژیک منطقه را دوچندان کرد و باعث گردید در منابع مکتوب تمامی دوران اسلامی اطلاعات قابلقبولی از مناطق مسکونی این مسیر در دست باشد. | ||
کلیدواژهها | ||
شهربابک؛ رودان (رفسنجان)؛ کرمان؛ فارس؛ مرزبندی ایالات؛ راه های ارتباطی | ||
مراجع | ||
- ابنبلخی، 1384، فارسنامه. بهکوشش: لسترنج، تهران: اساطیر. - ابنحوقل، 1992، صورۃالارض. تصحیح: ج. ح. کرامرز، بیروت: دارالمکتبه الحیاۃ. - ابنخردادبه، 1889، المسالک و الممالک. تصحیح: دخویه، لیدن: بریل. - ابنخلکان، ابوالعباس شمس الدین احمد، بیتا، وفات الاعیان و انباء ابناء الزمان. حققه احسان عباس، بیروت: دارصادر. - ابنرسته، ابی علی احمد بن عمر، 1892، الاعلاق النفیسه. تصحیح: دخویه، لیدن: بریل. - ابنفقیه الهمذانی، ابیبکر احمد بن محمد، 1416، البلدان. بیروت: عالم الکتاب. - ادریسی، محمد بن محمد، 1388، ایران در کتاب نزهةالمشتاق. ترجمهی عبدالمحمد آیتی، تهران: بنیاد ایرانشناسی. - اصطخری، ابواسحق ابراهیم بن محمد فارسی، 1927، مسالک الممالک. تصحیح دخویه، لیدن، بریل. - اصطخری، ابواسحق ابراهیم بن محمد فارسی، 1347، مسالک و ممالک. بهکوشش: ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - اصطخری، ابواسحق ابراهیم بن محمد فارسی، 1373، ممالک و مسالک. ترجمهی عبدالله تستری، بهکوشش: ایرج افشار، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار. - اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان، 1366، مرآت البلدان. تصحیح: عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران: دانشگاه تهران. - باستانیپاریزی، محمدابراهیم، 1383، یعقوب لیث. تهران: نشر علم. - بغدادی، صفیالدین عبد المومن بن عبد الحق، 1373، مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنه و البقاع. تحقیق و تعلیق: علی محمد البجاوی، دارالاحیاء الکتب العربیه. - بهرامیاحمدی، حمید، 1371، شهرهای گمشده پژوهشی در جغرافیای تاریخی رفسنجان. تهران: اطلاعات. - پاتینجر، هنری، 1348، مسافرت سند و بلوچستان؛ اوضاع جغرافیایی و تاریخی. ترجمهی شاهپور گودرزی، تهران: کتابفروشی دهخدا. - جیحانی، ابوالقاسم بن احمد، 1368، اشکال العالم. ترجمهی علی بن عبدالسلام کاتب، مشهد: آستان قدس رضوی. - حاجیخلیفه، کاتب چلبی، مصطفی بن عبدالله، 1145، جهاننما. استانبول: چاپ ابراهیم متفرقه. - حافظابرو، شهابالدین عبدالله بن لطف الله، 1375، جغرافیای حافظ ابرو. تصحیح: صادق سجادی، تهران: میراث مکتوب. - حمیری، محمد بن عبد المنعم، 1984، الروض المطارفی خبر الاقطار. حققه: احسان عباس، لبنان: مکتبه. - حسینیفسایی، حاج میرزاحسن، 1376، فارسنامه ناصری. تصحیح: منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر. - حسینیموسی، زهرا، 1382، شهربابک، سرزمین فیروزه. کرمان: مرکز کرمانشناسی. -حموی، یاقوت، 1995، معجم البلدان. بیروت: دارالصادر. - دانشیار، مرتضی، 1394، «رفسنجان». در: دانشنامهی جهان اسلام، جلد 20، نسخهی برخط. - دمشقی، محمد بن ابیطالب، 1382، نخبه الدهر فی عجائب البر و البحر. ترجمهی حمید طبیبیان، تهران: اساطیر. - زاوش، محمد، 1375، کانیشناسی در ایران قدیم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - سایکس، پرسی، 1363، سفرنامه ژنرال سر پرسی ساکس یا یازده هزار میل در ایران. ترجمهی حسین سعادتنوری، لوحه. - سجادی، صادق، 1383، «آلبویه». در: دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد اول، تهران: بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، صص: 633-629. - شبانگارهای، محمد علی بن محمد، 1363، مجمع الانساب. تصحیح: میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر. - شوارتس، پاول، 1372، جغرافیای تاریخی فارس. مترجم: کیکاوس جهانداری، تهران: انجمن آثار و مفاخرملی. - شیروانی، حاجی زین العابدین، 1339، ریاض السیاحه. تصحیح: اصغر حامد ربانی، تهران: کتابفروشی سعدی. - صادقیاصفهانی، میرزا محمدصادق، 1377، خاتمه شاهد صادق. تصحیح: میرهاشم محدث، تهران: مجلس شورای اسلامی. - طالع، هوشنگ، 1387، تاریخ تجزیۀ ایران دفتر سوم مرزهای باختری ایران. رشت: سمرقند. - طوسی، خواجه نصیرالدین، 1363، تنسوخنامه ایلخانی. مقدمه و تعلیقات: محمدتقی مدرسرضوی، تهران: اطلاعات. - عبدالهینیا، علی، 1384، تاریخ رفسنجان. کرمان: مرکز کرمانشناسی. - فرهنگ جغرافیایی ایران. جلد دهم، استان اصفهان، 2535، سازمان جغرافیایی کشور. - فرهنگ جغرافیایی ایران. جلد هشتم، استان کرمان و مکران، 2535، سازمان جغرافیایی کشور. - فرهنگ جغرافیایی ایران. جلد هفتم، استان فارس، 2535، سازمان جغرافیایی کشور. - قاسمی، هوشنگ، 1391، «رفسنجان». در: دایرةالمعارف تشیع، جلد هشت، تهران: حکمت، صص: 295-292. - قدامه بن جعفر، 1889، کتاب الخراج. تصحیح: دخویه، لیدن: بریل. - کتبی، محمود، 1335، تاریخ آلمظفر. مصحح: عبدالحسین نوایی، تهران: کتاب فروشی ابنسینا. - لسترنج، گای، 1337، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی. ترجمهی محمود عرفان، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - محرابی کرمانی، 1330، تذکره الاولیای محرابی کرمانی یا مزارات کرمان. تصحیح: سید محمد هاشمیکرمانی، چاپخانهی مجلس. - محمد بن ابراهیم، 1343، سلاجقه و غز در کرمان. تصحیح: محمدابراهیم باستانیپاریزی، تهران: طهوری. - محمد بن عبد المنعم حمیری، 1984، الروض المطارفی خبر الاقطار. حققه: احسان عباس، مکتبه لبنان. - مرعشیصفوی، میرزا خلیل، 1362، مجمع التواریخ. تصحیح: عباس اقبال، سنایی- طهوری. - مستوفی بافقی، 1390، مختصر مفید. تصحیح: ایرج افشار، تهران: بنیاد موقوفات افشار. - مستوفی بافقی، بیتا، محمد مفید، جامع مفیدی. تصحیح: ایرج افشار، تهران: چاپخانه رنگین. - مستوفیقزوینی، حمدالله، 1362، نزهةالقلوب. تصحیح: گای لسترنج، تهران: دنیای کتاب. - مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد، 1906، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم. تصحیح: دخویه، لیدن: بریل. - مهدوی شهربابکی، 1327، محمد. بینا. - بینا، 2535، تاریخ شاهی. تصحیح: محمدابراهیم باستانیپاریزی، تهران: بنیاد فرهنگ. - بینا، 1340، حدود العالم من المشرق الی المغرب. بهکوشش: منوچهر ستوده، تهران: دانشگاه تهران. - ناصرالدین منشی کرمانی، 1362، سمط العلی الحضرهی العلیا در تاریخ قراختاییان کرمان. تصحیح: عباس اقبال، تهران، اساطیر. - ناصریطهرانی، محبوبه، 1386، «گزارش گمانهزنی و کاوش شهر اناس رفسنجان». اداره کل میراث فرهنگی استان کرمان (منتشر نشده). - نطنزی، معینالدین، 1383، منتخب التواریخ معینی. تصحیح: پروین اصطخری، تهران: اساطیر. - وزیری، احمد علی خان، 1376، جغرافیای کرمان به ضمیمه رساله دهات کرمان. تصحیح: محمدابراهیم باستانیپاریزی، تهران: انجمن آثار و مفاخر ملی. - وزیریکرمانی، احمدعلیخان، 1340، تاریخ کرمان (سالاریه). تصحیح، تحشیه و مقدمه: محمدابراهیم باستانیپاریزی، تهران: دانشگاه تهران. - نقشههای 25000/1 سازمان نقشهبرداری کشور برگههای شمارهی I NW 7050 و I NE7050 و II SW7050 و II SE7050 و نقشههای 250000/1 سازمان جغرافیای نیروهای مسلح برگههای شمارهی NH 40-5 و NH 40-6 و NH 40-9 و NH 40-10.
- Alai, C., 2005, General Map, of Persia 1477-1925. Leiden: Boston. - Alai, C., 2010, Special maps of Persia 1477-1925, Leiden: Boston, Brill. - Gyselen, R., 1989, La géographie administrative de l'empire Sassanide. Les témoigrages sigillographiques, Paris. - Houtum, S., 1881, “Reisen im südlichen Persien 1879: Zeitschr”. der Gesellschaft für Erdkunde zu Berlin XVI, berlin, pp. 307-366 - Lovett, J. St. & Smith, E., 1876, Eastern Persia, vol.1, The Geography, Macmillan, London. - Mackenzie, D. N., 1971, A Concise Pahlavi Dictionary. London: oxford university press. - Miller, K. & Heinz, G., 1986, Mappae Arabicae Tafelbd. Tübinger Atlas des Vorderen Orients / Beihefte / B, 65., Weisbaden, L. Reichert. - Miri, N., 2007, “Administrative and Historical Geography of Fars Province During the Sasanian and Early Islamic Period”, A thesis submitted in fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy Department of Archaeology University of Sydney, Unpublished. - Tomaschek, W., 197), Zur historischen Topographie von Persien. Osnabrück, Biblio-Verl. - Yamauchi, K., 1993, The Vocabulary of Sasanian Seals. Japan. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 703 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,713 |