
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 490 |
تعداد مقالات | 5,109 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,393,842 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,205,174 |
عوامل تخریب و متروک شدن کاروانسرای ایلخانی بیستون براساس یافته های باستان شناختی | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 9، دوره 9، شماره 21، شهریور 1398، صفحه 151-172 اصل مقاله (2.29 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.19419.1965 | ||
نویسنده | ||
خلیل الله بیک محمدی* | ||
دکتری باستان شناسی، مدیر دفتر پژوهش و آموزش حوزه هنری استان همدان. | ||
چکیده | ||
یکی از آثار شاخص بهجامانده در مجموعهی آثار تاریخی بیستون، بناییست موسوم به «کاروانسرای ایلخانی» که برروی دیوارهای کاخ نیمهتمام ساسانی ساخته شده است؛ این بنا در دورهی ایلخانی به کاروانسرا تبدیل و بعد از مدتی کوتاه به یکباره تخریب و متروک میگردد که از مسئلههای بحثبرانگیز حیات تاریخی آن است. در ادوار واپسین دوران اسلامی -بالأخص در دورهی قاجار و پهلوی-، ساختوسازهایی برروی مخروبههای این کاروانسرا صورتگرفته که از این رهگذر به شالودهی اصلی آن آسیبهای فراوانی وارد شده و بهنوعی عوامل شناسایی تخریب را دشوار کرده است. در چنین رهیافتی، ضرورت مطالعه بر روی عوامل و دلایل تخریب این بنای تاریخی، امری ضروری بهنظر میرسد؛ بنابراین، هدف اصلی جستار حاضر، واکاوی چگونگی تخریب بنای مذکور است. این پژوهش سعی دارد با استفاده از روش تحقیق تاریخی-تحلیلی برپایهی شواهد و متون تاریخی، بهواسطهی توصیفات ارائه شده توسط مورخان از زلزلههای تاریخی، ضمن مطالعهی دقیق ساختار معماری بنای ایلخانی بیستون که در پسِ چندین فصل کاوش باستانشناختی آلمانی و ایرانی انجام شده، حیات تاریخی آنرا مورد بحث و تحلیل قرار دهد؛ حال این پرسش مطرح است: چه عاملی مسبب تخریب و متروکشدن کاروانسرای ایلخانی بیستون بوده است؟ براساس شواهد باستانشناختی در نوع ریزش سقف و اجساد مدفون شده در زیر آوار، فرض بر این است که کاروانسرای ایلخانی بیستون با وقوع زلزله تخریب و متروک شده است. این فرضیه براساس قرارگیری بیستون در جوار مجموعهگسلهای پُرخطر زاگرسمرکزی و زلزلهخیز بودن بخشهای بزرگی از آن، که در طول تاریخ باعث خرابی بسیاری از بناها شده، قابل اثبات است؛ همچنین برخی متون تاریخی نیز، به این موضوع اشاراتی داشتهاند. برآیند پژوهش، حاکی از آنست که در طول تاریخ بهواسطهی زلزلههای متعدد، نواحی مختلفی از کرمانشاه و بناهای متعددی -مانند: معبد آناهیتای کنگاور، و ازجمله کاروانسرای ایلخانی بیستون- تخریب و الگوی معماری آنها تغییر شکل داده؛ بهگونهای که در اینمیان، حتی گاهی جمعیت آن نیز نوسان داشته است. | ||
کلیدواژهها | ||
بیستون؛ کاروانسرا؛ ایلخانی؛ زلزله؛ تخریب | ||
مراجع | ||
- اشمیت، اریک، 1376، پرواز بر فراز شهرهای باستانی ایران. ترجمهی آرمان شیشهگر، تهران: سازمان میراثفرهنگی. - امبرسز، ن. ن.؛ و چ. پ. ملویل، 1370، تاریخ زمینلرزههای ایران. ترجمهی ابوالحسن رده، تهران: انتشارات آگاه. - الماسی، طیبه؛ و مترجم، عباس، 1392، «زلزله و نقش آن در الگوی استقراری هزارهی دوم قبلازمیلاد دشت کنگاور» (با نگاه زیستبومشناختی). همایش بینالمللی باستانشناسان جوان، بهکوشش: محمدحسین عزیزی خرانقی و دیگران، ص 4. - بربریان، مانوئل؛ و ییتس، رابرت، 1388، «نقش دادههای باستانشناختی در بررسی تاریخچهی زمینلرزههای فلات ایران»، ترجمهی کوروش روستایی، مجلهی باستانشناسی و تاریخ، شمارهی دوم، پیاپی 46، صص: 66-87. - بیکمحمدی، خلیلالله؛ و جانجان، محسن، 1397، «زلزله و نقش آن بر تغییر و تحولات الگوی معماری و شهرسازی شهر همدان در ادوار مختلف تاریخی»، در: مجموعه مقالات کنگرههای استانی: چهارمین کنگرهی تاریخ معماری و شهرسازی ایران (همدان/ 1396)، بهکوشش ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان همدان؛ همدان: نشر چنار، صص: 93-116. - چهری، محمداقبال؛ و گراوند، زاهد، 1391، «درجستجوی سلطانآباد چمچمال، مقایسه در منابع تاریخی با یافتههای باستانشناختی تپه هلهبگ»، مطالعات باستانشناسی، شماره 2، دورهی 4، پاییز و زمستان (شماره پیاپی 6)، دانشگاه تهران، صص: 61-51. - چهری، محمداقبال؛ و چهری، رامین، 1396، «بنای سنگی سرماج، قلعهایی از دورهی حسنویه برروی سازهای ساسانی»، فصلنامهی علمی-پژوهشی پژوهشهای باستانشناسی ایران، گروه باستانشناسی دانشکدهی هنر و معماری بوعلیسینا، شمارهی 13، صص: 188-173. - رهبر، مهدی، 1356، «فصلی جدید در کاوشهای باستانشناسی بیستون»، مرکز اسناد سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری کشور (منتشر نشده). - رهبر، مهدی، 1380، «فصل سوم کاوشهای باستانشناسی بیستون»، آرشیو میراثفرهنگی و گردشگری بیستون (منتشرنشده). - رهبر، مهدی، 1386، «فصل چهارم کاوشهای باستانشناسی بیستون»، آرشیو میراثفرهنگی و گردشگری بیستون (منتشرنشده). - رهبر، مهدی، 1387، «پنجمین فصل کاوشهای باستانشناسی بیستون»، آرشیو میراثفرهنگی و گردشگری بیستون (منتشرنشده). - رهبر، مهدی، 1388، «فصل ششم کاوشها و پیگردی باستانشناسی بیستون»، آرشیو میراثفرهنگی و گردشگری بیستون (منتشرنشده). - رهبر، مهدی، 1391، «فصل هفتم کاوشها و پیگردی باستانشناسی بیستون»، آرشیو میراثفرهنگی و گردشگری بیستون (منتشرنشده). - رهبر، مهدی، 1393، «نتایج فصل ششم کاوشهای بیستون». در: مجموعه مقالات باستانشناسی در بیستون: اقدامات و فعالیتهای باستانشناسی در پایگاه میراثجهانی بیستونْ بهکوشش: حسین راعی و مژگان خانمرادی، معاونت میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری، دفتر امور پایگاهها، و ادارهکل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان کرمانشاه، صص: 80-65. - زارع، شهرام، 1384، «گزارشی از بررسی باستانشناسی محوطهی گسل بم».گزارشهای باستانشناسی، سال اول، شمارهی 2، پاییز و زمستان، صص: 81-86. - سازمان نقشهبرداری کشور، 1382، اطلس زمینشناسی، اطلس ملی ایران. مجری طرح: محمد مدد، مدیر پروژه: سید بهداد غضنفری، کارشناسی و نگارش متون: محمود آلماسیان، تهران: سازمان نقشهبرداری کشور، چاپ اول. - سیرو، ماکسیم، 1357، راههای باستانی ناحیهی اصفهان و بناهای وابسته به آن. ترجمهی مهدی مشایخی، تهران: انجمن آثار ملی. - طوسیهمدانی، شرفالدین محمد بن محمود، 1380، عجائبالمخلوقات و غرایبالموجودات. بازنگارش: حسین علیزاده غریب، تهران: نشراهل قلم. - کلایس، ولفرام، 1347، «گزارش تحقیقات باستانشناسی در بیستون». مرکز اسناد سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان کرمانشاه (منتشر نشده). - کلایس، ولفرام، 1385، بیستون، کاوشها و تحقیقات سالهای 1967- 1963م.، ترجمهی فرامرز نجدسمیعی، تهران: سازمان میراثفرهنگی و گردشگری. - کلایس، ولفرام؛ کالمایر، پتر، 1385، «معماری کاروانسرای قدیمی». در: بیستون، کاوشها و تحقیقات سالهای 1967- 1963م.، ترجمهی فرامرز نجدسمیعی، تهران: سازمان میراثفرهنگی و گردشگری، صص: 187-205. - لوشای، هاینتس، 1344، «حفریات بیستون»، ترجمهی کیکاووس جهانداری، فرهنگ ایران باستان، جلد دوم، شماره 1 (فروردین ماه)، صص: 59-45. - لوشای، هاینتس، 1385، «سنگهای مکعبمستطیل ساسانی در بیستون». در: بیستون، کاوشها و تحقیقات سالهای 1967- 1963م.، ترجمهی فرامرز نجدسمیعی، تهران: سازمان میراثفرهنگی و گردشگری، صص: 133. - مترجم، عباس، 1379، «گزارش فصل اول کاوش در محوطهی بیستون». مرکز اسناد پایگاه میراثفرهنگی و گردشگری بیستون (منتشر نشده). - مترجم، عباس؛ و محمدیفر، یعقوب، 1384، «پیشنهادی برای تعیین محل شهر ایلخانی سلطانآباد چمچمال (بغداد کوچک) در بیستون کرمانشاه»، پیامباستانشناس، سال دوم، شمارهی سوم، بهار و تابستان، صص: 104-97. - مجرب، مسعود؛ معماریان، حسین؛ و زارع، مهدی. 1391. «جستجوی زمینلرزههای تاریخی در تپهی باستانی سیلک، با استفاده از باستانشناسی لرزهای»، مجلهی مطالعات باستانشناسی، (مجلهی سابق دانشکده ادبیات و و علوم انسانی دانشگاه تهران)، دورهی 4، شمارهی 1، بهار و تابستان، شمارهی پیاپی 5، صص: 203-220. - مرادی، یوسف، 1397، «سرماج «دکان»: محل گردهمایی پادشاهان جهان». فصلنامهی علمی-پژوهشی پژوهشهای باستانشناسی ایران، گروه باستانشناسی دانشکدهی هنر و معماری بوعلیسینا، شمارهی 17، دورهی هشتم، تابستان، صص: 180-161. - مطیعی، همایون، 1372، زمینشناسی ایران، چینهشناسی زاگرس. زیرنظر: عبدالرحیم هوشمندزاده، تهران: سازمان زمینشناسی کشور. - نبوی، محمدحسن، 1355. دیباچهای بر زمینشناسی ایران. تهران: سازمان زمینشناسی کشور.
- Luschey, H., 1996, “Die Felsabarbeitung des Farhad (Tarrash-e Farhad)”, In: Wolfram Kleiss und Peter Calmeyer eds., Bisutun. Ausgrabungenund Forschungen in den Jahren 1963-1967, Berlin, Gebr. Mann Verlag 117-120. - Mann, O., 1903, “Archäologisches aus Persien”, Globus, 83: 327-331. - Negahban, E., 1971, Article in Kayhan Interntional, 13th March. - Young. T. C., 1968, “Godin Tepe”. Iran, 6: 160. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 801 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,654 |