
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 490 |
تعداد مقالات | 5,109 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,393,842 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,205,174 |
کَلِک تَمِرخو؛ چهارتاقی نویافته از دوره ی ساسانی در غرب لرستان (طرحان) | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 8، دوره 9، شماره 21، شهریور 1398، صفحه 131-150 اصل مقاله (760.39 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.16396.1749 | ||
نویسندگان | ||
یونس یوسف وند* 1؛ فرشاد میری2 | ||
1دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس | ||
2دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه مازندران. | ||
چکیده | ||
بخش جنوبغربی استان لرستان که با نام طرحان (طرهان) شناخته میشود، در دورهی ساسانی و سدههای آغازین اسلامی بخشی از ایالت مهرجانقذق بهشمار میرفته است. این ناحیه یکی از مناطق مهم در مطالعات باستانشناسی اواخر دورهی ساسانی و سدههای آغازین اسلامی است. حدود تقریبی این ولایت حدفاصل دو رودخانهی سیمره و کشکان را دربر میگیرد. چهارتاقی موسوم به «کَلِک تَمِرخو» در این منطقه و در بخش «کوهنانی» شهرستان کوهدشت در فاصلهی 20 کیلومتری محوطههای شاخص دورهی ساسانی در حوضهی سد «سیمره» قرار دارد. این چهارتاقی در واقع بخشی از محوطهی بزرگتری بهنام «چیا کَلِکِ تَمِرخو» است که با استفاده از مصالح لاشهسنگ و ملات گچ نیمکوب ساخته شده است. مطالعه انجام شده در این بنا نشان میدهد که این چهارتاقی، هستهی اصلی باقیمانده از آتشکدهای با نقشهی چلیپایی و چهار جرز سنگی، راهروهای پیرامون، پیشخوان، بقایای سکوی آتشدان و فضای میانسرا است که بر سطح هموار یک تپهی طبیعی ساخته شده است؛ ضمن آنکه تعدادی اتاق در پاییندست آن وجود دارد که به احتمال زیاد مرتبط با این چهارتاقی هستند. در مقالهی پیشرو تلاش بر آن است تا برمبنای یافتههای باستانشناختی، ضمن معرفی عناصر و فضاهای معماری مکشوفی چهارتاقی تمرخو، به تحلیل و مقایسهی این یافتهها با دیگر نمونههای مشابه بهمنظور پاسخ به پرسشهایی مطرح در مورد تاریخ برپایی آن، جایگاه و مرتبهی آتش مورد پرستش در آن و همچنین شباهتهای آن با دیگر بناهای همزمان پرداخته شود. نتایج تحقیق نشان میدهد آتشکدهی تمرخو در دورهی ساسانی ساخته شده و در آن آتش آدران (یا آتش محلی) پرستش میشده است. این آتشکده از لحاظ پلان و فضاهای معماری، بیشترین شباهت را با آتشکدهی قلعه کهزادِ رومشگان دارد؛ با این وجود، دارای شباهتهایی با برخی از آتشکدههای غرب ایران، مانند آتشکدههای: شیان، میل میلهگه، چنژیه نیز هست. | ||
کلیدواژهها | ||
دوره ی ساسانی؛ آتشکده؛ طرحان؛ چیا کَلِکِ تمرخو | ||
مراجع | ||
- بویس، مری، 1381، زرتشتیان؛ باورها و آداب دینی آنها. ترجمهی عسگر بهرامی، تهران: انتشارات ققنوس. - بیرونی، ابوریحان، 1377، آثارالباقیه. ترجمهی اکبر داناسرشت، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم. - بزنوال، رولان، 1379، فنآوری تاق در خاور کهن. ترجمهی محسن حبیبی، تهران: انتشارات سازمان میراثفرهنگی کشور. - بیر، لئونل، 1385، سروستان مجموعه معماری ایران از بدو شکلگیری تا ظهر اسلام، ترجمهی امیرحسین کرباس فروش، تهران: نشر سبحان نور. - تاجبخش، رویا؛ و وندائی، میلاد، 1396، «بررسی و تحلیل باستانشناختی مجموعهی چهارتاقی گنبد، فراشبند». پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارهی 12، دورهی هفتم، صص: 211-226. - توفیقیان، حسین، 1396، «پژوهشی در پایه آتشدانهای ساسانی نویافته در سواحل خلیج فارس». پژوهشهای باستان شناسی ایران، شمارهی 12، دورهی هفتم، صص: 195-210. - دریایی، تورج، 1383، شاهنشاهی ساسانی. ترجمهی مرتضی ثاقبفر، تهران: انتشارات ققنوس. - رضوانی، حسن، 1384. «گزارش مقدماتی کاوش نجاتبخشی سد شیان کرمانشاه (شمارهی دو)». تهران: مرکز اسناد پژوهشکدهی باستانشناسی (منتشر نشده). - حسنپور، عطا، 1390، «فصل دوم کاوش باستانشناختی محوطهی باستانی قلعهگوری رماوند (حوضهی سد سیمره، بخش کوهنانی، شهرستان کوهدشت)». اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده). - حسنپور، عطا، 1391، «فصل دوم کاوش باستانشناختی محوطه باستانی قلعهگوری رماوند (حوزه سد سیمره، بخش کوهنانی، شهرستان کوهدشت)». اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده). - حسنپور، عطا، 1392. فصل دوم کاوش باستانشناختی محوطهی باستانی قلعهگوری رماوند (حوضهی سد سیمره، بخش کوهنانی، شهرستان کوهدشت).اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده). - رضوانی، حسن. 1384. «گزارش کاوش نجاتبخشی محوطهی باستانی سد شیان کرمانشاه». تهران: مرکز اسناد پژوهشکدهی باستانشناسی (منتشر نشده). - دوشنگیمن، ژاک، 1385، دین ایران باستان. ترجمهی رویا منجم، تهران: انتشارات علم. - معتمدی، نصرتاله، 1371، «مهرابه ویزنهار قلعهکهزاد». مجله میراثفرهنگی، سال سوم، شمارهی پنجم، صص: 16-8. - مرادی، یوسف، 1388. «چهارتاقی میل میلهگه؛ آتشکدهای از دورهی ساسانی». مجلهی مطالعات باستانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارهی نخست، سال اول، بهار و تابستان، صص: 185-155. - مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، 1349، التنبیه و الاشراف. ترجمهی ابوالقاسم پاینده، تهران: ترجمه و نشر کتاب. - محمدیفر، یعقوب؛ و مترجم، عباس، 1390. «جولیان: آتشکده نویافته ساسانی در آبدانان ایلام». فصلنامه باغ نظر، شمارهی نوزدهم، سال هشتم، زمستان، صص: 88-77. - محمدیفر، یعقوب، 1390، «گزارش مقدماتی کاوش نجاتبخشی قلعهی سیرمشاه (حوضهی آبریز سد سیمره)». پژوهشگاه سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری کشور، پژوهشکدهی باستانشناسی (منتشر نشده). - محمدیفر، یعقوب؛ و طهماسبی، الناز، 1393. «طبقهبندی سفال ساسانی درهی سیمره، مطالعهی موردی: قلعه سیرم شاه». مجلهی پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارهی 7، دورهی چهارم، پاییز و زمستان، صص: 152-133. - میترا، آزاد، 1384، «بررسی تحول بناهای مذهبی دورهی ساسانی به بناهای مذهبی قرون اولیهی اسلامی ایران». پایاننامهی کارشناسیارشد، رشته باستانشناسی دانشگاه تربیتمدرس (منتشر نشده). - وحدتی، علیاکبر، 1385. «گزارش فصل اول بررسی باستانشناسی در شهرستان پلدختر لرستان». بایگانی سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده). -نیاکان، لیلی، 1398، «بنای ساسانی روئه بر کرانههای سیمره». پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارهی 20، دورهی نهم، صص: 129-148. - هژبری، علی. 1394. «بررسی پیکرهی منسوب به قلعهی کهزاد ویزنیار». در: مجموعه مقالات ارج ورجاوند (یادنامه استاد دکتر پرویز ورجاوند)، بهکوشش: شاهین آریامنش، تهران: شرکت سهامی انتشار، صص: 331-303.
- Boucharlat, R., 1999, “Temples du feu Sassanides”. dossiers d Archaeologie, 243, pp. 70-68. - Boucharlat, R. & Lecomte, P., 1987, Foilles de Tureng Tepe, I, Les Periodes Sassanides et Islamiques. Paris, Recherche Surles Civilisation. - Contenau, G. & Ghirshman, R., 1935, Fouilles de Tepe Giyan, pres de Nehavand. Libraire Orientaliste Paul Geuthner, Paris. - Vanden Berghe, L., 1977, “Les chahar taqs du Pusht- I Kuh, Luristan”. Iranica Antiqua, XII, PP. 175-190, Planche, I-VI. - Keall, E. J. & Marquerite. J. K., 1981. “The Qaleh- I Yazdigird Pottery: A Statistical Approach”. Iran, XIX. PP. 33-80. - Reuter, O., 1938, “Sasanian Architecture”. In: Survey of Persian Art. Oxford. I. pp. 493-575. - Schlumberger, D., 1974, Sasanian Architecture. Memorialjean de foundakion, Part (215-225). - Huff, D., 1974, Sasanian Char- Taqs in fars. Proceedings of the IIIRD Annual Symposium on Archaeological Research held in Iran. Tehran: Muzeh-e Iran Bastan: Iranian centre for Archaeological Research. - Henrickson, E. F., 1988, “Chalcolithic Seals and Sealing from She Gabi, Central Western Iran”. Iranica Antiqua, Vol. XXIII. pp. 1-22. - Schippman, K., 1972, “The Development of the Iranian Fire Temple”. International Congerss of Iranian Art and Archaeology. Tehran (v.i. pp. 353-362). - Schippman, K., 1971, Die Iranichen Feuerheiligtumer, Walter de Gruyter. Berlin & New York. - Langsdorf, A. & Mc Cown, D., 1941, Tall-I Bakun A, Season of 1932.the University of Chicago Press. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 775 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,558 |