
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 485 |
تعداد مقالات | 5,045 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,290,946 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,385 |
منشأیابی ابزارهای ابسیدینی محوطه های پیش ازتاریخ دشت خوی براساس آنالیز فلورسانس اشعه ی ایکس (XRF) | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 3، دوره 9، شماره 21، شهریور 1398، صفحه 41-60 اصل مقاله (1.18 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.17589.1839 | ||
نویسندگان | ||
اکبر عابدی* 1؛ رعنا بهره مندی پورفرد2؛ افراسیاب گراوند3؛ فاطمه ملک پور4؛ مهدی رازانی5 | ||
1استادیار گروه باستان سنجی، دانشکده ی هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز | ||
2دانش آموخته ی کارشناسی ارشد باستان سنجی، دانشکده ی هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز. | ||
3دانشجوی دکتری گروه باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی. | ||
4کارشناس ارشد باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی. | ||
5استادیار گروه باستان سنجی، دانشکده ی هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز. | ||
چکیده | ||
با توجه به اهمیت ابزارهای سنگی و بهخصوص ابزارهای ابسیدینی بهجای مانده از دوران پیشازتاریخ و کمبود مطالعه برروی منابع ابزارهای ابسیدینی در شمالغرب ایران، این پژوهش درنظر دارد تا به منشأیابی ابزارهای ابسیدینی 9 محوطهی پیشازتاریخ دشت خوی بپردازد. با توجه به ساختار شیمیایی اُبسیدین قابلمنشأیابی بوده و از طریق آن می توان تجارت های دوربرد و چگونگی مبادلات اقوام پیش از تاریخ را در بخش های مختلف غرب آسیا که مورد نظر این تحقیق است، بازسازی نمود. از آنجایی که تنها معادن ابسیدینِ شناسایی شده در غرب آسیا، در نواحی آناتولی و قفقاز مستقر است و برخی نمونه های بهدست آمده از نواحی دیگر، به خصوص ایران بهدلیل عدم مطالعات منشأیابی و شناسایی منابع اصلی و دیگر معادن بومی موجود تاکنون به صورت مجهول باقی مانده اند، در این پژوهش سعی بر آن است تا با آنالیز نمونه های بهدست آمده از محوطه های پیش ازتاریخ دشت خوی، به قسمتی از ابهامات موجود در زمینه ی منشأیابی ابسیدین در شمال غرب ایران از جمله پرسشهایی نظیر این که، منشأ اصلی ابزارهای ابسیدینی محوطههای پیش ازتاریخی دشت خوی از کدام منابع تأمین می شده است؟ و آیا معدن سیونیک و میدان داغ منبع اصلی تأمین ابسیدین منطقه بوده است یا خیر؟ و چرایی استفاده از این منابع اصلی پاسخ داده شود. مطالعات انجام شده در این پژوهش به روش تجربی-آزمایشگاهی است که به صورت انجام آنالیزهای علمی (با روش XRF) برروی نمونه های برداشت شده حاصل از بررسی های میدانی انجام شده است. بهدلیل سرعت بالای آنالیز عنصری، روش آنالیز فلورسانس اشعه ی ایکس XRF برروی 38 نمونه ی ابسیدین محوطه های دشت خوی انجام پذیرفت و روشن ساخت که از کدام منابع به صورت غالب در هر محوطه استفاده شده و منبع عرضهکننده ی ابسیدین در هر یک از محوطه ها و در هر دوره کدام منابع هستند. همچنین این پژوهش نشان داد که نمونه های ابسیدین مورد آنالیز، از 9 معدن متفاوت بهدست آمده اند که عبارتنداز: میدان داغی، سیونیک، ساخونیات، سوپحانداغ، قوتانسر، آرتنی، تندورکداغ و نمرودداغ و تنها یکی از معادن ناشناخته است. براساس نتایج حاصله از داده های تحقیق می توان گفت؛ معدن میدان داغی با 15 نمونه و سپس معدن سیونیک با 8 نمونه، منابع اصلی تأمین ابسیدین محوطه های پیش ازتاریخ دشت خوی بوده اند. نتایج حاصل از منشأیابی نهایی ابسیدین های دشت خوی نشاندهنده ی شبکه ای گسترده از تجارت فرامنطقه ای در دوران مس وسنگ و مفرغ شمال غرب ایران با شرق آناتولی و منطقه ی قفقاز است. | ||
کلیدواژهها | ||
دشت خوی؛ ابسیدین؛ منشأیابی؛ XRF؛ میدان داغ؛ سیونیک؛ تجارت فرامنطقه ای | ||
مراجع | ||
- بختیاری، سحر؛ شیرازی، روحالله؛ عمرانی، بهروز؛ و موسی پورنگاری، فریبا، 1397، «سیر تطور فرهنگی منطقهی قرهداغ در خلال هزارههای ششم تاچهارم قبل از میلاد: براساس دادههای بررسی هوراند». پژوهشهای باستانشناسی ایران، سال 8، شمارهی 18، صص: 25-44. - رضالو، رضا؛ و زبانبند، نسرین، 1394، «فرهنگ یانیق یا کورا-ارس؛ تأکیدی بر عنوان کورا-ارس براساس مطالعات آماری». پژوهشهای باستانشناسی ایران، سال 5، شمارهی 8، صص: 7-20. - عابدی، اکبر، 1394، «مروری بر مطالعات ابسیدین در ایران، منشأیابی معادن و ابسیدینهای محوطههای باستانی، پژوهشها و پرسشهای موجود». مجله فیروزه اسلام- پژوهه باستانسنجی، سال 1، شمارهی 1، صص: 78-99. - عابدی، اکبر؛ دیبازر، وحیده؛ و اشتاینیگر، دانیل، 1397ب، «منشأیابی ابزارهای ابسیدینی کولتپهی جلفا؛ معدن سیونیک و ییلاقات حوضهی دریاچهی سوان چراگاه تابستانی احتمالی مردمان کولتپه». پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارهی 16، دورهی هشتم، صص: 123-144. - عابدی، اکبر؛ وثوق، بهرام؛ ابرهیمی، قادر؛ و رازانی، مهدی، 1397الف، «بررسی و شناسایی منابع و معادن ابسیدین در منطقه سراب (کوههای سبلان)؛ باستان سنجی و انطباق آن با محوطههای باستانی شرق دریاچه ارومیه». طرح پژوهشی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز (چاپ نشده). - فرشیجلالی، فاطمه، 1384، «منشأیابی دستساختههای ابسیدینی نادر تپهسی اصلاندوز بر اساس روش PIXE». پایاننامهی کارشناسیارشد، گروه باستانشناسی دانشکده ادبیات و علومانسانی دانشگاه تهران (منتشر نشده). - گراوند، افراسیاب، 1397، «گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تپهی دوزداغی خوی» آرشیو اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری آذربایجان غربی (منتشر نشده). - لامعی رشتی، محمد؛ فرشی جلالی، فاطمه؛ آقاعلی گلی، داوود؛ اولیایی، پروین؛ بحرالعلومی، فرانک؛ و شکوهی، فرح، 1385، تعیین منشأ اُبسیدینهای بهدست آمده از نادرتپه اصلاندوز با استفاده از روش آنالیز پیکسی». مجله باستانشناسی. سال دوم. شمارهی 3. بهار و تابستان، صص: 25-32. - ملکپور، فاطمه، 1389، «مطالعه و تحلیل الگوهای استقراری مسوسنگ تا پایان مفرغ قدیم شهرستانهای خوی و سلماس». پایاننامهی کارشناسیارشد گروه باستانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر (چاپ نشده). - نوری، سمیه؛ نیکنامی، کمالالدین؛ آجورلو، بهرام؛ و علیزادهسولا، محمد، 1393، «تحلیل مقدماتی ابسیدینهای یافته شده از کاوش تپه بوینو خداآفرین به روش PIXE». بهکوشش مهدی رازانی و بهرام آجورلو، در: برگزیده مقالات اولین و دومین همایش ملی کاربرد تحلیلهای علمی در باستانسنجی و مرمت میراث فرهنگی. 1391-1392، صص: 17-35.
- Abdi, K., 2003, “The early development of Pastoralism in the Central Zagros Mountains”. Journal of World Prehistory, Vol.17, No.4: 395-445. - Abedi, A.; Mohammadi, V. D.; Steiniger, D., & Glascock, M. D., 2018c, “The provenance of Kul Tepe obsidian artifacts: Syunik and the highlands of Armenia as possible seasonal pastureland”. Journal of Archaeological Science: Reports, 21, 406-412. - Abedi, A.; Varoutsikos, B. & Chataigner, C., 2018b, “Provenance of obsidian artifacts from the Chalcolithic site of Dava Göz in NW IRAN using portable XRF”. Journal of Archaeological Science: Reports, 20, 756-767. - Abedi, A.; Vosough, B.; Razani, M.; Kasiri, M. B.; Steiniger, D.& Ebrahimi, G., 2018a, “Obsidian deposits from north-western Iran and first analytical results: implications for prehistoric production and trade”. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 18(2), 107-118. - Abedi. A., 2017. “Iranian- Azerbaijan Pathway from the Zagros to the Caucasus: Kul Tepe and Dava Göz, New Neolithic Sites in NW Iran”.Mediterranean Archaeology and Archaeometry, Vol. 17: 79-98. - Badalyan, R.; Chataigner, C. & Kohl, P., 2004, “Trans-Caucasian obsidian: the exploitation of the sources and their distribution”. In: A view from the highlands: archaeological studies in honour of Charles Burney (pp. 437-465, Ancient Near Eastern Studies. - Badalyan, R.; Kikodze, Z. & Kohl, P., 1994, “Neutronic Activation Analysis of Caucasian Obsidian: Sources and Models of Procurement and Distribution (Neolithic Period- Early Iron Age)”. In: Izuchenie drevnikh kultur i tsivilizatsij, edited by V. Masson: 87-92. St. Petersburg. (In Russian) - Barge, O., & Chataigner, C., 2003, “The procurement of obsidian: factors influencing the choice of deposits”. Journal of Non-Crystalline Solids, 323(1-3), 172-179. - Barge, O.; Kharanaghi, H. A.; Biglari, F.; Moradi, B.; Mashkour, M.; Tengberg, M. & Chataigner, C., 2018, “Diffusion of Anatolian and Caucasian obsidian in the Zagros Mountains and the highlands of Iran: Elements of explanation in'least cost path'models”. Quaternary International, 467, 297-322. - Batiuk, S. & Rothman, M. S., 2007, “Early Transcaucasian culture and their neighbours”. Expedition, 49(1), 7-17. - Blackman, J.; Badalian, R.; Kikodze, Z. & Kohl, P., 1998, “Chemical characterization of Caucasian obsidian: geological sources”. Bar International Series, 738, 205-234. - Blackman, M., 1984, “Provenance Studies of Middle Eastern Obsidian from Sites in Highland Iran”. In: Lambert, J. B. (Ed.), Archaeological Chemistry III: 19-50. - Chataigner, C. & Barge O., 2007, “Quantitative Approach to the Diffusion of Obsidianin the Ancient Northern Near East”. CNRS. Université Lumière LYON 2. Maison de l’Orient et de la Méditerranée Archéorient-UMR 5133 (Layers of Perception – CAA 2007). - Chataigner, C. & Gratuze, B., 2014a, “New Data on the Exploitation of Obsidian in the Southern Caucasus (Armenia, Georgia) and Eastern Turkey”. Part 1: Source Characterization. Archaeometry, 56(1), 25-47. - Chataigner, C. & Gratuze, B., 2014b, “New Data on the Exploitation of Obsidian in the Southern Caucasus (Armenia, Georgia) and Eastern Turkey”. Part 2: Obsidian Procurement from the Upper Palaeolithic to the L ate Bronze Age. Archaeometry, 56(1), 48-69. - Chataigner, C.; Avetisyan, P.; Palumbi, G. & Uerpmann, H. P., 2010, “Godedzor, a Late Ubaid-related settlement in the Southern Caucasus. The Ubaid and beyond: Exploring the Transmission of Culture in the Developed Prehistoric Societies of the Middle East”. Oriental Institute Publications, Chicago, 377-394. - Cherry, J. F.; Faro, E. Z. & Minc, L., 2010, “Field survey and geochemical characterization of the southern Armenian obsidian sources”. Journal of Field Archaeology, 35(2), 147-163. - Cribb, R., 1991, Nomads in Archaeology. Cambridge University Press, New York. - Darabi, H. & Glascock, M. D., 2013, “The source of obsidian artefacts found at East Chia Sabz, Western Iran”. Journal of Archaeological Science, 40(10), 3804-3809. - Ferguson, J. R., 2012, “X-ray fluorescence of obsidian: approaches to calibration and the analysis of small samples”. Handheld XRF for Art and Archaeology. Leuven University Press, Leuven, 401-422. - Frahm, E., 2010. The Bronze-Age Obsidian Industry at Tell Mozan (Ancient Urkesh), Syria. Ph.D. dissertation, Department of Anthropology, University of Minnesota. - Ghorabi, S.; Glascock, M. D.; Khademi, F.; Rezaie, A. & Feizkhah, M., 2008, “A Geochemical Investigation of Oobsidian Aartifacts from Sites in North-Western Iran”. IAOS Bulletin, 39: 7–10. - Ghorabi, S.; Nadooshan, F. K.; Glascock, M. D.; Noubari, A. H. & Ghorbani, M., 2010, “Provenance of obsidian tools from northwestern Iran using X-ray fluorescence analysis and neutron activation analysis”. IAOS Bulletin, 43, 14-20. - Gratuze, B., 1999, “Obsidian characterization by laser ablation ICP-MS and its application to prehistoric trade in the Mediterranean and the Near East: sources and distribution of obsidian within the Aegean and Anatolia”. Journal of Archaeological Science, 26(8), 869-881. - Gratuze, B.; Barrandon, J. N.; Isa, K. A. & Cauvin, M. C., 1993, “Non‐destructive analysis of obsidian artefacts using nuclear techniques: investigation of provenance of Near Eastern artefacts”. Archaeometry, 35(1), 11-21. - Keller, J. & Seifried, C., 1990, “The present status of obsidian source identification in Anatolia and the Near East”. In: Pact (No. 25, pp. 57-87). - Keller, J., Djerbashian, R., Karapetian, S. G., Pernicka, E. & Nasedkin, V., 1996, “Armenian and Caucasian obsidian occurrences as sources for the Neolithic trade: volcanological setting and chemical characteristics”. In: The Proceedings of the 29th Symposium on Archaeometry (pp. 69-86). - Khademi Nadooshan, F.; Abedi, A.; Glascock, M. D.; Eskandari, N. & Khazaee, M., 2013, “Provenance of prehistoric obsidian artefacts from Kul Tepe, northwestern Iran using X-ray fluorescence (XRF) analysis”. Journal of Archaeological Science, 40(4), 1956-1965. - Khademi Nadooshan, F.; Ayvatvand, M.; Dehghanifar, H.; Glascock, M. D. & Colby P. S., 2010, “Report on the Chogabon site, a new Source of obsidian artifacts in west –central Iran”. IAOS Bulletin 42: 9-12. - Khademi Nadooshan, F.; Colby Philips, S. & Safari, M., 2007, “WDXRF Spectroscopy of Obsidian Tools in the North-West of Iran”. IAOS Bulletin, 37: 3–6. - Maziar, S., & Glascock, M. D., 2017, “Communication networks and economical interactions: Sourcing obsidian in the Araxes River basin”. Journal of Archaeological Science: Reports, 14, 31-37. - Niknami, K. A.; Amirkhiz, A. C. & Glascock, M. D., 2010, “Provenance Studies of Chalcolithic Obsidian Artefacts from Near Lake Urmia, Northwestern Iran Using WDXRF Analysis”. Archaeometry 52(1):19-30. - Renfrew, C.; Dixon, J. & Cann, J., 1966, “Obsidian and Early Cultural Contact in the Near East”. Proceedings of the Prehistoric Society 2: 30-72. - Renfrew, C.; Dixon, J. & Cann, J., 1968, “Further Analysis of Near Eastern Obsidians”. Proceedings of the Prehistoric Society 34: 319-331. - Rothman, M. S., 2005, “Transcaucasians: Settlement, migration, and trade in the Kura-Araxes periods”. Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan, 37, 53-62. - Rothman, M. S., 2003, “Ripple in the stream: Transcaucasia – Anatolian Interaction in the Murat / Euphrates Basin at the Beginning of the Third Millennium B.C.”. In: Archaeology in the Borderlands: Investigations in Caucasia and Beyond, edited by A. T. Smith and K. Rubinson, 167-84. - Sagona, A., 1993, “Settlement and society in late prehistoric Trans-Caucasus. Between the Rivers and over the Mountains”. Archaeologica Anatolica et Mesopotamica Alba Palmieri Dedicata, 455-474. - Sagona, A. & Zimansky, P., 2015, Ancient Turkey. Routledge. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 686 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,360 |