
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 485 |
تعداد مقالات | 5,045 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,290,895 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,361 |
گسترش و تنوع گونههای سفال دوران اسلامی در سکونتهای دشت نرماشیر کرمان | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 11، دوره 8، شماره 19، اسفند 1397، صفحه 207-226 اصل مقاله (1.13 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.17433.1823 | ||
نویسندگان | ||
سعید امیرحاجلو* 1؛ سارا سقائی2 | ||
1استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه جیرفت. | ||
2استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه جیرفت | ||
چکیده | ||
نرماشیر در صدر اسلام، یکی از پنج ولایت کرمان بود. اما توجه باستانشناسان به بم و جیرفت سبب غفلت از نرماشیر شده و شناخت کافی از سفال اسلامی نرماشیر وجود ندارد. عدم شناخت سفال نرماشیر از یکسو، و نقش سفال در گاهنگاری و شناخت تغییرات فرهنگی از دیگر سو، نشانگر ضرورت این پژوهش است. پرسشها اینست که گونههای سفال اسلامی در نرماشیر چیست و به چه ادواری تعلّق دارند؟ فراز و فرود حیات در نرماشیر و روابط فرامنطقهای آن براساس دادههای سفالی چگونه بوده است؟ ویژگیهای تولید و سبک محلّی سفال در نرماشیر چیست؟ اهداف پژوهش عبارتنداز: مطالعهی سفال اسلامی نرماشیر و شواهد تولید، گونهشناسی و گاهنگاری مقایسهای و نسبی سفالها و تبیین روند تداوم حیات در نرماشیر. روش گردآوری دادهها، میدانی-اسنادی، و روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است1. برپایهی نتایج، سفال اسلامی نرماشیر شامل گونههای: سادهی بیلعاب، نقشکنده، افزوده، قالبزده، مُهری، شبه پیشازتاریخی، لعابدار تکرنگ، نقش کنده یا افزوده زیرلعاب، گلابهای، لعابپاشیده، اسگرافیتو، نقاشی زیرلعاب، نقاشی روی لعاب، زرینفام و آبیوسفید است. این گونهها، ارتباطات فرهنگی با: جیرفت، غبیرا، سیرجان، میناب، کیش، سیراف، نیشابور، اسفراین، ری، اصفهان، قصرابونصر، مرودشت، سیسخت، بویراحمد، شوش، رأسالخیمه امارات، مُسندَم عمان، حضرموت یمن، قلعه بحرین، بصره، سامرا، رقّه و لشکریبازار را نشان میدهند. برخی نمونههای سفال نرماشیر وارداتی و تعدادی تولید محلّی، اما تقلیدی هستند. نمونههای قالبزدهی بیلعاب، تولید محلّی و دارای نقوش کاملاً محلّی هستند. همچنین، حیات شهر نرماشیر از دورهی ساسانی آغاز شده، و در دورهی سلاجقهی کرمان و قراختاییان به اوج میرسد و تا دورهی تیموری تداوم داشته است؛ اما جمعیت آن در دورهی صفوی کاهش مییابد و پس از صفویان متروک شده و تعدادی روستا در دشت باقی میماند. | ||
کلیدواژهها | ||
شهر قدیم نرماشیر؛ باستانشناسیِ دشت نرماشیر؛ طبقهبندی سفال؛ سفالگری دوران اسلامی | ||
مراجع | ||
- ابناثیر، عزالدین علی، 1351، تاریخ کامل. جلد پانزدهم، ترجمهی علی هاشمی حائری، تهران: چاپ و انتشارات کتب ایران. - ابنحوقل، محمدبنحوقل، 1938، صورةالارض. جلد دوم، بیروت: دار صادر. - ابنخلدون، 1363؟ العبر؛ تاریخ ابنخلدون. جلد 3، ترجمهی عبدالمحمد آیتی، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. - اعتمادالسلطنه، 1367، مرآتالبلدان. جلد اول. بهتحقیق: هاشم محدث و عبدالحسین نوایی، تهران: دانشگاه تهران. - امیرانیپور، محجوبه، 1395، «بررسی باستانشناختی سفال دوران اسلامی نرماشیر با تکیه بر شهر قدیم نرماشیر». پایاننامهی کارشناسیارشد باستانشناسی، دانشگاه جیرفت: دانشکده علوم انسانی. - امیرحاجلو، سعیدْ 1391، «بررسی باستانشناختی مراکز سکونتی دوران سلجوقی تا صفوی در حاشیه شمالی دشت اصفهان». رسالهی دکتری باستانشناسی، دانشگاه تربیتمدرس. - امیرحاجلو، سعید، 1393، «گزارش گمانهزنی بهمنظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم شهر قدیم نرماشیر (محوطهی چغوکآباد) استان کرمان». آرشیو اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان کرمان (منتشر نشده). - بنیاسدی، علیرضا، 1390، ویژگیهای استان کرمان از دیدگاه تقسیمات کشوری و جمعیتی. دفتر آمار و اطلاعات معاونت برنامهریزی استانداری کرمان. - بیهقی، ابوالفضل محمدبنحسین، 1389، تاریخ بیهقی. چاپ دوم. تصحیح: علیاکبر فیاض. تهران: علم. - چوبک، حمیده، 1391، «سفالینههای دوران اسلامی شهر کهن جیرفت». مجلهی مطالعات باستانشناسی، سال 1، شمارهی 4، صص: 112-83. - خاوریشیرازی، فضلالله بن عبدالنبی، 1380، تاریخ ذوالقرنین. جلد اول. بهتحقیق: ناصر افشارفر. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. - خبیصی، محمدابراهیم، 1343، سلجوقیان و غز در کرمان. تصحیح: محمدابراهیم باستانی پاریزی. تهران: طهوری. - خدادوست، جواد؛ موسویحاجی، سیدرسول؛ تقوی، عابد؛ و علییاری گوکی، شهین، 1396، «بررسی و مطالعه تحلیلی سفالینههای محوطه مالین؛ شهرستان باخزر (خراسان رضوی)». پژوهشهای باستانشناسی ایران، دورهی 7، شمارهی 13، صص: 157-172. - رحیملو، یوسف؛ علی سالاری شادی 1386. «سیر تاریخنگاری محلی در ایالت کرمان». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 58 (2): 138-123. - زارع، شهرام، 1387، «گزارش فصل دوم بررسی باستانشناختی شهرستان بم». جلد اول و دوم، آرشیو اداره کل میراثفرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان (منتشر نشده). - زارعی، محمدابراهیم؛ حمید عامریان؛ و نیکگفتار، احمد، 1395، «طبقهبندی گونه سفالینههای لعابدار قرن 2 تا 4 هـ.ق. کشف شده از شهر تاریخی بلقیس (اسفراین کهن)». مطالعات باستانشناسی، دورهی 8، شمارهی 1، صص: 57-76. - سقایی، سارا؛ امیرحاجلو، سعید؛ و مقبلیقرایی، فریده، 1397، «علل گسترش و تخریب شهر کهن نرماشیر؛ بر پایهی نظریهی بومشناسی کنت وات». باغنظر، 15 (67)، صص: 70-53. - سقایی، سارا؛ امیرحاجلو، سعید، 1395، «منظر تاریخی و فرهنگی نرماشیر کرمان در دوران اسلامی». مطالعات باستانشناسی دوران اسلامی، شمارهی 1، صص: 7-36. - شهسواری، میثم؛ و طیبی، سیدمحمد، 1393، «سیری در پژوهشهای باستانشناسی استان کرمان». مطالعات ایرانی، شمارهی 26، صص: 118-89. - شیروانی، زینالعابدین، 1389، بستانالسیاحه یا سیاحتنامه. تصحیح: منیژه محمودی. تهران: حقیقت. - صدیقیان، حسین؛ و غلامی،حسین، 1391، «سفال اسلامی منقوش بدون لعاب (شبه پیشازتاریخ)». پژوهشهای باستانشناسی مدرس، شمارهی 6-7، صص: 142-134. - عطایی، مرتضی؛ موسویحاجی، سیدرسول؛ و کولابادی، راحله، 1391، «سفال منقوش گلابهای (انواع، گستردگی، تاریخگذاری)». نگره، شمارهی 23، صص: 87-71. - غفاری کاشانی، احمدبنمحمد، 1404. تاریخ نگارستان. تصحیح: مرتضی مدرس گیلانی، تهران: حافظ. - فشارکی، پریدخت، 1357،«پراکندگی جغرافیایی محصولات کشاورزی در واحههای بم و نرماشیر (آبادیهای حوضهی آبگیر لوت جنوبی)». پژوهشهای جغرافیایی، شمارهی 16، صص: 18-1. - گاراژیان، عمران؛ و رحمتی، مسعود، 1391، «دوره اول تل آتشی، فرهنگ نوسنگی پیش از سفال و معماری آن در چشمانداز جنوبشرق ایران». پژوهشهای انسانشناسی ایران، دورهی 2، شمارهی 1، صص: 148-111. - محمدی، مریم؛ و شعبانی، محمد، 1395، «معرفی و تحلیل سفالهای دوران اسلامی محوطه زینوآباد بهار همدان». پژوهشهای باستانشناسی ایران، دورهی 6، شمارهی 11، صص: 135-150. - مستوفی، احمد، 1348، «نرماشیر». پژوهشهای جغرافیایی، شمارهی 1، صص: 95-90. - مقبلی قرایی، فریده، 1394، «بررسی روشمند باستانشناسی محوطهها و آثار دوران اسلامی شهرستان نرماشیر کرمان». پایاننامهی کارشناسیارشد باستانشناسی، دانشگاه جیرفت: دانشکده علوم انسانی. - مقبلیقرایی، فریده؛ امیرحاجلو، سعید؛ و سقایی، سارا، 1394، «مطالعه و بررسی معماری قلعه جمالی نرماشیر در استان کرمان». دومین همایش ملّی باستانشناسی ایران، دانشگاه بیرجند. - مقبلیقرایی، فریده؛ امیرحاجلو، سعید؛ و سقایی، سارا، 1396، «مطالعه و تحلیل باستانشناختی استحکامات نظامی - دفاعی دوران اسلامی در دشت نرماشیر کرمان». مطالعات تاریخ فرهنگی، انجمن ایرانی تاریخ (زیرچاپ). - مقبلیقرایی، فریده؛ و امیرحاجلو، سعید، 1396، «پژوهش و تحلیل شاخصههای معماری و تزیین، کارکرد و تاریخگذاری قلعه رفیعآباد نرماشیر در استان کرمان». سومین همایش ملی باستانشناسی ایران، دانشگاه بیرجند، صص: 468-454. - مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد، 1385، احسنالتقاسیم فی معرفةالاقالیم.ترجمهی علینقی منزوی، تهران: کومش، چاپ دوم. - ویتکم، دونالد، 1382، «سفالهای پیشازتاریخی دروغین از جنوب ایران».باستانپژوهی، ترجمه محسن زیدی، شمارهی 11، صص: 95-84 - همتیازندریانی، اسماعیل؛ خاکسار، علی؛ و شعبانی، محمد، 1396، «بررسی و تحلیل سفالهای دوره اسلامی مجموعه معماری دستکند زیرزمینی سامن ملایر». پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارهی 13، صص: 189-206. - یعقوبی، احمد بن ابییعقوب، 1381، البلدان. چاپ چهارم، ترجمهی محمدابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنگی. - Kennet, D., 2004, Sasanian and Islamic Pottery from Ras al-Khaimah (eBook version): Classification, Chronology and Analysis of Trade in the Western Indian Ocean, Oxford: Archaeopress. Society for Arabian Studies Monographs, 1.
- LeBaron B., Richard; W. F. Albright; Frederick R. Matson; Florence E. Day, 1950. “The Early Arabian Necropolis of Ain Jawan: A Pre-Islamic and Early Islamic Site on the Persian Gulf”, Bulletin of the American Schools of Oriental Research, (7/9): 1-70.
- Petersen, A., 2008, “The Archaeology of Islam in Britain: Recognition and Potential”, Antiquity (82): 1080-1092.
- Priestman, Seth M. N., 2005. “Settlement and Ceramics in Southern Iran: An Analysis of the Sasanian and Islamic Periods in the Williamson Collection”, Ph.D. Theses, Durham University. Available at Durham
- E-Theses Online: http://etheses.dur.ac.uk/2745/
- Priestman, Seth M. N., 2013, “A Quantitative Archaeological Analysis of Ceramic Exchange in the Persian Gulf and Western Indian Ocean”, Ph.D. Thesis, University of Southampton.
- Treptow, T., 2007. Daily Life Ornamented; the Medieval Persian City of Rayy, Chicago, The Oriental Institute Museum of the University of Chicago.
- Whitcomb, Donald S., 1985, Before the Roses and Nightingales; Excavations at Qasr-I Abu Nasr, Old Shiraz, New York: the Metropolitan Museum of Art.
- Whitehouse, D., 1979, Islamic Glazed Pottery in Iraq and the Persian Gulf: the Ninth and Tenth Centuries, Annali Deli Instituto Orientale di Napoli, 39.
- Wilkinson, Charles K. 1973. Nishapur: Pottery of the Early Islamic Period, Metropolitan Museum of Art. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 754 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,393 |