
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 485 |
تعداد مقالات | 5,045 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,290,910 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,365 |
ریشهشناسی استعمال ذکر «الله محمد علی» در مجموعۀ شیخ صفی الدین اردبیلی | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 10، دوره 8، شماره 19، اسفند 1397، صفحه 187-206 اصل مقاله (2.2 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.15811.1719 | ||
نویسندگان | ||
سجاد حسینی* 1؛ فاطمه برمکی2 | ||
1استادیار گروه تاریخ و جامعه شناسی دانشگاه محقق اردبیلی | ||
2مربی گروه هنر دانشگاه محقق اردبیلی | ||
چکیده | ||
مجموعهی شیخ صفیالدین اردبیلی یکی از برجستهترین شاهکارهای معماری ایرانی-اسلامی بهشمار میآید. سنگ بنای این مجموعه بعد از وفات شیخ صفیالدین اردبیلی در سال 735 هـ.ق./ 1335 م. توسط شیخ صدرالدین موسی -فرزند و جانشین او در رهبری طریقت صفویه- گذاشته شد و در دورههای بعد تکمیل شد. این مجموعه را باید گنجینهای از دهها کتیبهی ارزشمند اسلامی قلمداد کرد که در قالب هنرهای متنوعی چون: معرّق کاشی، حجاری، مشبک فلز، معرّق، مشبّک و سوخت چوب متجلی شده است. کتیبههای اسلامی مذکور را میتوان در سه گروه آیات، احادیث و اذکار دستهبندی کرد. ذکر «الله، محمد، علی» پرتکرارترین این اذکار است. اما (پرسش این است که) دلیل کاربرد مکرر این ذکر در مجموعهی شیخ صفیالدین اردبیلی چیست؟ با توجه به خاستگاه و کاربرد طریقتی مجموعهی مذکور، اذکار موجود در آن و از جمله ذکر «الله، محمد، علی» میتواند ریشه در سنتهای صوفیانه داشته باشد. خصوصاً اینکه این ذکر در سراسر دوران شیوخ و سلاطین صفوی و بعد از این دوران، بر زبان مریدان اکثراً قزلباش ایشان جاری میشد و هنوز هم در جوامع علوی-بکتاشی آناطولی، روم ایلی و بالکان بهعنوان میراثداران تصوف صفویه و آخرین بازماندگان طریقت قزلباشیه کاربرد دارد. همچنین ذکر «الله، محمد، علی» در کتیبههای موجود در بسیاری از ابنیه و اشیاء صوفیانه برجای مانده از عهد مغول تا دورهی معاصر مشهود است. این پژوهش بر آن است تا با تکیهبر منابع تاریخی و تاریخنگاری، اسناد و مدارک آرشیوی، مشاهدات میدانی و مطالعات باستانشناسی و به شیوهی توصیفی-تحلیلی ضمن مطالعهی انعکاس ذکر «الله، محمد، علی» بهعنوان یک ذکر صوفیه در معماری مجموعهی شیخ صفیالدین اردبیلی، به بررسی کاربرد آن در نزد مریدان طریقت صفویه در گذشته و حال بپردازد. | ||
کلیدواژهها | ||
مجموعه ی شیخ صفیالدین اردبیلی؛ اذکار صوفیه؛ قزلباشیه؛ الله؛ محمد؛ علی | ||
مراجع | ||
- ابنبزاز، توکل بن اسماعیل، 1376، صفوةالصفا، تصحیح: غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: زریاب. - امینیهروی، امیر صدرالدین ابراهیم، 1383، فتوحات شاهی، تصحیح: محمد رضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - اولئاریوس، آدام، 1385، سفرنامه آدام اولئاریوس: ایران عصر صفوی از نگاه یک آلمانی، ترجمهی احمد بهپور، تهران: ابتکار نو. - پرغو، محمدعلی؛ و عبدالهی متنق، غفار، 1394، پژوهشنامه موزهی مؤسسهی تاریخ و فرهنگ ایران زمین، تبریز: دانشگاه تبریز. - پیرزاده ابدال زاهدی، حسین، 1395، سلسله النسب صفویه، تصحیح: حسین نصیر باغبان، تهران: ارمغان تاریخ. - تاریخ قزلباشان، 1361، تصحیح: میرهاشم محدث، تهران: بهنام. - ترکمان، اسکندربیگ، 1382، عالم آرای عباسی، جلد 1، 2، 3، تصحیح: ایرج افشار، تهران: امیرکبیر. - ترکمان، اسکندربیگ؛ و مورخ، محمدیوسف، 1317، ذیل تاریخ عالم آرای عباسی، تصحیح: سهیلی خوانساری، تهران: کتابفروشی اسلامیه. - توفارقانلی، عباس، 1390، توفارقانلی عاشیق عباس، توپلایان: حسین ساعی، تبریز: اختر. بنا بر پیشنهاد مجله مقاله ذیل به منابع و مآخذ افزوده میشود. ضمنا این مقاله در ارجاع داخل متن نیز اضافه شد: حاجیزاده، کریم، 1397، «زیباییشناسی و ارزشهای نمادین کتیبههای مسجد جامع یزد»، فصلنامهی پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارهی 18، دورهی 8، صص: 192-175. - حسینی، سجاد، 1396، «سیر تطّور معنایی واژهی قزلباش»، مطالعات تاریخ اسلام، سال 9، شمارهی 32، صص: 102-73. حسینی، سید هاشم، 1388، بررسی باستانشناسی مقابر دورهی اسلامی استان اردبیل (طرح تحقیقاتی) دانشگاه محققاردبیلی، دانشکده علوم انسانی. - خسته قاسیم، 1393، خسته قاسیم، توپلایان: محمد عبادی قاراخانلو، تبریز: اختر. - خنجی، فضلالله بن روزبهان، 1382، تاریخ عالم آرای امینی، تصحیح: محمد اکبر عشیق، تهران: میراث مکتوب. - خواندمیر، غیاثالدین بن همامالدین، 1380، تاریخ حبیب السیر، جلد 4، تهران: خیام. - خیری، سیروس، 1385، معماری و تزیینات ستاوندهای چوبی دوره صفویه در آذربایجان، جلد 1، تبریز: مهد آزادی. - رجبی، محمدعلی، 1384، شاهکارهای نگارگری ایران، تهران: موزه هنرهای معاصر ایران، مؤسسه توسعه هنرهای تجسمی. - زاره، فردریش، 1385، اردبیل: بقعهی شیخ صفی، ترجمهی صدیقه خوانساری موسوی، تهران: فرهنگستان هنر. - زرینکوب، عبدالحسین و همکاران، 1385، تاریخ ایران از ظهور اسلام تا آمدن دولت سلجوقیان (پژوهش کمبریج)، ترجمهی حسن انوشه، تهران: امیرکبیر. - سالاریشادی، علی، 1388، «احوال و مناسبات صدرالدین صفوی و نقد افسانه قاسم انوار»، پژوهشهای تاریخی، شمارهی 1، صص: 100-67. - سامی، شمسالدین، 1317، قاموس ترکی، ج1، استانبول: اقدام مطبعهسی. - شاطری، میترا، 1395، «تأملی بر کارکردشناسی درفشهای دورهی صفوی»، فصلنامهی پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارهی 11، دورهی 6، صص: 176-163 - شیبی، کاملمصطفی، 1354، همبستگی میان تصوف و تشیع، ترجمهی علیاکبر شهابی، تهران: دانشگاه تهران. - شیبی، کاملمصطفی، 1380، تشیع و تصوف، ترجمهی علیرضا ذکاوتیقراگزلو، تهران: امیرکبیر. - صفری آققلعه، علی، 1390، نسخه شناخت: پژوهشنامهی نسخهشناسی نشخ خطی فارسی، با مقدمه: ایرج افشار، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب. - صفری، بابا، 1370، اردبیل در گذرگاه تاریخ، جلد 2، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل. - صفوی، شاه اسماعیل، 1388، کلیات دیوان شاه اسماعیل صفوی (خطایی)، تصحیح: رسول اسماعیلزاده دوزال، تهران: الهدی. - صفوی، شاه اسماعیل، بیتا، دیوان خطایی، (نسخه خطی)،کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، شمارهی ثبت: 14505. - طهرانی، ابوبکر، 1356، کتاب دیاربکریه، تصحیح: نجاتی لوغال، فاروق سومر، تهران: سومر. - عاصم، نجیب، 1343، بکتاشی علم حالی، استانبول: قناعت کتبخانهسی. - فرصتیجویباری، رضا، 1387، «دهنامه سرایی در ادبیات فارسی»، دانشنامه، سال 1، شمارهی 1، صص: 135-123. - القاشانی، ابوالقاسم عبدالله، 1384، تاریخ اولجایتو، تصحیح: مهین همبلی، تهران: علمی و فرهنگی. - قائممقامی، جهانگیر، 1350، مقدمهیی بر شناخت اسناد تاریخی، تهران: انجمن آثار ملی. - قوشچو اوغلو، بایرک، 1369، کلاملار، تصحیح: حسن محمدزاده صدیق، تهران: بیجا. - کارنگ، عبدالعلی، 1353، «بقعه شیخ شهابالدین اهری نمونهای از بناهاب عصر صفوی»، یغما، شمارهی 2، پیاپی 308، صص: 81-76. - کبیرصابر، محمدباقر: و ابراهیمی، محمدرضا، 1392، «بازشناسی تاریخی تحولات معماری در ارسن مجموعهی شیخ شهابالدین محمود اهری»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی، شمارهی 12، صص: 78-71. - کربلایی تبریز، حافظ حسین، 1383، روضات الجنان و جنات الجنان، جلد 2، تصحیح: جعفر سلطان القرائی، تبریز: ستوده. - معماریان، غلامحسین، 1392، نام علی در معماری اسلامی ایران با روش خط بنایی،اصفهان: آرما. - میرزا رفیعا، 1347، «دستور الملوک»، تصحیح: محمد تقی دانشپژوه، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارهی 67، صص: 322-298. - نصیریاردوبادی، میرزاعلینقی، 1371، القاب و مواجب دورهی سلاطین صفویه، تصحیح: یوسف رحیملو، مشهد: دانشگاه فردوسی. - واله قزوینی اصفهانی، محمد یوسف، 1382، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم، تصحیح: محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - وحید قزوینی، میرزامحمد طاهر، 1383، تاریخ جهانآرای عباسی، تصحیح: سید سعید میر محمدصادق، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - یوسفی، حسن؛ و گلمغانیزادهاصل، ملکه، 1390، روضه وحید آفاق (گذری در تاریخ و هنر بقعه شیخ صفیالدین اردبیلی)، اردبیل: یاوران. - Canby, Sh. R., 2014, The Shahnama of Shah Tahmasp, New York: The Metropolitan Museum of Art.
- Gölpınarlı, A.; Boratav, P., 2010, Pir Sultan Abdal, İstanbul: Derin Yayınları.
- Qızılbaşlar T., 1993, tərcümə və şərhlər: M. Ə. Məhəmmədi, Bakı: Azərbaycan nəşriyyatı.
- Melikoff, I., 1993, Uyur idik uyardılar: Alevılik – Bektaşılik araştırmaları, tercüme: Turan Alptekin, İstanbul: Cem yayınevi.
- Rogers, M. J. & Ward, R. M., 1988, Topkapı sarayı hazineleri Mühteşem Süleyman çağı, Berlin: Staarliche Museen Preußischer Kulturbesitz Museum für Islamische kunst. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,059 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,369 |