
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 485 |
تعداد مقالات | 5,045 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,290,878 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,135,350 |
مکان یابی و تبیین ساختار کالبدی شهر باستانی شاپور خواست برمبنای الگوی شهرهای ساسانی با استفاده از GIS | ||
پژوهش های باستان شناسی ایران | ||
مقاله 8، دوره 8، شماره 19، اسفند 1397، صفحه 147-166 اصل مقاله (1.32 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22084/nbsh.2019.15370.1703 | ||
نویسندگان | ||
کورش عطاریان* 1؛ مصطفی بیرانوند2 | ||
1استادیار گروه معماری دانشگاه صنعتی جندی شاپور، دزفول | ||
2دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه صنعتی جندی شاپور، دزفول | ||
چکیده | ||
منابع تاریخی نشان میدهند که نخستین پادشاهان ساسانی از بنیانگذاران بزرگ شهرها بودهاند. اردشیر و شاپور اول به توسعهی شهرهای کهن و بنا کردن شهرهای نوبنیاد پرداختند. در آن دوره، شهرهای کهن در غرب ایران مراکز تولیدات صنعتی و دادوستد بازرگانی بودند و همچنین بهدلیل برقراری امنیت در بین راههای، شاهی شهرهایی بنا نمودند. یکی از این نمونه شهرها، شاپورخواست نام دارد که بهدستور شاپور اول بنا شده است. موقعیت این شهر بهعلت قرارگیری بر مسیر راههای غرب به شرق (کرمانشاه به اصفهان) و شمال به جنوب (شوش به همدان) و هم از جهت راهبرد نظامی و بهرهگیری از عوارض طبیعی و جغرافیایی یکی از مهمترین شهرهای آن دوره بهحساب میآمده است. پرسشی که این پژوهش در صدد پاسخگویی به آن است، چگونگی مکانیابی شهرهای تاریخی توسط الگوی ساختار شکلی شهر و موقعیت جغرافیایی و شواهد باستانشناسی، در شهر تاریخی شاپورخواست است؟ متغییرهایی که جهت مکانیابی شهرها مورد بررسی قرارگرفتن شامل: 1- شیب عمومی زمین؛ 2- فاصله از رودخانه؛ 3- فاصله از راههای شاهی. در این پژوهش ابتدا به تجزیه و تحلیل نقشهها و شکل شهرهای ساسانی پرداخته شده و نحوهی شهرسازی شهر شاپورخواست از طریق تطبیق نقشهی ساخت شهر با الگوهای سه شهر از شهرهای همدورهی شهر شاپورخواست بررسی شده و الگوی فضایی از آنها با استفاده از روش تطبیقی بهدست آمده است. در مرحلهی دوم با استفاده از نرمافزار ArcGIS و با توجه به نتایج کاوش باستانشناسان و مطالعات کتابخانهای و آثار بهجا مانده از دورهی ساسانی در خرمآباد مکانیابی شهر باستانی شاپورخواست تعیین گردید. نتایج تحقیق نشان میدهد که شهر شاپورخواست در جنوب خرمآباد و در منطقهی قاضیآباد، پشتهی حسینآباد و کنارههای کوه مدبه تا تپهی خیرآباد قرار گرفته است و سپس با توجه به تطبیق نتایج مکانیابی موقعیت شهر شاپورخواست با الگوی شهرهای ساسانی همدورهی خود، الگویی از ساختار شهر شاپورخواست ارائه شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
شاپورخواست؛ الگوی شهرهای باستانی؛ شهرهای ساسانی؛ مکانیابی؛ GIS | ||
مراجع | ||
- آورزمانی، فریدون، 1370، «شهرهای ایران در زمان ساسانیان»، ماهنامهی فروهر (تهران: سازمان انتشارات فروهر)، شمارهی ۳۲۷، صص: 22-19. - ابنالبلخی،1363، فارسنامه، به سعی و اهتمام: لیسترنج و رینوله نیکلسون، تهران: دنیای کتاب. - ابنحوقل، 1345، صورةالارض، ترجمهی جعفر شعار، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. - ابنفقیه، ابوبکربن ابراهیم، 1349، ترجمه مختصر البلدان، بخش مربوط به ایران، ترجمهی ح. مسعود، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. - اسلامینسب، مهتاب؛ افخمی، بهروز؛ شهبازیشیران، حبیب؛ و رضالو، رضا، 1397، «مکانیابی شهر باستانی شاپورخواست براساس شواهد باستانشناختی و منابع مکتوب تاریخی»، پژوهشهای باستانشناسی ایران، دورهی 8، شمارهی 18، صص: 122-103. - اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، 1373، المسالک و الممالک، ترجمهی محمد بن اسعد بن عبدالله تستری، چاپخانه بهمن. - اصفهانی، حمزه بن حسن، 1346،تاریخ پیامبران و شاهان (سنی ملوک الارض و الانبیاء)، ترجمهی جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران. - ایزدپناه، حمید، 1376، آثار باستانی و تاریخی لرستان، ج 2، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. - بارتولد، واسیلی، 1358، تذکرهی جغرافیای تاریخی ایران، ترجمهی حمزه سردادور (طالبزاده)، تهران: انتشارات توس. - پیرنیا، حسن، 1306، ایران باستانی، تهران: مطبعه مجلس. - پرویز، احمد، 1380، «پل و تحول آن در قلمرو بدربن حسنویه»، پایاننامه کارشناسیارشد، باستانشناسی، تهران: دانشگاه تهران. - پیکولسکایا، نیناویکتورنا، 1372، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمهی رضا عنایتالله، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - سرفراز، علیاکبر؛ و تیموری، محمود، 1386«سازمان فضایی شهر ساسانی بیشاپور»، باغ نظر، شمارهی 8، صص: 102-91. - جوادی، محمدرضا؛ و نوروز برازجانی، ویدا، 1379، «شناسایی مقدماتی تپه و معرفی غارهای درهی خرم آباد»، جلد 1 و 2، گزارشهای منتشر نشده مرکز اسناد میراثفرهنگی لرستان، انتشارات مرکز اسناد میراثفرهنگی لرستان. - حاکمنیشابوری، ابوعبدالله، 1339، تاریخ نیشابور، ترجمهی محمد بن حسین خلیفه نیشابوری، بهکوشش: بهمن کریمی. تهران: ابنسینا. - حبیبی، سید محسن، 1375، ازشار تا شهر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. - حدودالعالم من المشرق الی المغرب، بینا، 1362، تصحیح: منوچهر ستوده، تهران: طهوری. - حموی، یاقوت، 1362، برگزیده مشترک یاقوت حموی، ترجمهی محمد پروین گنابادی، تهران: امیرکبیر. - حموی، یاقوت، 1369، مُعجَم البُلدان، جلد اول، بیروت: دارالکتب العلمیة. - خدائی، محمدزمان، 1388، «نگاهی نو به شهر کهن»، پژوهشهای تاریخی، شمارهی 4، صص: 64-55. - راولینسون، سرهنری، 1362-1361، گذر از ذهاب به خوزستان، ترجمهی اسکندر اماناللهی بهاروند، تهران: انتشارات آگاه. - سجادی، علی؛ و فرزین، علیرضا، 1372، قلعه فلک الافلاک /دژ شاپور خواست، تهران: انتشارات سکه. - سجادی، علی، 1390، «مکان یابی شهر شاپورخواست بر اساس منابع تاریخی و جغرافیایی»، در: مزدکنامهی 4، انتشارات اساطیر، ص: 336. - سلطانزاده، حسین، 1367، مقدمهای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر. - شاهمحمدپور سلمانی، علیرضا، 1393، «الگوی طراحی شهری بیشاپور»، دو فصلنامهی مطالعات معماری ایران، شمارهی 6، صص: 107-126. - شهبازی، شاپور؛ و ریشتر، لوتز، 1395، «جندیشاپور از منظر فرامنطقهای»، مجموعه مقالات ترجمه شده در باب جندی شاپور، ترجمهی پارسا بامشادی، دزفول: انتشارات دانشگاه جندیشاپور. - عیدی، حمید، 1387، یادگار عمر (خاطراتی از خرمآباد قدیم)، خرمآباد: افلاک. - عینیفر، علیرضا؛ خوشنویس، احمد، 1381، «بازآفرینی تصوری شهر از متون تاریخی»، نشریهی هنرهای زیبا، شمارهی 11، صص: 77-89. - فرید، یدالله، 1371، جغرافیا و شهرشناسی، تبریز: دانشگاه تبریز. - قاسمی، فرید، 1370، تاریخ خرمآباد، خرمآباد: افلاک. - کاظمی، ایرج، 1376، مشاهیر لر: بررسی پیشینه تاریخی اجتماعی و ساختار شهری خرمآباد، خرمآباد: افلاک. - کریستینسن، آرتور، 1378، ایران در زمان ساسانیان، ترجمهی رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب. - گیرشمن، رومن، 1348، بیشاپور، جلد دوم: موزائیکهای ساسانی، ترجمهی اصغر کریمی، 1378، تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور (پژوهشگاه). - لوکونین، ولادیمیر گریگوریویچ، ۱۳۸۷، «نهادهای سیاسی، اجتماعی و اداری، مالیاتها و داد و ستد»، در: تاریخ ایران کمبریج، جلد سوم، قسمت دوم، ترجمهی حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، - مجمل التواریخ والقصص، ۱۳۸۳، بهتصحیح: محمدتقی بهار ملکالشعرا و ویراستاری علی اصغر عبداللهی، چاپ اول، تهران: دنیای کتاب. - مستوفی، حمدالله، 1364، تاریخ گزیده، به اهتمام: دکتر عبدالحسین نوایی، تهران: انتشارات امیر کبیر. - مستوفی، حمدالله، 1378، نزهةالقلوب، بهتصحیح: دکتر محمد دبیرسیاقی، چاپخانه الهادی. - مقدسی، ابو احمد، 1361، احسنالتقاسیم فی معرفةالاقالیم، ترجمهی علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان. - مهجور، فیروز؛ و اسلامینسب، مهتاب، 1393، «روند توسعهی شهر خرمآباد از عصر صفوی تا عصر پهلوی براساس تحلیلهای GIS»، پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارهی 6، صص: 175-194. - مهجور، فیروز؛ اسلامینسب، مهتاب، 1393، «جغرافیای تاریخی شهر شاپورخواست از قرن 3 تا 8 هـ.ق.»، مجلهی مطالعات ایرانی، سال سیزدهم، شمارهی 26، صص: 142-119. - مهریار، محمد، 1379، «سیمای شهر بیشاپور در دوران اسلامی»، مجموعه مقالات دومین کنگرهی تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد ۳. تهران: سازمان میراثفرهنگی، صص: 69-11. - مهریار، محمد؛ فتحالله یف، شامیل؛ فخاری تهرانی، فرهاد؛ و قدیری، بهرام، 1378، اسناد تصویری شهرهای ایران دورهی قاجار، تهران: انتشارات سازمان میراثفرهنگی کشور، دانشگاه شهید بهشتی. - مهریار، محمد، 1378، «پیشینهی پژوهشها و کاوشهای باستانشناسی در بیشاپور»، مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، ارگ بم جلد 2، صص: 138-111. - میر، نصرتالله، 1388، تاریخ پانصد ساله لرستان (506 تا 1006 هـ.ق.)، خرمآباد: شاپورخواست. - مینورسکی، ولادیمیر، 1362، رساله «لرستان و لرها» در دو سفرنامه درباره لرستان، ترجمهی لیلی بختیار و اسکندر اماناللهی بهاروند، تهران: بابک. - ورجاوند، پرویز، 1370، شهرسازی و شهرنشینی در ایران، بهکوشش: محمدیوسف کیانی، تهران: جهاد دانشگاهی. - هوف، دیتریش 1356، بخش سوم- کاخهای اردشیر در فیروزآباد: قلعه دختر و آتشکده. هوگی. قلعه دختر-آتشکده، گزارش مقدماتی استحکام بخشی و مرمت، ترجمهی فرزین فردانش، 1379، تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور (پژوهشگاه). - Bulliet, R., (1976), “Medieval Nishapur: A Topographic Reconstruction”, Studia Iranica, Tone 5, pp. 68-89
- Herzfeld, E., 1929, “Bericht Uber Archaeology Beobachtungen im Sudlichen Kurdistan und in Luristan”, AMI 1, pp 65-67.
- Robert McC. A., & Donald P. H., “Archeological Reconnaissance and Soundings in Jundi Shahpur,” Ars Orientalis 7, 1968, pp. 53 70 with appendix by Nabia Abbott, “Jundi Shahpur: A Preliminary Historical Sketch,” | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,156 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 3,155 |